ñâåòà íà íàãðàäèòå ü Íàãðàäèòå “Õþãî” • Äèëÿí Áëàãîâ • Õþãî å ïî÷òè íåèçìåííî Îò 1988 ã. ðàêåòàòà å âúðõó òðè- èçïîëçâàíèÿò òåðìèí, â ÷åñò íà íàéñåòèí÷îâ êåðàìè÷åí ñòúëá îò Õþãî Ãåðíñáåê, çà îáîçíà÷àâàíå îãúí è å ìîíòèðàíà âúðõó ìðàìî- íà Íàãðàäàòà çà íàó÷íîôàíòà- ðåí äèñê. Ñòàòóåòêàòà å äúëãà îêî- ñòè÷íî ïîñòèæåíèå, êîåòî å îôè- ëî 75 ñì. è òåæè 5,5 êã. öèàëíèÿò âàðèàíò íà èìåòî é îò Ñðåä íàãðàäèòå, äàâàíè â îá- 1958 ã. íàñàì. Çà ïúðâè ïúò íàãðà- ëàñòòà íà íàó÷íàòà ôàíòàñòèêà, äè Õþãî ñà äàäåíè íà XI Ñâå- Õþãî ñà óíèêàëíè â åäèí ñúùå- òîâåí êîíãðåñ ïî íàó÷íà ôàíòàñ- ñòâåí àñïåêò. Âñè÷êè äðóãè íàé- òèêà (the World Science Fiction ïðåñòèæíè íàãðàäè (ðàçáèðà ñå, Convention), ñúêðàòåíî íàðè÷àíà â àíãëîåçè÷íèòå ñòðàíè) - Íåáþ- Óúðëäêîí (WorldCon), ïðåç 1953 ëà, Ôèëèï Ê.Äèê, Òåîäîð ã. âúâ Ôèëàäåëôèÿ; ñëåä òîâà èäå- Ñòúðäæúí, Àðòúð ×. Êëàðê è ÿòà å èçîñòàâåíà çà åäíà ãîäèíà Äæîí Ó. Êåìïáúë Ìåìîðèúë - (1954), íî îò 1955 ã. íàñàì íàãðà- ñå ïðèñúæäàò îò ðàçëè÷íè êàòå- äèòå ñà åæåãîäíè. Îðèãèíàëíàòà ãîðèè ïðîôåñèîíàëíè ÷èòàòåëè - èäåÿ, äîøëà îò ôåíà Õàë Ëèí÷, å ïèñàòåëè, àêàäåìèöè èëè ñïåöè- ïî÷åðïåíà îò Íàãðàäèòå íà Íàöè- àëíî æóðè - äîêàòî îñíîâíîòî îíàëíàòà ôèëìîâà àêàäåìèÿ (ò. êîëè÷åñòâî ãëàñîâå çà Õþãî íàð. Îñêàðè). Íàãðàäàòà å ñ ôîð- âèíàãè ïðèíàäëåæè íà îáèêíîâå- ìàòà íà ðàêåòà, èçïðàâåíà îòâåñ- íèòå ÷èòàòåëè - àìàòüîðè è ôå- íî âúðõó âåðòèêàëíèòå ñè ñòàáè- íîâå. ëèçàòîðè. Ïúðâèÿò ìîäåë å ïðî- Íàãðàäèòå ñà ðàçïðåäåëåíè â åêòèðàí è èçðàáîòåí îò Äæåê íÿêîëêî êëàñà, êîèòî îò ãîäèíà íà ÌàêÍàéò; îò 1955 ã. íàñàì îáèê- ãîäèíà ñå ïðîìåíÿò ïî íàèìåíî- íîâåíî ñå èçïîëçâà ìîäåëúò íà âàíèå è áðîé. Òå ñe ïðèñúæäàò Áåí Äæåéñúí, êîéòî å ñ ïîäîáåí ãëàâíî çà ôàíòàñòèêà, íî ñà âêëþ- äèçàéí. Îò 1984 ã. íàñàì (ñ èçêëþ- ÷åíè è êëàñîâå çà ðåäàêòîðñêà ÷åíèå íà 1991 ã.) ðàêåòèòå ñå îò- äåéíîñò, èçîáðàçèòåëíî èçêóñòâî, ëèâàò â Áèðìèíãàì, Âåëèêîáðè- èãðàëåí è òåëåâèçèîíåí