P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz OSTRÓDA (173) Warszawa 2012 Autorzy planszy A: Anita Gr ędysa*, Michał Rolka* Autorzy planszy B: Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa * * – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp ( A. Gr ędysa).................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Rolka)........................................... 4 III. Budowa geologiczna ( A. Gr ędysa)............................................................................. 8 IV. Zło Ŝa kopalin ( A. Gr ędysa) ...................................................................................... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin ( A. Gr ędysa) ..................................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin ( A. Gr ędysa) ................................ 17 VII. Warunki wodne ( A. Gr ędysa)................................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 20 2. Wody podziemne.................................................................................................. 22 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 25 1. Gleby (P. Kwecko) ............................................................................................... 25 2. Osady (I. Bojakowska) ......................................................................................... 27 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 31 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król) ......................................................... 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego ( A. Gr ędysa).......................................................... 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu ( A. Gr ędysa)........................................................... 41 XII. Zabytki kultury (M. Rolka)....................................................................................... 47 XIII. Podsumowanie ( A. Gr ędysa, M. Marczak, J. Król) ................................................. 49 XIV. Literatura .................................................................................................................. 50 I. Wst ęp Arkusz Ostróda Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w latach 2011–2012 w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym Proxima SA we Wrocławiu (plansza B). Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Ostróda Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP) (Kawulak, Nie ć, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (2005) na pod- kładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Za- gro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do skła- dowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodni- czego. Analiza jej tre ści jest pomocna w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje b ędące tre ści ą mapy mog ą by ć wyko- rzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy 3 wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkow- skiego w Olsztynie, w starostwach powiatowych w Ostródzie, w gminie Ostróda, Miłomłyn i Łukta, w Nadle śnictwie Miłomłyn, Nadle śnictwie Stare Jabłonki, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowe- go Instytutu Geologicznego w Warszawie. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem tereno- wym przeprowadzonym we wrze śniu 2011 roku. Mapa wykonana jest w wersji cyfrowej. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obsza- rze arkusza zestawiono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy da- nych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Ostróda le Ŝy mi ędzy 19°45' a 20°00' długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°40' a 53°50' szeroko ści geograficznej północnej. W układzie administracyjnym omawiany rejon poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci wo- jewództwa warmi ńsko-mazurskiego, w obr ębie powiatów ostródzkiego i iławskiego. Na tere- nie arkusza do powiatu ostródzkiego naleŜą : miasto Ostróda (siedziba powiatu ziemskiego), północna cz ęść gminy wiejskiej Ostróda, wi ększa cz ęść obszaru gminy miejsko-wiejskiej Miłomłyn, cz ęś ci gmin Łukta, Mor ąg i Małdyty, a do powiatu iławskiego cz ęś ci gmin Iława i Zalewo. Osadnictwo skupione jest głównie w południowo-wschodniej oraz centralno-za- chodniej cz ęś ci arkusza. Najwi ększym miastem jest Ostróda licz ąca 33187 mieszka ńców. Pozostał ą cz ęść zajmuj ą jeziora i lasy. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2001) obszar arkusza znajduje si ę na granicy dwóch prowincji geograficznych – Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego i Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego (fig. 1). Cały północno-zachodni obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie mezoregionu Pojezierza Iławskiego (makroregion – Pojezierze Iław- skie). Obszar w południowej cz ęś ci omawianego terenu nale Ŝy do Doliny Drw ęcy i Garbu Lubawskiego makroregionu Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego natomiast wschodnia cz ęść arkusza nale Ŝy do Pojezierza Olszty ńskiego makroregionu Pojezierza Mazurskiego. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ostróda na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Granica: 1 – prowincji, 2 – makroregionu, 3 – mezoregionu Prowincja: 31 – Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: 314-315 – Pojezierza Południowobałtyckie; Makroregion: 314.9 – Pojezierze Iławskie; mezoregion: 314.90 – Pojezierze Iławskie Makroregion: 315.1 – Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie; mezoregiony:: 315.12 – Pojezierze Brodnickie; 315.13 – Dolina Drw ęcy; 315.15 – Garb Lubawski; 315.16 – Równina Urszulewska Prowincja: 84 – Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: 842 – Pojezierza Wschodniobałtyckie Makroregion: 842.8 – Pojezierza Mazurskie; mezoregion: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie Krajobraz całego obszaru ukształtowany został przez l ądolód zlodowace ń północno- polskich, fazy pomorskiej. Wyró Ŝni ć na nim mo Ŝna cztery jednostki morfologiczne. W cz ęś ci zachodniej arkusza wyst ępuje wysoczyzna moreny dennej o rze źbie falistej, z ci ągami moren czołowych. Zbudowana jest ona głównie z glin zwałowych, a podrz ędnie z piasków i Ŝwirów lodowcowych. Wysoko ści terenu wahaj ą si ę mi ędzy 105 a 135 m n.p.m. Młodoglacjalny cha- rakter rze źby tego obszaru urozmaicony jest przez gł ęboko wci ęte jeziora rynnowe: Ruda Woda, Ili ńskie i Bart ęŜ ek. W cz ęś ci północno-wschodniej i centralnej terenu arkusza znajduje si ę sandr ostródzki, utworzony przez piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe na przedpolu wysoczyzny morenowej. Jest on nachylony z północnego zachodu w kierunku jezior Drw ęckich, a wysoko ści wzgl ędne 5 wynosz ą tu od 100 do 130 m n.p.m. Tereny sandru prawie w cało ści poro śni ęte s ą przez Lasy Taborskie.