15 februari 2020 14.15-16.20 uur serie radio filharmonisch orkest & friends ii-3 RACHMANINOVS TWEEDE PIANOCONCERT Spiegelzaal 13.40-14.05 uur: Frederike Berntsen in gesprek met Theo Loevendie Radio Filharmonisch Orkest Ludovic Morlot dirigent Alexander Romanovsky piano Theo Loevendie 1930 La calle 2019 opdrachtwerk ntr zaterdagmatinee - wereldpremière, mede mogelijk gemaakt door het fonds podiumkunsten Sergej Rachmaninov 1873-1943 Tweede pianoconcert 1900-1901 Moderato Adagio sostenuto Allegro scherzando pauze Béla Bartók 1881-1945 Concert voor orkest 1943 Introduzione (Andante non troppo – Allegro vivace) Presentando le coppie (Allegro scherzando) Elegia (Andante, non troppo) Intermezzo interrotto (Allegretto) Finale (Pesante – Presto) 2 Matinee Café Programmaboekjes Uitzending 59e seizoen 15 februari 2020 3 Na afloop van het concert Wist u dat u enkele dagen NPO Radio 4 kunt u in ‘Matinee Café’ voor ieder concert het en terugluisteren de gesprekken bijwonen programmaboekje al kunt Dit concert wordt live uit- VITALITEIT van Hans Haffmans en inzien op onze site? gezonden via NPO Radio­ 4. Theo Loevendie schrijft voor de Matinee zijn gasten . Live vanuit zaterdagmatinee.nl Via de website het Café Viotti (voorheen zaterdagmatinee.nl Concertgebouw café). kunt u de gehele uitzen- Theo Loevendie is negenentachtig. La calle, zijn opdrachtwerk Vandaag met componist ding terug luisteren. Enkele voor de ZaterdagMatinee, is voltooid en hij werkt aan een Theo Loevendie en Duo BENT U AL dagen ná ieder concert nieuwe compositie. “En het leuke is,” vertelt hij, “dat ik een Troiana: Helena Koonings VRIEND? kunt u het concert (zonder soort comeback maak als jazzmusicus. Niet meer als blazer, (sopraan) en Heleen Veg- pauzeprogramma) terug- maar als pianist. Ik maak zelfs vorderingen, haha.” ter (pianiste). www. luisteren op Dat kunstenaars niet met pensioen gaan mag bekend zijn, maar live op npo radio 4 vriendenvandematinee.nl nporadio4.nl/ Loevendie lijkt zelfs biologische wetmatigheden te tarten. Zijn nporadio4.nl/ concerten muzikantschap omspant zeven decennia en vertoont geen matineecafe spoor van tanende krachten of inspiratie. Zelf wijt hij dat aan Telefoons in de zaal zijn late start. “Ik ging pas op mijn vijfentwintigste naar het Podcasts: Podium Witteman Geconcentreerd luisteren conservatorium. Op pensioengerechtigde leeftijd werd ik nog Theo Loevendie 16 februari is voor de meeste Matinee- gevraagd als conservatoriumdocent. Tot ver na m’n tachtigste in gesprek met Paul Witteman ontvangt bezoekers de ideale manier heb ik lesgegeven aan jonge componisten. Maar ik ben wel Hans Haffmans zondag in zijn uitzending om van muziek te genie- voorzichtiger met het aannemen van opdrachten, want ik wil In deze week van de vader en zoon Bart & ten. Daarom vragen wij u me niet over de kop werken. Dat is éénmaal gebeurd, en dat première van Theo Loe- Julian Schneemann. Zij zoveel mogelijk met elkaar moet niet weer.” vendies La calle brengt de vertellen over de tournee rekening te houden, de Dezelfde onverstoorbaarheid kenmerkt Loevendies componeer- NTR twee nieuwe pod- ‘The Unknown Chaplin’ telefoon op ‘stil’ te scha- stijl. Van trends heeft hij zich nooit wat aangetrokken; wel bleef casts uit: Hans Haffmans van het Nederlands kelen en geen foto’s te hij altijd trouw aan zijn ervaring als jazzklarinettist en -saxofo- spreekt uitvoerig met Blazers Ensemble, waar- maken voordat de muziek nist en aan zijn liefde voor Turkse volksmuziek. “De wortels de 89-jarige componist. voor vier componisten is uitgeklonken. daarvan zijn inmiddels zó diep dat ik me er niet meer van Beluister ze via nieuw werk schreven. Het bewust ben als ik componeer. Maar in elk nieuw stuk zal altijd nporadio4.nl/podcasts/ Matangi Quartet speelt De ZaterdagMatinee wel iets spontaans doorklinken dat mijn jazz- en improvisatie- theo-loevendie delen uit Die sieben letzte op social media verleden verraadt, of van de melodische versieringen in Turkse Worte unseres Erlösers am Via Facebook, Twitter muziek.” Live webcast Kreuze van Haydn. En te en Insta gram houdt de Zijn jazzpraktijk was overigens geleidelijk op de achtergrond Een videoregistratie van gast: de winnaar van het Matinee u op de hoogte geraakt, maar Loevendie werd zeven jaar geleden gestrikt voor dit concert wordt live uit- Grachtenfestival Conser- van het laatste nieuws periodieke optredens met zijn groep in het Amsterdamse Café gezonden via de website vatorium Concours 2020. rond de concerten. Welling – als pianist, want “blazen mag niet meer van de van NPO Radio 4. npo 2, zondag 16 februari, Volg ons, en praat mee! oogarts”. En als componist, want ook voor dit ensemble draagt nporadio4.nl/live 18.10u hij materiaal aan. Op die plek bleek weer eens wat Loevendies podiumwitteman.nl muzikale klimaatbeheersing oplevert: hier ontkiemde het orkestwerk La calle. 