P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz CHEŁMNO (243) Warszawa 2007 Autorzy: ALEKSANDER CWINAROWICZ*, JERZY KRÓL*, ANNA BLI ŹNIUK**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, STANISŁAW WOŁKOWICZ** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA** Redaktor tekstu: OLIMPIA KOZŁOWSKA** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp - Aleksander Cwinarowicz ........................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - Aleksander Cwinarowicz ............................. 4 III. Budowa geologiczna - Aleksander Cwinarowicz ................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin - Jerzy Król ................................................................................................... 9 1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej.......................................................................... 9 2. Kruszywo naturalne.................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - Jerzy Król .................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - Jerzy Król ............................................ 13 VII. Warunki wodne - Aleksander Cwinarowicz ..................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 15 2. Wody podziemne...................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 19 1. Gleby - Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko ..................................................................... 19 2. Osady - Izabela Bojakowska .................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze - Stanisław Wołkowicz ............................................. 25 IX. Składowanie odpadów - Aleksander Cwinarowicz ............................................................ 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego - Aleksander Cwinarowicz ............................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - Aleksander Cwinarowicz ............................................... 36 XII. Zabytki kultury - Aleksander Cwinarowicz ...................................................................... 46 XIII. Podsumowanie - Aleksander Cwinarowicz ..................................................................... 46 XIV. Literatura......................................................................................................................... 48 I. Wst ęp Przy opracowaniu arkusza Chełmno Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Chełmno Mapy geologiczno-gospodar- czej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA(Ma ćków, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z In- strukcj ę opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach - kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia środowi- ska, składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i Banku Danych Hydrogeologicz- nych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Toruniu - Delegatura w Bydgoszczy, Oddziale Pa ństwowej Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toruniu oraz w Instytucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w Starostwach Powia- towych, Urz ędach Gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza Chełmno wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 18°15’-18°30’ dłu- go ści geograficznej wschodniej i 53°20’-53°30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten nale Ŝy do województwa kujawsko-pomorskiego i obejmuje częś ciowo dwa powiaty świecki i chełmi ński. W powiecie świeckim znajduj ą si ę fragmenty gmin Lniano, Je Ŝewo, Bukowiec, Pruszcz i Drzycim oraz miasto i przewa Ŝaj ąca cz ęść gminy Świecie. Do powiatu chełmi ńskiego nale Ŝą niewielkie wycinki gmin Chełmno, Stolno i Kijewo Królew- skie oraz miasto Chełmno. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) omawiany obszar poło Ŝo- ny jest w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich i nale Ŝy do trzech makroregionów Pojezierza Południowopomorskiego, Doliny Dolnej Wisły i Pojezierza Chełmi ńsko-Do- brzy ńskiego. Do Pojezierza Południowopomorskiego nale Ŝy cz ęść mezoregionu Wysoczyzny Świeckiej. W makroregionie Doliny Dolnej Wisły znajduj ą si ę fragmenty dwóch mezoregio- nów Doliny Fordo ńskiej i Kotliny Grudzi ądzkiej, a makroregion Pojezierza Chełmi ńsko- Dobrzy ńskiego reprezentuje wycinek mezoregionu Pojezierza Chełmi ńskiego (fig. 1). Obszar arkusza posiada zró Ŝnicowane ukształtowanie powierzchni. Jest to nizina o mło- doglacjalnym krajobrazie, poło Ŝona na wysoko ści 22,9-117,8 m n.p.m. Stanowi ą j ą w prze- wadze dwie wysoczyzny rozdzielone dolin ą rzeki Wisły. Na Wysoczy źnie Świeckiej wyst ę- puj ą wodnolodowcowe równiny sandrowe oraz wzgórza morenowe i jeziora polodowcowe. Formy pochodzenia rzecznego reprezentowane s ą przez tarasy erozyjno-akumulacyjne wi- doczne na lewym brzegu Wisły i po obu stronach doliny rzeki Wdy. Na ich powierzchniach wyst ępuj ą nieregularne wydmy oraz równiny piasków przewianych. Teren arkusza poło Ŝony jest w strefie klimatu przej ściowego, na pograniczu regionów Dolnej Wisły i Chełmi ńsko-Toru ńskiego (Wo ś, 1999). Zimy s ą tu łagodne i krótkie, a w okre- sach letnich wyst ępuj ą na przemian dni suche i ciepłe oraz wilgotne i suche. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,5°C. Wielko ść opadów atmosferycznych w ci ągu roku kształtuje si ę w granicach 550 mm, a pokrywa śnie Ŝna zalega 40-60 dni. Okres wegetacyjny jest krótki i trwa 210-215 dni. Wiatry s ą na ogół silne, z przewag ą północnych i wschodnich. W granicach arkusza wi ększe, zwarte kompleksy le śne wyst ępuj ą w środkowej cz ęś ci arkusza, tylko wzdłu Ŝ doliny Wdy. Na pozostałym jego obszarze przewa Ŝaj ą średnie i małe tereny le śne. Gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania (klas I-IVa) stanowi ą około 50% powierzchni i grupuj ą si ę w zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Chełmno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – jeziora Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregion Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.71 – Bory Tucholskie; 314.73 – Wysoczyzna Świecka Makroregion: Dolina Dolnej Wisły Mezoregiony Doliny Dolnej Wisły: 314.81 – Dolina Kwidzy ńska; 314.82 – Kotlina Grudzi ądzka; 314.83 – Dolina Fordo ńska Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregion Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska W dolinach rzek i obni Ŝeniach jeziornych, znajduj ą si ę niewielkie, izolowane płaty ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Zwarty ich kompleks wyst ępuje tylko w rejonie Chełmna. Omawiany obszar, pod wzgl ędem gospodarczym ma charakter rolniczo-przemysłowy. W rolnictwie, oprócz tradycyjnych upraw podstawowych zbó Ŝ, ziemniaków i warzyw, dobrze rozwini ęta jest te Ŝ hodowla bydła i trzody chlewnej, szczególnie w gminach: Świecie, Bukowiec i Pruszcz. O środkami przemysłu s ą dwie aglomeracje miejskie Świecie i Chełmno. W Świeciu znajduj ą si ę du Ŝe zakłady celulozowo-papiernicze