Nr. 5 - sept. 2009 - ekstrautg. Kyrkjelydsblad for Hjartdal, Sauland og Tuddal sokn Sauland kyrkje 150 år 1859 - 2009 Helsing frå Helsing frå biskopen i Agder Sauland og Telemark sokneråd Sauland kyrkje 150 år Jubileum i Sauland Kjære kyrkjelyd! Ja, det er med glede Hjarteleg tillukke med og takk for kyrkja me viktig jubileum for Sau- helsar velkommen til ju- land kyrkje. Eit slikt jubi- bel i Sauland kyrkje. leum gjev bygda høve til Her har mange gene- å sjå attende i takksemd rasjonar gjennom 150 år for kva kyrkja har tydd funne glede og fred, håp for generasjonane - og og kjærleik i gode og framover med von om sorgtunge dagar. Guds signing over dagar La oss feire det og som kjem. Kyrkja er Hei- slik ta vare på kyrkja og men omkring alle våre kristenlivet for fram- heimar. tida. No ser eg fram til å fei- re dagen med kyrkjely- Hjarteleg velkommen den den 27. september. til kyrkjejubileum! Lukke til med jubiléet og førebuingane! Vi sjåast! Sauland kyrkje I år vert det feira 150-årsjubileum for Sauland kyrkje. Olav Skjevesland, David Mundal, Kyrkjebygget vart påbegynt i 1854, og vart ferdig i biskop i Agder og Telemark leiar i Sauland sokneråd 1863, seinare enn berekna. Dei valde dengongen difor å vigsle kyrkja til bruk før ho var heilt ferdig, i september 1859. Nykyrkja kom til erstatning for den dåverande stavkyr- kja, som tidleg på 1840-talet var meint å skulle settast i stand og utvidast. Dette vart ikkje realisert, og i 1849 vart det istaden vedteke å rive stavkyrkja. Sjølve ri- vinga vart likevel ikkje gjort før i 1860. Markeringa av ”runde år” for det nye kyrkjebygget har seinare teke utgangspunkt i vigslingsåret 1859. Arven følgjer opp 150-årsjubiléet med dette jubileumsnummeret! (Foto: ATB) (Tekst/ foto: FHS) (Foto: LS) Side 2 A R V E N Nr. 5-2009 Den første kyrkja Stavkyrkja ”Nykyrkja” --- jubileumskyrkja I artikkelen ved sida av går det nen frå riksnivå eit lån på 3000 spesi- Den første kyrkja vi veit om i Sau- fram at formannskapet, som og var daler, av Opplysningsvesenets fond. land var ei stavkyrkje, bygd truleg soknestyre, på 1840-talet planla Bygginga vart utført av byggmeister mellom 1200 og 1250. Etter at kris- store reparasjonar og utviding av Olsen frå Kongsberg, og tok 9 år, leng- tendomen var innført i Noreg rundt år daverande stavkyrkje. Mange såg er tid enn berekna. Kyrkja vart difor 1000, vart det etterpå, i høgmellomal- verdien av den gamle kyrkja. Plan- teken i bruk før ho var ferdig, med deren, stor bygging av kyrkjer over ane vart likevel forletne, da roteska- offisiell vigsling 23.09.1859. heile landet. Over halvparten av dei dene litt seinare vart sett på som for Kyrkja ber preg av ei ”ny tid”, m.a. var i tre, mest alle i stavteknikk. Også store, og riving vart vedteke i 1849. med panel både ute og inne. Ho vart Hjartdal og Tuddal hadde stavkyrkjer. Ny kyrkje heller ikkje bygd av lokale tømrarar, I dag står det att berre 28 stavkyrkjer. Når det nå skulle byggast ny kyr- men teikna av ein arkitekt frå hovud- Saulandskyrkja låg ikke der kyrkja kje, var første ønske ei steinkyrkje. staden Christiania, og bygd av utan- ligg i dag, men like