4 La calle – een ‘vrije passacaglia’ het krankzinnige is: die passacaglia mondt uit in ongelofelijk 5 Het werk is in aanzet een passacaglia, een zestiende-eeuwse sentimentele, smartlap-achtige muziek. En toch klinkt het niet muziekvorm waarin een constant herhaald basmotief de echt als stijlbreuk. Al vanaf het begin word je met kleine bedding vormt voor meerstemmige melodielijnen – als mensen fragmentjes op de ontknoping voorbereid – je hoort die smart- die door een straat lopen, zoals de Spaanse oorsprong van het lap aankomen. Dan ben je inmiddels ver verwijderd van een woord aangeeft. Het is een verrassende keuze voor een compo- serene passacaglia, maar ik wil er toch nist die nooit echt heeft meegedaan aan de stijlcitaten-mode een eenheid uit scheppen. Het zal ook die een tijdje onder componisten heerste. Maar, zegt Loevendie, wel psychologisch bepaald zijn. Verbin- blokfluitist Erik Bosgraaf * kwam ineens met de beroemde den en integreren heb ik altijd belang- FRISO KEURIS Orgel passacaglia van Bach aanzetten. “Dat was voor mij een bijna rijker gevonden dan confronteren.” mystiek moment, want het bracht me terug naar mijn vroege jeugd. Muzikale vorming kreeg ik nauwelijks, maar een leraar De demonen van Rachmaninov vertelde over die Passacaglia – een mysterieuze term die diepe Nikolaj Dahl was een Russische arts Theo Loevendie indruk op me maakte. Deze hernieuwde kennismaking bracht die in zijn vrije tijd altviool speelde – me op het idee om de jazzgroep iets te laten doen met zo’n een originele hobby, maar niet iets passacaglia-baslijn. Het is een eeuwenoude dans met wortels in waarmee je een eervolle vermelding in de volksmuziek, dus mag je aannemen dat de muziekgeschiedenis verdient. Toch Sergej Rachmaninov improvisatie in vroege passacaglia’s een rol heeft Dahl daar alle recht op. Zonder hem was Sergej Rachma- in 1897 speelde. Zo’n baslijn hoeft maar uit een paar ninovs magistrale, onweerstaanbare en immens populaire noten te bestaan. Dus zei ik tegen de musici: Tweede pianoconcert er nooit geweest. niet aan akkoordenschema’s denken maar Er zijn meer fascinerende voorbeelden van gemedicaliseerd Loevendie: “Verbinden en melodielijnen spelen – alle intervallen componistschap – de directie van het gesticht Endenich isoleer- integreren heb ik altijd mogen. Het verbazingwekkendst vind ik nog de Robert Schumann van de buitenwereld om hem niet nog belangrijker gevonden dat mijn intuïtie juist was en dat jazzmusici gekker te maken dan hij al was, en dankzij Sigmund Freud kon dan confronteren.” er creatief mee om kunnen gaan, zoals ik Gustav Mahler diverse jeugdtrauma’s benoemen die indirect hoopte. Voor hen heb ik inmiddels zes zijn muziek beïnvloedden – maar Dahl was de enige behande- passacaglia’s geschreven. En nu dus eentje laar die het ontstaan van een tijdloos meesterwerk op zijn voor groot symfonieorkest.” conto kon bijschrijven. Daar kreeg hij ook krediet voor: Rach- Loevendie is geen liefhebber van al te dwin- maninov droeg het werk aan Dahl op. gende structuren en permitteert zich ook Vóór hij aan dit pianoconcert begon, vertelde Rachmaninov hier de nodige vrijheden. Het basisthema blijft niet in de later, voelde hij zich jarenlang “alsof ik een beroerte had baslijn hangen: naarmate het stuk vordert klimt het naar de gekregen en geen macht meer had over mijn handen en mijn hogere registers. “Dat kwam bij Bach ook al voor, maar onder- hoofd.” De directe aanleiding was de afgang van zijn Eerste tussen versnelt ook het tempo – wat zeer ongebruikelijk is. En symfonie. Het is natuurlijk niet leuk wanneer het eerste grote werk waarmee je naar buiten treedt publiekelijk wordt afge- * Voor Bosgraaf (1980) schreef Loevendie (1930) Nachklang (2016), Reflex (2017) brand, en al helemaal niet wanneer je het heimelijk met de en Dance for Three (2018), en hij gaf hem een belangrijke rol als ‘Jacob van kritiek eens bent. Maar de onzekerheid was al eerder begonnen; Eyck’ in de opera The Rise of Spinoza, die in oktober 2014 in de de plotselinge dood van Tsjaikovski in 1893 had hem van een NTR ZaterdagMatinee zijn première beleefde (zie www.youtube.com/watch?v=LTnMjoca4VM en belangrijke steunpilaar en inspirator beroofd. Wat ook niet www.opusklassiek.nl/cd-recensies/cd-eo/eoloevendie02.htm) hielp was dat in dezelfde periode zijn huwelijksplannen door 6 onwillige ouders werden gedwarsboomd. Geheel apathisch was Sergej Tanejev door dit deel tot tranen toe geroerd. Hij had dan 7 Rachmaninov trouwens niet, want in die crisisjaren deed hij ook wat goed te maken, want de eerste gifpijlen die op de zijn eerste ervaring op als dirigent en gaf hij een uiterst succes- ‘mislukte’ Eerste symfonie waren afgevuurd kwamen van hem. vol piano-optreden in Londen. Maar aan componeren