Prif Swyddog Meddygol Cymru Adroddiad Blynyddol 2006 ii Adroddiad Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad Y Prif Swyddog Meddygol Adran Iechyd y Cyhoedd a’r Proffesiynau Iechyd Llywodraeth Cynulliad Cymru Parc Cathays Caerdydd CF10 3NQ ISBN 0 7504 9020 9 G/324/07-08 CMK-22-02-153 © Hawlfraint y Goron 2007 Cynnwys Rhagair 2 Cyflwyniad 4 Pennod 1: Y sefyllfa o ran iechyd 8 Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad Pennod 2: Gwella iechyd pobl 25 Pennod 3: Diogelu Iechyd Pobl 41 Pennod 4: Gwella Diogelwch Cleifion 57 Pennod 5: Cymwys ar gyfer y Dyfodol 69 Llyfryddiaeth 74 Rhagair Annwyl Brif Weinidog chanserau, maent yn cyfrif am tua dwy ran 2 o dair o’r holl farwolaethau. Mae ysmygu Mae’n bleser gennyf gyflwyno i chi a hefyd yn ffactor risg i nifer o ganserau yn Llywodraeth Cynulliad Cymru fy Adroddiad ogystal â chanser yr ysgyfaint. Er mwyn Blynyddol cyntaf fel Prif Swyddog gwella ein hiechyd, mae angen i ni fynd Meddygol. Rhydd yr adroddiad drosolwg o i’r afael â’r ffactorau sylfaenol hyn sy’n gyflwr iechyd y cyhoedd yng Nghymru yn achosi clefyd y galon a chanser, yn ogystal 2006 gan wneud argymhellion i chi ac i eraill. â sicrhau bod y rhai sy’n wynebu risg yn Amlyga’r adroddiad fod y sefyllfa gyffredinol cael eu nodi a’u trin yn effeithiol gan y yn ffafriol, gan ddangos bod gwelliannau gwasanaeth iechyd. parhaus o ran marwolaethau babanod a bod Mae lleihau faint o alcohol a gaiff ei yfed disgwyliad oes yn cynyddu. Mae’r cynnydd yn flaenoriaeth ynddi’i hun. Ceir tystiolaeth calonogol mewn gweithgarwch economaidd gynyddol bod pobl ifanc yng Nghymru yn a llwyddiant o ran adfywio economaidd dechrau yfed yn ifanc a’u bod yn goryfed yn arwydd cadarnhaol. Er hyn, ceir mewn pyliau yn rheolaidd a all arwain anghydraddoldebau iechyd o hyd rhwng y at anaf, damweiniau traffig ffyrdd, rhyw cymunedau mwyaf cefnog a’r cymunedau anniogel ac ymddygiad gwrthgymdeithasol. tlotaf yng Nghymru, er iddynt gael eu nodi Gwn fod Prif Swyddogion Meddygol eraill y dro ar ôl tro dros y blynyddoedd. Rydym DU yn bryderus ac rydym wedi ysgrifennu ni yng Nghymru yn parhau i wynebu baich at y Trysorlys i fynegi ein pryderon ynghylch mawr o ran salwch hirdymor, ac er mai ein pris cymharol rad alcohol a’r angen i gorffennol diwydiannol sy’n rhannol gyfrifol ystyried polisïau treth fel rhan o raglen am hyn, mae yna risg y bydd yn arwain at weithredu. Yng Nghymru, gyda’n pwerau gylch o amddifadedd. newydd, gallwn ninnau hefyd ystyried Adroddiad Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad deddfwriaeth fel cyfraniad at y gwaith o Rwy’n bryderus ynghylch y cyfraddau reoli’r broblem hon. Yn amlwg, bydd codi ysmygu cymharol uchel cyson yng Nghymru ymwybyddiaeth a hunan-barch ymhlith pobl a hefyd y cynnydd yn nifer yr achosion o ifanc hefyd yn rhan o’n hymateb. ordewdra. Mae ysmygu a gordewdra yn ddau ffactor sy’n cyfrannu at ein cyfraddau Ar sail canfyddiadau’r adroddiad hwn, a cymharol uchel o glefyd y galon a strôc chan gyfyngu fy hun i nodi llond dwrn o yng Nghymru. Er bod y clefydau cylchredol feysydd, argymhellaf mai’r canlynol yw’r pum hyn yn lleihau, maent yn dal i gyfrif am fwy blaenoriaeth uchaf i wella