© Landschapsbeheer Zuid-Holland Project is gefinancieerd door: Cultuurhistorische objecten IJsselmonde en Dordrecht Waddinxveen, 2de druk, 2011 Opdrachtgever : waterschap Hollandse Delta Tekst : A. Gijlstra, M. Schildwacht & C. Snoep Kaarten : A. Gijlstra Foto’s : Landschapsbeheer Zuid-Holland, Natuur en Vogelwacht Dordrecht, C. Boerhouders, K. van de Leer, C. Ratsma, H. Visser, H. van der Boom Inhoud Inhoud ........................................................................................................................................ 1 1. Inleiding .............................................................................................................................. 4 2. Gebiedsbeschrijving ........................................................................................................... 6 2.1. IJsselmonde ................................................................................................................ 6 2.2. Dordrecht .................................................................................................................... 7 3. Ontstaansgeschiedenis IJsselmonde en Dordrecht ........................................................ 9 3.1. De vorming van IJsselmonde ..................................................................................... 9 3.2. De vorming van Dordrecht ...................................................................................... 11 4. Beleid ............................................................................................................................... 14 4.1. Rijksbeleid ................................................................................................................ 14 4.2. Provinciaal beleid .................................................................................................... 15 5. Gemeentelijk beleid ........................................................................................................ 16 5.1. Gemeentelijk monument ........................................................................................ 16 5.2. Gemeentelijk bestemmingsplan ............................................................................. 16 6. Werkwijze. ........................................................................................................................ 16 7. Waardebepaling cultuurhistorische elementen ............................................................ 17 8. Algemene omschrijving objecten ................................................................................... 19 8.1. Waterstaatkundige objecten ................................................................................... 19 8.2. Landschapsobjecten ............................................................................................... 20 8.3. Verkeer en vervoer .................................................................................................. 22 8.4. Industrieel erfgoed .................................................................................................. 23 8.5. Militaire objecten ..................................................................................................... 24 8.6. Bebouwing ................................................................................................................ 24 8.7. Plaatsen van historisch belang (archeologie) ........................................................ 25 9. Deelnemende Partijen .................................................................................................... 26 9.1. Stichting Natuur- en Vogelwacht Dordrecht ........................................................... 26 9.2. Nationaal Landschapskundig Museum en Documentatiecentrum Telluris ........ 26 9.3. Historische Vereniging Zwijndrecht ........................................................................ 26 9.4. Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht ...................................................... 26 9.5. Historisch Genootschap Hoogvliet ......................................................................... 26 9.6. Rotterdamsche Tramweg Maatschappij ................................................................ 26 9.7. Stichting Oud Ridderkerk ........................................................................................ 26 9.8. Historische Vereniging Barendrecht ....................................................................... 27 9.9. Oudheidkamer Rhoon en Poortugaal ..................................................................... 27 9.10. Werkgroepleden ................................................................................................... 27 9.11. Stuurgroepleden .................................................................................................. 27 10. Gegroepeerde cultuurhistorische objecten ............................................................... 28 10.1. Algemeen .............................................................................................................. 28 10.2. Terpen en donken in het landschap ................................................................... 29 10.3. Polderwegen ......................................................................................................... 30 10.4. Rotterdamse Tramweg Maatschappij ................................................................. 31 10.5. Kazematten .......................................................................................................... 33 11. Objecten in de gemeente Rotterdam ......................................................................... 34 12. Objecten in de gemeente Albrandswaard ................................................................. 34 13. Objecten in de gemeente Barendrecht ...................................................................... 34 14. Objecten in de gemeente Ridderkerk ........................................................................ 34 15. Objecten in de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht ....................................................... 34 16. Objecten in de gemeente Zwijndrecht ....................................................................... 34 Cultuurhistorische objecten IJsselmonde en Dordrecht 1 Landschapsbeheer Zuid-Holland 17. Objecten in de gemeente Dordrecht .......................................................................... 35 18. Foto verantwoording ................................................................................................... 74 19. Website ‘Cultuurhistorische Altas IJsselmonde & Dordrecht’ .................................. 75 20. Aanbevelingen ............................................................................................................. 76 21. Literatuurlijst ................................................................................................................ 78 21.1. Boeken .................................................................................................................. 78 21.2. Websites ............................................................................................................... 80 Bijlage 1a: Dijken IJsselmonde Bijlage 1b: Dijken Dordrecht Bijlage 2: Boerderijen IJsselmonde & Dordrecht Bijlage 3: Kreeklopen IJsselmonde & Dordrecht Bijlage 4: Terpen & donken Bijlage 5: Historische polderwegen IJsselmonde & Dordrecht Bijlage 6: Rotterdamsche Tramweg Maatschappij Bijlage 7: Bunkers IJsselmonde & Dordrecht Cultuurhistorische objecten IJsselmonde en Dordrecht 2 Landschapsbeheer Zuid-Holland Voorwoord "Ons landschap vertelt over vroeger" Cultuurhistorische elementen in het bebouwd en landelijk gebied vertellen ons de geschiedenis van het landschap. In de regio van waterschap Hollandse Delta zijn vele honderden cultuurhistorische elementen aanwezig. Elk met hun eigen verhaal. Tot voor kort was niet duidelijk welke elementen er allemaal zijn, in welke staat ze verkeren en welke cultuurhistorische waarde ze vertegenwoordigen. Waterschap Hollandse Delta hecht waarde aan de cultuurhistorie in ons beheersgebied en daarom hebben we Landschapsbeheer Zuid-Holland gevraagd de cultuurhistorische elementen voor ons in kaart te brengen. Al eerder heeft Landschapsbeheer Zuid-Holland een dergelijke atlas gemaakt voor Goeree-Overflakkee. Voor u ligt het resultaat van de inventarisatie op de eilanden van IJsselmonde en Dordrecht. Uit de inventarisatie blijkt dat er ontzettend veel cultuurhistorie op deze eilanden te vinden is. Zo zijn er talloze boomgroepen, dijkpatronen, oude voetpaden, sluisjes en watermolens in het landschap te vinden. Op het Eiland van Dordrecht zijn de griendheuvels en griendketen karakteristiek voor het landschap. Van elk element is omschreven wat de ligging, de oorspronkelijke en huidige functie is, welke bijzondere kenmerken het heeft, en wat de staat van onderhoud is. Met deze informatie is het mogelijk de cultuurhistorische elementen daar waar nodig beter te beschermen, te restaureren of te herstellen. Een inventarisatie van deze omvang komt niet zomaar tot stand. Veel organisaties hebben hieraan meegewerkt. Namens het waterschap wil ik de volgende organisaties hartelijk danken voor hun inzet. Zonder hen had de inventarisatie niet tot stand kunnen komen: Stichting Natuur- en Vogelwacht, Nationaal Landschapkundig Museum en Documentatiecentrum Telluris, Historische Vereniging Zwijndrecht, Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht, Historisch Genootschap Hoogvliet, Rotterdamsche Tramweg Maatschappij, Stichting Oud Ridderkerk, Historische Vereniging Barendrecht, Oudheidkamer Rhoon