ôèëì, òàíèÿ, â ëåÿðíàòà íà âèäíèÿ ôåí ñú÷èíåíèÿ è èëþñòðàöèè íà ôå- Ïèòúð Óåñòúí; ïðåç 1992 ã. òå áÿõà íîâå; îñâåí òîâà îò âðåìå íà âðå- ïîçëàòåíè â ÷åñò íà 50-èÿ Óúðëä- ìå ñå ïðèñúæäàò è ñïåöèàëíè êîí (ïúðâèÿò Ñâåòîâåí êîíãðåñ å íàãðàäè èçâúí ñúùåñòâóâàùèòå ïðîâåäåí ïðåç 1939 ã. â Íþ Éîðê). êàòåãîðèè. Ïðàâèëàòà îòíîñíî 17 •òåðà ôàíòàñòèêà• íàãðàäèòå ñà ñúçäàäåíè, è ÷åñòî Èçïîëçâàíàòà ïðîöåäóðà çà áèâàò ïðåðàáîòâàíè, íà Óúðëäêîí ïðåáðîÿâàíå íà ãëàñîâåòå å âñè÷- áèçíåñ ñðåùè, êîèòî ñå ïðîâåæ- êî äðóãî îñâåí ïðîñòà è ëåñíî äàò åæåãîäíî. Ïîáåäèòåëèòå âúâ ðàçáèðàåìà. Òÿ å ïîçíàòà êàòî âñåêè êëàñ ñå îïðåäåëÿò ÷ðåç ãëà- Àâñòðàëèéñêàòà ñèñòåìà çà ãëà- ñóâàíå. Ñïåöèàëíèòå íàãðàäè îáà- ñóâàíå ñ ïðåäïî÷èòàíèÿ (the ÷å íå ñå ãëàñóâàò; òå ñå ïðèñúæäàò Australian ballot preference îò Óúðëäêîí-êîìèñèèòå. system) (ïîðàäè èçïîëçâàíåòî é Ãëàñóâàíåòî çà íàãðàäèòå â àâñòðàëèéñêèòå îáùèíñêè èçáî- Õþãî âèíàãè ñå èçâúðøâà ïî ðè). Ñïîðåä àìåðèêàíñêèÿ ïèñà- ïîùàòà ïðåäè ïðîâåæäàíåòî íà òåë-ôàíòàñò ×àðëñ Øåôèéëä ÷î- êîíãðåñà. Äî 1958 ã. íå å èìàëî âåê ñå íóæäàå îò øåñò õàëáè áèðà ïðåäâàðèòåëíî ãëàñóâàíå çà îïðå- Ôîñòúð, ïðåäè äîðè äà çàïî÷íå äåëÿíå íà íîìèíàöèèòå âúâ âñåêè äà ñè ìèñëè, ÷å ðàçáèðà êàê ðàáî- êëàñ. Îò 1959 ã. òàêàâà ïðîöåäóðà òè òÿ. Ñëåäíîòî ðåçþìå, ïîìåñ- ñå èçâúðøâà, â ðåçóëòàò íà êîåòî òåíî â ñï. Ëîêóñ, äàâà îáùà áðîÿò íà êàíäèäàòèòå ñå ñâåæäà äî ïðåäñòàâà çà íà÷èíà íà ðàáîòà íà 5 (èëè 6, àêî íà ïåòîòî ìÿñòî ñà ñèñòåìàòà: äâå ïðåäëîæåíèÿ) âúâ âñÿêà êàòå- Âñè÷êè ãëàñîâå çà ïúðâî ìÿ- ãîðèÿ. Äî 1963 ã. ïðåäâàðèòåëíî- ñòî, âêëþ÷èòåëíî è No Award, òî ãëàñóâàíå ñå å èçâúðøâàëî îò ñå ïðåáðîÿâàò, è ïðåäëîæåíèåòî âñè÷êè ôåíîâå. Îòòîãàâà, ñ èç- ñ íàé-ìàëêî ãëàñîâå ñå åëèìèíè- êëþ÷åíèå íà 1965 è 1967 ã., ïðà- ðà.  