iechyd Cymru: na thraean o farwolaethau, ac ynghyd â Mynd i’r afael â phenderfynyddion defnyddio’r dystiolaeth orau i gynyddu 1 ehangach iechyd yn strategol: Dylid hunan-barch ymhlith pobl ifanc a cynnal yr ymrwymiad strategol a lleihau’r diwylliant o oryfed mewn pyliau thymor hwy i gyfiawnder cymdeithasol a chamddefnyddio sylweddau eraill Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad yng Nghymru gan ddefnyddio sy’n ymestyn i’w bywydau fel oedolion. cronfeydd strwythurol, adfywio Buddsoddi yn iechyd y cyhoedd: economaidd, tai, addysg a buddsoddi Dylai’r graddau y buddsoddir mewn wedi’i dargedu i adeiladu dyfodol 5 rhaglenni iechyd y cyhoedd, megis cynaliadwy i wlad sy’n decach yn brechu ac imiwneiddio, sgrinio a hybu gymdeithasol ac yn economaidd. Yn iechyd effeithiol gynyddu. Rhaid bod arbennig, bydd yr ymrwymiad i ddileu gan y system darparu iechyd y cyhoedd tlodi plant erbyn 2020 yn allweddol adnoddau digonol i atal yr hyn y gellir ei i gyflawni cydraddoldeb ym maes atal, er mwyn cynnal arolwg o iechyd y addysg ac iechyd yn y dyfodol. boblogaeth ac ymateb i achosion brys Polisi tybaco: Mae angen cynnal y ym maes iechyd y cyhoedd. 2 pwysau ar leihau’r defnydd o dybaco gan bwysleisio y dylid datblygu cartrefi Mae’r adroddiad hwn yn rhoi rhagor o di-fwg i blant, atal pobl ifanc rhag mynd dystiolaeth ar gyfer y pum blaenoriaeth yn gaeth i nicotin a pharhau i helpu uchaf hyn. Mae’n argymell y bydd y ysmygwyr i roi’r gorau iddi. fframwaith strategol iechyd y cyhoedd arfaethedig yn sicrhau y gall y Bwyd a Ffitrwydd: Mae angen mynd i’r blaenoriaethau iechyd hyn alinio â mentrau 3 afael â’r epidemig cynyddol o ordewdra eraill y llywodraeth megis y polisi Ar Draws mewn plant ac oedolion yn strategol Ffiniau a’n hymrwymiad i gynaliadwyedd a drwy weithio ar yr holl ffactorau sy’n chyfle cyfartal. cyfrannu at ein cymdeithas ordew sy’n annog ffordd eisteddog o fyw, a gorddefnydd o fwydydd cyfleus a diodydd llawn siwgr. Yn gywir Ymddygiad sy’n cymryd risg: Mae Dr Tony Jewell 4 angen i Gymru ddatblygu rhaglen sy’n Y Prif Swyddog Meddygol Cyflwyniad Rhydd Adroddiad Blynyddol y Prif • Gwella iechyd y boblogaeth a lleihau Swyddog Meddygol gyfle i fyfyrio ar y anghydraddoldebau, yn cynnwys materion iechyd a gofal iechyd o bwys a y gallu i gael gafael ar wasanaethau, wynebir gan ein cenedl a chynnal sgwrs a meintioli a dangos cynnydd. dryloyw â’r cyhoedd a’r gwneuthurwyr polisi ynghylch iechyd y cyhoedd. Rhydd • ‘Atal yr hyn y gellir ei atal’ - diogelu pob adroddiad blynyddol sylwadaeth iechyd y boblogaeth drwy sgrinio, ar gyflwr iechyd y cyhoedd ar yr adeg imiwneiddio a chamau gweithredu eang ysgrifennu - ond fel cyfres, maent hefyd (a thrawsbynciol) i oresgyn bygythiadau yn rhoi dogfennaeth unigryw ar ein hanes, i iechyd megis ysmygu a gordewdra. gan olrhain tueddiadau dros amser a nodi materion newydd a materion sydd • Gweithio gyda’r GIG a Gofal ar droed. Dyma fy adroddiad blynyddol Cymdeithasol i sicrhau safonau uchel cyntaf, a byddaf yn nodi’r materion mawr o ofal i sicrhau diogelwch cleifion ac sy’n effeithio ar Gymru yn 2006. Fe’i ansawdd. cyfeirir at Brif Weinidog Cymru a gwna argymhellion i Lywodraeth Cynulliad