mgr Aleksander Buczyński [email protected] Koncepcja rozwoju turystyki rowerowej w regionie Puszczy Białowieskiej czerwiec 2007 - Publikacja współfinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalne- go w ramach Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina INTERREG IIIA / Tacis CBC 2004-2006 oraz ze środków budżetu państwa pod patronatem Euroregionu Puszcza Białowieska. Spis treści 1. Wprowadzenie ................................. 2 1.1. Geneza opracowania . 2 1.2. Zawartość i struktura opracowania . 2 2. Podstawy planowania sieci tras rowerowych .............. 3 2.1. Turystyka rowerowa jako element zrównoważonego rozwoju . 3 2.2. Definicje . 3 2.3. Grupy celowe oferty turystyki rowerowej . 4 2.4. Europejskie i krajowe szlaki rowerowe . 5 2.5. Wymogi wobec tras rowerowych . 7 2.6. Hierarchizacja sieci tras . 8 3. Analiza stanu istniejącego .......................... 11 3.1. Natężenie ruchu rowerowego . 11 3.2. Drogi dla rowerów . 11 3.3. Szlaki rowerowe . 14 3.4. Ocena turystów . 16 4. Docelowa sieć tras rowerowych ....................... 17 4.1. Wprowadzenie . 17 4.2. Trasy kategorii A . 17 4.3. Trasy kategorii B . 20 4.4. Trasy kategorii C (wybrane) . 25 5. Infrastruktura tras rowerowych ...................... 26 5.1. Ścieżki rowerowe wzdłuż głównych dróg . 26 5.2. Ścieżki rowerowe na nasypach kolejowych . 26 5.3. Leśne ścieżki rowerowe . 29 5.4. Kładki pieszo-rowerowe . 33 5.5. Elementy uspokojenia ruchu . 39 5.6. Infrastruktura towarzysząca . 40 5.6.1. Wiaty i miejsca odpoczynkowe . 40 5.6.2. Stojaki rowerowe . 42 6. Komunikacja publiczna i usługi towarzyszące ............. 44 6.1. Kolej jako czynnik sprzyjający rozwojowi turystyki rowerowej . 44 6.2. Obecna oferta komunikacji publicznej . 44 6.3. Cyklobus . 46 6.4. Przejścia graniczne z Białorusią . 47 6.5. Wspólna oferta noclegowa . 47 6.6. Inne usługi . 47 6.6.1. Sieciowe wypożyczalnie rowerów . 47 6.6.2. Zadanie dla Mechanika Rowerowego . 48 7. Utrzymanie i promocja ............................ 49 7.1. Utrzymanie szlaków rowerowych . 49 7.1.1. Cykliczny monitoring . 49 7.1.2. Pozyskiwanie informacji zwrotnej . 49 7.1.3. Audyt rowerowy . 49 7.2. Promocja . 50 7.2.1. Mapy rowerowe . 50 7.2.2. Promocja w Warszawie . 50 7.2.3. Hajnówka Puszcza Białowieska . 50 Bibliografia ..................................... 52 1 1. Wprowadzenie 1.1. Geneza opracowania Opracowanie koncepcji rozwoju turystyki rowerowej w regionie Puszczy Bia- łowieskiej (dalej: koncepcja) wykonane zostało na zamówienie WWF Polska. Proponowane w koncepcji rozwiązania oparte zostały na udokumentowanych wzorcach, doświadczeniach i dobrych praktykach wypracowanych w krajach ta- kich jak Niemcy, Holandia czy Austria. Dzięki konsekwentnej i długofalowej polityce rower stanowi tam zarówno pełnoprawny środek transportu, jak i po- pularny sposób wypoczynku dla osób we wszystkich grupach wiekowych. Nie mógłby odgrywać takiej roli bez infrastruktury o odpowiednich parametrach – nie tylko ilościowych, ale przede wszystkim jakościowych. Stopniowo praktyki te są przenoszone do innych krajów, w tym Polski. Udane realizacje m.in. na Pomorzu i w Małopolsce wskazują na uniwersalność tych wzorców i możliwość ich adaptacji do lokalnych