ved. Plasseringa Men teikningar og overslag vart bygds byggmeister. da som nå var på det som var garden ikkje godkjent av departementet. Arkitekt Christian H. Grosch Sauland, eller ”Swidulandæ” - som Etter dette vart det teikna ei trekyr- Grosch er berømt som arkitekt, og tyder jord rydda ved brenning kje, v/stadskonduktør arkitekt C.H. har teikna mange kjende bygg i No- (svedjing). Dette er prestegarden, som Grosch, som vart godkjend i 1854. reg - i Oslo m.a. Universitetet ved Karl den gong var større. Sauland vart da I 1851 hadde det kome ny kyr- Johansgt., Børsen, ”gamle” Norges også soknenamnet i bygda. kjelov, med reglar m.a. for tal på bank, m.v. Han teikna 78 kyrkjer, 67 Stavkyrkja var enklare og mindre sitteplassar i nye kyrkjer i forhold står fortsatt, også andre stader i Tele- enn t.d. den i Heddal. Hovuddelen - til innbyggjarar. Kyrkja vart såleis mark. (Sjå elles Arven 7/2001). I boka skipet - var rektangulær, med sval- dimensjonert med plass for 300 om Grosch (2001) heiter det at ”...Han gangar rundt. Svalgangane vart seina- menneske. - Kyrkja er ei mellom- ble skaperen av den hvitmalte langkir- re borte, kanskje rotna dei. Korparti form av dei gamle langkyrkjene, ken i tre, som for mange er blitt ståen- (del av ei kyrkje der altaret står) vart med eit langt, rektangulært hovud- de som selveste sinnbildet på hvordan truleg bygd seinare. På slutten av rom, og krosskyrkjene. Krosskyr- en kirke ser ut og skal se ut.” 1700-talet kom eit lafta tilbygg i nord. kjer har og markerte sidearmar i Saulandkyrkja har i dag sine opp- kyrkjeromet, tydelegare i Hjartdal havlege fargar utvendig, kvitt og oker- Stavkyr- og Tuddal. Pillarane inne i kyrkja gult, og vart i år nymåla også innven- kja, teikna har preg av europeisk basilikastil, dig i dei fargane som først var bruka. som ho med nygotiske spissbogar i koret og (FHS. Kjelder: ES, AH, A 7/2001,H-soga) truleg var på 1700- i korskiljet mot kyrkjeromet. talet. Før bygginga måtte låve, fjøs og (Joachim nokre mindre hus på prestegarden SSSaulandSauland menighetshus Frich, flyttast. Til bygginga fekk kommu- Der det er gamle kyrkjer, ofte med 1810-58). berre eit stort kyrkjerom, vart det på Svalgang- 1900-talet mange stader bygd menig- ane er Kyrkja og lokale tilhøve hetshus/kyrkjelydshus nær kyrkja. borte, Husa har t.d. møterom, forsamlings- nordfløyen rundt 1859 ikkje bygd. Det som i dag er Hjartdal preste- rom, øvingsrom for kyrkjekor, klubb- gjeld (Hjartdal, Sauland og Tuddal), rom, kjøken o.l. Dei byggast og drif- Foto: DM var større før, og omfatta også sokna tast oftast ved innsamla midler. Gransherad, Lisleherad og Åmots- I Sauland vart det i 1930-åra bygd Gamle dokument viser at kyrkja til dal. Dei to siste vart skilt ut på 15- menighetshus med innsamla midler. tider var i dårleg stand, men ho vart og 1600-talet. Gransherad høyrde til Det vert og drifta med innsamla mid- også til tider reparert. Seinast i 1843 heilt til 1859, vigslingsåret for Sau- ler. Vedtekter for huset er frå 1934, så vedtok formannskapet stor reparasjon landkyrkja. Sokna hadde felles prest, 1934 synast vere det året huset var og utviding. Dette vart