áþëåòèíèòå, â êîèòî å îñ- âîòî íà ãëàñ çà îïðåäåëÿíå íà íî- âîáîäåíî ïúðâîòî ìÿñòî, ãëà- ìèíàöèèòå å îãðàíè÷åíî äî ÷ëå- ñîâåòå çà âòîðî ìÿñòî ñòàâàò íîâåòå íà ïðåäñòîÿùèÿ Óúðëäêîí ãëàñîâå çà ïúðâî ìÿñòî, è ïðî- è íà òîçè îò ïðåäèøíàòà ãîäèíà. öåñúò ñå ïîâòàðÿ, äîêàòî åäíî Îò 1960 ã. íàñàì ïðàâî íà ãëàñ çà îò ïðåäëîæåíèÿòà óñòàíîâè îêîí÷àòåëíîòî îïðåäåëÿíå íà ïî- ÿâíî ìíîçèíñòâî îò ãëàñîâå [ïî- áåäèòåëèòå èìàò ñàìî ÷ëåíîâåòå ëîâèíàòà èëè ïîâå÷å îò îáùèÿ íà ïðåäñòîÿùèÿ Óúðëäêîí, êîèòî áðîé ãëàñîâå - á.à.] (îáèêíîâåíî áèâàò ïðîôåñèîíàëèñòè, ñåðèîç- ñå èçâúðøâàò ïåò òàêèâà ïðå- íè ÷èòàòåëè è ò.íàð. àôèöèîíàäîñ áðîÿâàíèÿ). - íàé-âúðëèòå ôåíîâå (âñåêè ìîæå Ñëåä òîâà íåùàòà íàèñòèíà äà êóïè ÷ëåíñòâî, áåç â äåéñòâè- ñå óñëîæíÿâàò. Îïðåäåëÿíåòî íà òåëíîñò äà ïðèñúñòâà íà êîíãðå- âòîðîòî ìÿñòî ñå èçâúðøâà ÷ðåç ñà). Âúâ âñÿêà êàòåãîðèÿ îñâåí ïðåìàõâàíå íà ïîáåäèòåëÿ è ïðå- ãëàñîâåòå çà ïåòèìàòà êàíäèäàòè áðîÿâàíå íà ãëàñîâåòå çà âòîðî å ðàçðåøåí è ãëàñ No Award (Íå ìÿñòî êàòî ãëàñîâå çà ïúðâî ìÿ- ñå ïðèñúæäà íàãðàäà). ñòî, è òàêà îòíîâî è îòíîâî... 18  ñâåòà íà íàãðàäèòå ü Íåùàòà íå ñâúðøâàò äîòóê, íî (êðàòêà ôîðìà) íåïðåêúñíàòî ñå òîçè öèòàò âåðîÿòíî å äîñòàòú÷åí ïðîìåíÿò. Ïðåç 1953 ã. íå å èìàëî äà äàäå óñåùàíå çà ïðîáëåìà. Çà íàãðàäà çà short fiction.  ãîäèíè- îïðåäåëÿíå íà êðàéíîòî ïîäðåæ- òå 1955-59 å èìàëî ñàìî äâà êëà- äàíå âúâ âñÿêà êàòåãîðèÿ ñå èçïîë- ñà short fiction: novelette (íîâåëà) çâà êîìïþòúð è åäâà ëè íÿêîé, è short story (ðàçêàç). Òå ñà áèëè îñâåí ìîæå áè íåäîâîëåí îò çàãó- îáåäèíåíè ïðåç 1960-66 ã. êàòî áàòà êàíäèäàò, íÿêîãà å ïðîâåðÿ- short fiction; íÿêîëêî ðàçêàçà ñà íî- âàë ðåçóëòàòèòå. Îñâåí âñè÷êî ìèíèðàíè ïðåç òîçè ïåðèîä. Ïðåç äðóãî ïðè èçïîëçâàíåòî íà òàçè 1967 ã. êëàñúò novelette å áèë âúâå- ñèñòåìà ïîíÿêîãà íå ìîæå åäíî äåí îòíîâî, à îò 1968 ã. å áèë ïðåäëîæåíèå äà ïîëó÷è ÿâíî ìíî- âêëþ÷åí íîâ êëàñ - novella (ïî- çèíñòâî è òîãàâà íàãðàäàòà ñå äàâà âåñò). Ïðåç 1970-72 ã. åäèíñòâåíè- íà äâàìà (èëè ïîâå÷å) êàíäèäàòè. òå äâà êëàñà ñà áèëè short story è Íà ïðàêòèêà íÿêîëêî ïúòè ñå å novella. Îò 1973 ã. íàñàì îòíîâî ïîëó÷èëà òî÷íî òàêàâà ñèòóàöèÿ ñà òðè êëàñà short fiction. Îòòîãà- è â íÿêîè êàòåãîðèè çà îòäåëíè âà ïîâåñòòà å äåôèíèðàíà êàòî ãîäèíè èìà ïî äâàìà íîñèòåëè íà ïðîèçâåäåíèå ñ áðîé äóìè ìåæäó íàãðàäàòà. 