Cymru • Meithrin sector ymchwil ac ac eraill. academaidd cryfach ym maes iechyd y cyhoedd, ymchwil gwasanaethau Nodais bedwar ymrwymiad personol iechyd a biomeddygaeth. allweddol pan ddechreuais yn fy swydd ac ailadroddais hwy yn Narlith Flynyddol Sefydliad Bevan 2006. Adroddiad Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad Iechyd y bobl yw’r gyfraith bwysicaf (Cicero) Rwyf wedi dewis llunio fy adroddiad gan tlodi ac i gyflawni economi gynaliadwy ddefnyddio’r model ‘tri pharth iechyd y a theg i bawb, cyhoedd’ sy’n disgrifio iechyd y cyhoedd • Mae Pennod 3 yn ystyried yr arferion o ran tair agwedd wahanol sy’n Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad i ddiogelu iechyd drwy reoli bygythiadau rhyngberthyn ar ymarfer iechyd y cyhoedd: presennol a newydd megis clefyd Gwella Iechyd, Diogelu Iechyd ac Ansawdd heintus a chynllunio at argyfwng, Gofal Iechyd. • Mae gwella ansawdd gofal iechyd • Dechreuaf gyda throsolwg o’r themâu (Pennod 4) yn golygu sicrhau bod ein allweddol sy’n deillio o doreth o waith gwasanaethau gofal iechyd yn y sefyllfa diweddar i adolygu cyflwr iechyd yng orau i gael yr effaith fwyaf posibl ar drin Nghymru (Pennod 1), afiechyd a’i atal, • Ym Mhennod 2, ystyriaf y themâu • Ym Mhennod 5, gorffennaf drwy sy’n gysylltiedig â gwella cyfleoedd i amlinellu fy ngweledigaeth am Gymru iechyd da, megis gwneud dewisiadau decach ac iachach, a’r camau y o ran ffordd iach o fyw, datblygu mae’n rhaid i ni eu cymryd i wireddu’r amgylcheddau iach a gweithio i leihau weledigaeth hon. Model Iechyd y Cyhoedd Ffigur : Model Ymarfer Iechyd y Cyhoedd 6 Adroddiad Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad Mae’r model yn berthnasol ar lefel Ers dod i Gymru, mae’r dull cadarn o genedlaethol ac ar lefel leol. Yn weithredu mewn partneriaeth sy’n bodoli genedlaethol, mae Llywodraeth Cynulliad rhwng Llywodraeth Cynulliad Cymru, Cymru yn darparu’r atebolrwydd y GIG, llywodraeth leol a chymunedau gwleidyddol a’r cyfrifoldeb am bennu’r lleol wedi creu argraff dda arnaf. Mae fframwaith strategol. Y boblogaeth o Adroddiad Beecham a pholisi Ar Draws Ffiniau yn rhoi cyfle gwirioneddol i sicrhau ddiddordeb yw pobl Cymru a’m rôl i yw bod ein hymrwymiadau partneriaeth yn defnyddio’r wybodaeth sydd ar gael i gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol gynnal arolwg o’r anghenion iechyd a’r i ganlyniadau iechyd a mynd i’r afael ag systemau sydd ar waith i wella a diogelu anghydraddoldeb iechyd ledled Cymru. iechyd a chynghori Gweinidogion. Mewn Bydd parhau i weithio ar draws meysydd ardaloedd awdurdodau lleol, llywodraeth polisi, adeiladu polisi cyhoeddus iach, creu leol sy’n darparu’r atebolrwydd gwleidyddol amgylcheddau cefnogol i iechyd a datblygu ac, ynghyd â’r Bwrdd Iechyd Lleol, mae’n sgiliau personol o fewn y boblogaeth yn gyfrifol am iechyd a lles cymdeithasol allweddol i’n llwyddiant. Blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru 2006 Adroddiad eu poblogaeth leol. Mae timau iechyd y Ceir dihareb yn y Mabinogion sy’n dweud cyhoedd yn ymarfer mewn ardaloedd lleol A fo ben, bid bont - hynny yw, er mwyn ar draws y parthau gwahanol hyn bod yn arweinydd, byddwch yn bont.