ikkje realisert, lensmann, skule og fattigstell. Frå ferdig. Huset er seinare ombygd, og da roteskadene litt seinare vart sett på 1837, då landet fekk den nye for- har i dag eit stort og eit lite forsam- som for store. I 1849 vart det vedtatt å mannskapslova, utgjorde dei også lingsrom, møterom, kjøken, lager, rive ho. Arbeid for ny kyrkje vart sett det nye Hjartdal herad (kommune). toalett og entré. Det vert (pr. juli i gang (sjå eigen artikkel). Kyrkja vart I 1850-60-åra vart Sauland sent- 2009) bruka til søndagsskule, møte, likevel ikkje riven før i 1860. rum for mange funksjonar. Soren- soknerådsmøte,tilstelningar,korøving, I vår tid er stavkyrkja kjend for den skrivaren i Det Østafjeldske soren- minnesamvær, konfirmanttimar m.v. bevarte, utskorne portalen som om- skriveri i Øvre Telemark fekk frå Menighetshuset i dag. (Teks/foto: FHS) ramma eine inngangsdøra. Han har i 1858 sete på Skrivargarden (Mose- mange år stått - og står - utstilt på bø), som da var kjøpt til føremålet. Kulturhistorisk museum i Oslo, som Prestens faste bustad vart i 1860 flyt- eit framifrå døme på norsk treskurd ta frå Hjartdal til Sauland prestegard, frå mellomalderen. Kjend er kyrkja kyrkjegods frå gamalt. Frå 1860-åra også pga. Adolph Tidemands måleri hadde formannskap, forlikskommis- frå 1845, ”Gudstjeneste i en landsens jon, kyrkje- og skulekommisjon mø- kirke”, med motiv frå inne i kyrkja. ta sine i Sauland i lang tid framover. (FHS. Kjelder: IJG, AH, H-soga) (FHS. Kjelder: H-soga, G-soga) Nr. 5-2009 A R V E N Side 3 Kyrkjebygget 1859-2009 Utstyr, gjenstandar og inventar i kyrkja I åra etter at kyrkja vart bygd, har I ei kyrkje er det behov for det skjedd smått og stort av arbeid gjenstandar og inventar, til liturgisk med bygget. Opplysningane her er bruk, til praktiske føremål, eller så langt Arven har hatt høve til å fordi ein vil forskjøne kyrkjeromet. finne dei, og dei er frå dei siste ca. I Sauland er ein del av dette 70 åra. (FHS. Kjelder etter kvart avsn.) gjennom åra gitt som gåver, frå ein- 1854-1863 skildpersonar eller frå lag og forein- Dette er, som nemnd elles, perioden da ingar. Det syner at mange i bygda kyrkja vart bygd. Bygginga tok lenger har hatt omsorg for kyrkja. - Det vil tid enn berekna, og kyrkja vart difor føre for langt her å rekne opp navna innvigd i 1859, før ho var ferdig. (AH) på dei som har vore med og gitt, og 1938 kven som har laga gjenstandane. Det Nymåling innvendig, til slik kyrkja i er heller ikkje alle opplysningar vi hovudsak var til 2009: Elfenbeinskvi- har. Vi kan likevel som eit døme te veggar, lyseblå himling, blå ben- nevne at Sauland bondekvinnelag kar, preikestol og altarring. (A og C) har ytt fleire gåver gjennom åra. 1939 Kyrkja vert måla utvendig. (A og C) Med frå stavkyrkja 1955 Noko av det eldste utstyret følgde Frå kyrkja, aug. 2009. (Foto:FHS) med frå stavkyrkja, og Arven nem- Kyrkja får elektrisk oppvarming. og ny altertavle, ”Den oppstadne ner her det vi kjenner til derfrå: Taket får nytt skifertekke. Kristus”, vart måla av Finn E. Olsen. Måleriet frå 1810, som heng i (A og C, A 7/ 1955, A 6-7/ 1959) Olsen måla også felta på preikestolen.