17500 è 40000, íîâåëàòà - êàòî Ñâåòîâíèòå êîíãðåñè äîñêîðî òâîðáà ñúñ 7500-17500 äóìè, ðàç- ñå ïðîâåæäàõà ïðåç ïúðâèÿ êàçúò - êàòî âñÿêà òâîðáà, ïî-êúñà óèêåíä íà ñåïòåìâðè (ò. íàð. Labor îò íîâåëà (ò.å. ñ ïî-ìàëêî îò 7500 Day Weekend; Labor Day å àìåðè- äóìè), è ðîìàíúò - êàòî âñÿêî ïðî- êàíñêèÿò Äåí íà òðóäà è ñå ïðàç- èçâåäåíèå, ïî-äúëãî îò ïîâåñò (ò.å. íóâà â ïúðâèÿ ñåïòåìâðèéñêè ïî- ñ ïîâå÷å îò 40000 äóìè). íåäåëíèê). Ñåãà òîâà ñòàâà ïðåç Îò 1963 ã. ïîðåäèöèòå îò ðàç- ïúðâàòà ñåäìèöà íà àâãóñò. Íàãðà- êàçè è òåëåâèçèîííèòå ñåðèàëè ñà äèòå Õþãî ñå ïðèñúæäàò çà ïóá- èçêëþ÷åíè ñúîòâåòíî îò êëàñîâå- ëèêàöèÿ èëè äåéíîñò â ïðåäøå- òå short fiction è dramatic ñòâàùàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà (çà presentation (äðàìàòèçàöèÿ); òàêà ðàçëèêà îò Íåáþëà, êîèòî ñå ïðåç 1968 ã. ïåò îòäåëíè åïèçîäà îò äàâàò çà ãîäèíàòà, â êîÿòî å èçëÿç- Star Trek ñà íîìèíèðàíè çà íàãðà- ëî íà ïàçàðà ñúîòâåòíîòî ïðîèç- äàòà â êàòåãîðèÿòà dramatic âåäåíèå). Òàêà íàïðèìåð çà presentation, äîêàòî ïðåç 1962 ã. Õþãî çà 1998 ã. ñå ñúñòåçàâàõà Áðàéúí Ó. Îëäèñ å èìàë ùàñòèåòî ðîìàíèòå, êîèòî ñà áèëè ïóáëèêó- äà ñïå÷åëè íàãðàäàòà â êëàñà short âàíè ïðåç 1997 ã.; ñúùèòå ñå áî- fiction ñ ïîðåäèöàòà îò ðàçêàçè ðèõà çà Íåáþëà çà 1997 ã. Hothouse (ïî-êúñíî êîìïëåêòóâà- Äî 1972ã. äåôèíèöèèòå çà ðàç- íà â ðîìàíà Äúëãèÿò ñëåäîáåä íà ëè÷íèòå êàòåãîðèè short fiction Çåìÿòà). Îò 1971 ã. êàòåãîðèÿòà 19 •òåðà ôàíòàñòèêà• dramatic presentation âêëþ÷âà è ñïèñàíèå) çà èçäàíèÿ, êîèòî ñà çâóêîçàïèñè. Ïðåç 1973 ã. êëàñúò íåùî ñðåäíî ìåæäó ôåíçèíèòå professional magazine (ïðîôåñèî- (ëþáèòåëñêèòå èçäàíèÿ) è ïðîôå- íàëíî ñïèñàíèå) å