uwarunkowań. Z drugiej strony, istotną rolę w przygotowaniu koncepcji odegrały badania preferencji grupy celowej oraz konsultacje społeczne. Przebadano opinie tury- stów odwiedzających Puszczę Białowieską zarówno o aktualnych warunkach po- ruszania się rowerem w regionie, jak i oczekiwania dotyczące zmian. Podkreślenie tego podejścia wydaje się szczególnie ważne, ponieważ wiele z dotychczasowych realizacji szlaków rowerowych w Polsce wskazuje na niedostateczne uwzględnie- nie opinii ich docelowych użytkowników na etapie planowania i projektowania. Na kształt ostatecznej wersji koncepcji wpłynęły wnikliwe uwagi Zuzanny Iskierki, Krzysztofa Marii Różańskiego i innych uczestników seminarium „Pusz- cza dla rowerów” w Siemianówce, 25-26 maja 2007 r. 1.2. Zawartość i struktura opracowania Niniejszy dokument składa się z siedmiu rozdziałów, dwóch dodatków oraz dwóch załączników graficznych. Pierwszy z rozdziałów stanowi wprowadzenie do całości, przybliża m.in. cele i strukturę opracowania. Pełni też rolę streszczenia. W rozdziale drugim przedstawiono podstawy teoretyczne, przyjęte założenia oraz krajowe i europejskie szlaki rowerowe wpływające na kształtowanie tury- styki rowerowej w regionie. Rozdział trzeci zawiera streszczenie wyników pomiarów ruchu rowerowego, inwentaryzacji stanu istniejącego szlaków rowerowych i ankiet przeprowadzo- nych wśród turystów odwiedzających region. Rozdział czwarty prezentuje propozycję docelowej sieci tras rowerowych w re- gionie w ujęciu hierarchicznym, według spodziewanej klasy funkcjonalnej. Rozdział piąty wymienia inwestycje niezbędne do realizacji tej sieci tras, podzielone według rodzaju inwestycji. W rozdziale szóstym omówiono kwestie integracji z komunikacją publiczną oraz inne usługi sprzyjające rozwojowi turystyki rowerowej. Ostatni, siódmy rozdział poświęcony jest utrzymaniu i promocji tras rowe- rowych. 2 2. Podstawy planowania sieci tras rowerowych 2.1. Turystyka rowerowa jako element zrównoważonego rozwoju Dla wielu ludzi rower stanowi popularny sposób spędzania wolnego czasu, zarówno w formie weekendowej rekreacji, jak i długodystansowej turystyki waka- cyjnej. Aktywny wypoczynek na rowerze doskonale wpisuje się w filozofię zdro- wego i aktywnego trybu życia. Turystyka rowerowa stanowi również nurt tzw. turystyki zrównoważonej, której podstawowym celem jest zintegrowanie dzia- łalności turystycznej z celami ochrony przyrody, poprzez kształtowanie nowych postaw i zachowań turystów oraz organizatorów ruchu turystycznego. Rower to najlepszy sposób na poznanie miasta i regionu – z roweru można zobaczyć miejsca zbyt odległe na piechotę, a jednocześnie umykające podczas podróży samochodem lub autobusem. Stanowi przy tym niewielkie obciążenie dla środo- wiska i przyrody1. Dodatkowym atutem turystyki rowerowej – w porównaniu np. do żeglarstwa czy narciarstwa – jest stosunkowo długi sezon jej uprawiania. W polskiej strefie klimatycznej sprzyjające warunki dla turystyki rowerowej występują od maja do października, ok. 6 miesięcy rocznie. Rozwój infrastruktury rowerowej może wydłużyć ten sezon do właściwie całego okresu bezśnieżnego, a okazjonalna rekreacja możliwa jest również zimą. Turystyka rowerowa jest obecnie jedną z najprężniej rozwijających się dzie- dzin turystyki kwalifikowanej w Europie. Na przykład w Niemczech corocznie na rowerze spędza wakacje już ponad dwa miliony osób. W całej Europie rynek turystyki rowerowej wykazuje stabilną tendencję wzrostową - szacuje się, że w ro- ku 2020 osiągnie wartość ok. 20 miliardów euro rocznie. Dynamicznie rozwija się przede wszystkim turystyka długodystansowa, uprawiana przez rowerzystów we wszystkich niemal grupach wiekowych – od małych dzieci towarzyszących rodzicom po emerytów. 2.2. Definicje Droga rowerowa (pieszo-rowerowa): zgodnie z ustawą Prawo o Ruchu Drogowym, część drogi przeznaczona dla ruchu rowerów (rowerów i pieszych), oznakowana znakami C-13 i P-23. Zamiennie używane określenie ścieżka ro- werowa (ciąg pieszo-rowerowy). Trasa rowerowa: czytelny i spójny ciąg różnych rozwiązań technicznych, obejmujący drogi rowerowe, pobocza, jezdnie dróg o niewielkim natężeniu ruchu samochodowego (drogi lokalne, czasem zbiorcze), strefy zamieszkania, skróty rowerowe, drogi techniczne, drogi niepubliczne (w porozumieniu z zarządcą lub właścicielem takiej drogi) i inne odcinki, które mogą być bezpiecznie i wygod- nie wykorzystywane przez rowerzystów. Trasa rowerowa nie musi być drogą rowerową w rozumieniu PoRD, może natomiast obejmować odcinki takich dróg rowerowych. Szlak rowerowy: trasa rowerowa oznakowana znakami R-1...R-3. 1 Za wyjątkiem ekstremalnego kolarstwa zjazdowego, ale to problem raczej obszarów gór- skich. 3 2.3. Grupy celowe oferty turystyki rowerowej Istnieje wiele grup użytkowników turystycznych i rekreacyjnych tras rowe- rowych: — młodzi, sprawni fizycznie ludzie w wieku ok. 18-35 lat, preferujacy wyczyn lub „prawie wyczyn”, używający rowerów górskich, w dużym stopniu sa- mowystarczalni, o niewielkich potrzebach związanych z bazą turystyczną i usługami (studenci, niewielkie dochody, „wałówka” zabrana z domu, często wyjazdy w grupach aby minimalizować koszty, często zmotoryzowani); — rodziny z dziećmi (w Polsce często rowerzyści okazjonalni, uzależnieni od pogody, zmotoryzowani; na Zachodzie – często podróżujący na specjalnie dostosowanych rowerach); — osoby starsze (w Polsce korzystajacy z rowerów jako turyści stosunkowo rzad- ko); — użytkownicy okazjonalni – niedoświadczeni, o bardzo małych wymaganiach, potrzebach sprzętowych i umiejętnościach (często pokrywają się z niektórymi grupami opisanymi powyżej); — turyści zaawansowani, gotowi spędzić na rowerze tydzień lub dłużej, podró- żujący z bagażami, czasem także z dziećmi; zazwyczaj są to turyści z Nie- miec, Holandii, Wielkiej Brytanii i USA; podróżują oni przede wszystkim w oparciu o rower i transport zbiorowy (dalekobieżne pociągi, samoloty). Według badań Austriackiej Organizacji Turystycznej, rowerowi turyści mają z reguły wykształcenie i dochody znacznie wyższe od przeciętnych, wysoki status społeczny i wiek powyżej 50 lat. Średnio dziennie wydają ok. 80 euro/osobę. Podobne wyniki uzyskał Allgemeiner Deutcher Fahrrad Club (ADFC) na szlaku rowerowym wzdłuż Łaby. Typowy turysta rowerowy zostawiał tam w 2004 roku 62 euro dziennie. Na szwajcarskiej sieci tras rowerowych Veloland przebadano strukturę przy- chodów z turystyki rowerowej, takich jak noclegi,