ïðîìåíåí íà ñèîíàëíèòå ñïèñàíèÿ. Êàòåãîðèÿ- professional editor (ïðîôåñèîíà- òà publisher çà èçäàòåëñòâà çà íà- ëåí ðåäàêòîð), çà äà ñå îò÷åòå óâå- ó÷íîôàíòàñòè÷íà ëèòåðàòóðà ëè÷àâàùàòà ñå âàæíîñò íà îðèãè- ïðîñúùåñòâóâà ñàìî 2 ãîäèíè. íàëíèòå àíòîëîãèè. Ïðåç 1980 ã. å Êàòåãîðèÿòà other forms (äðóãè äîáàâåíà íîâàòà êàòåãîðèÿ ôîðìè) ïúê å äàäåíà ñàìî âåäíúæ. nonfiction book (íåôàíòàñòè÷íà Òÿ å äîáàâåíà îò êîìèñèÿòà ïðåç êíèãà), ïúðâàòà íàãðàäà îò êîÿòî å 1988 ã. è ãëàñóâàíà, ò.å. íå å ñïå- äàäåíà íà ïúðâîòî èçäàíèå íà Åí- öèàëíà íàãðàäà íà êîìèñèÿòà. öèêëîïåäèÿòà çà íàó÷íà ôàí- Ñïå÷åëåíà å îò ðîìàíà â êàðòèí- òàñòèêà, à ñëåäâàùèòå íàãðàäè êè Watchmen. Îáà÷å òàçè îñîáåíà îòèâàò çà êíèãè ñ êðèòèêà, íàó÷- íàãðàäà ìèñòåðèîçíî èç÷åçâà îò íè èçñëåäâàíèÿ, èçîáðàçèòåëíî ñëåäâàùèòå îôèöèàëíè ñïèñúöè èçêóñòâî, ñïîìåíè è íàó÷íè ôàê- íà âñè÷êè íàãðàäè Õþãî, òàêà òè. Òàçè êàòåãîðèÿ, â êîÿòî ðîìà- ÷å íåéíèÿò ñòàòóò íå å ÿñåí. íè â êàðòèíêè ñå ñúñòåçàâàò ñ åí- Çà ñïåöèàëíèòå íàãðàäè íà êî- öèêëîïåäèè, å ìîæå áè òâúðäå ìèñèèòå (Special Committee ïðåòðóïàíà; òÿ ïðèëè÷à íà òîðáà Awards) ñòàíà äóìà ïî-ãîðå. Òå íå ñ êúñìåò÷åòà. Òîâà âîäè äî íåäî- ñà òî÷íî Õþãî è ñå ïðèñúæäàò ðàçóìåíèÿ: ïðåç 1989 ã. Óúðëäêîí- îò âðåìå íà âðåìå îò Óúðëäêîí- êîìèñèÿòà èçðè÷íî ðåøàâà äà èç- êîìèñèèòå íà íàé-ðàçëè÷íè õîðà êëþ÷è Êðàòêà èñòîðèÿ íà Âðåìå- ïî íàé-ðàçëè÷íè ïîâîäè. Íàãðà- òî îò Ñòèâúí Õîêèíã (èçëÿçëà â äèòå Gandalf (Grand Master of ÑÀÙ ïðåç 1988 ã.), êîåòî ïîðàæ- Fantasy) è Gandalf (Book-Length äà äîíÿêúäå îáèäåí ñïîð. Ìîæå Fantasy) çà ïîñòèæåíèÿ â æàíðà áè çàòîâà ïðåç 1990 ã. å äîáàâåíà ôåíòúçè íå ñà Õþãî, íî ñà ðàç- êàòåãîðèÿòà original artwork (îðè- äàâàíè çàåäíî ñ òÿõ è ñà âêëþ÷å- ãèíàëíî ïðîèçâåäåíèå íà èçêó- íè â ñïèñúöèòå, çàòîâà ñìå ãè ïî- ñòâîòî), êîÿòî íå å Õþãî, íî å ìåñòèëè òóê. Òå ñúùî èìàò êðàòúê âêëþ÷åíà â ñïèñúöèòå. Òÿ îáà÷å æèâîò. íå ñå ïðèñúæäà âñÿêà ãîäèíà.