Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 28–31 ISSN 2080-024X październik 2016 rok dodatek specjalny do miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10 (114) www.tpzk.pl www.naszkrasnosielc.tpzk.pl Wprowadzenie Ks. Stefan Morko w świetle kościelnych archiwów s. 3 Szanowny Czytelniku! Karczma w Drążdżewie uwieczniona na fotografii s. 18 Gdy stawiamy pierwsze kroczki - upadamy boleśnie Gdy mówimy pierwsze słowa Wielkie odkrycie w Drążdżewie Małym s. 22 - śmieją się z nas Gdy podejmujemy pierwsze decyzje Z dziejów Krasnosielca i okolic (1836–1869) s. 23 - ponosimy ich bolesne konsekwencje Gdy szukamy przyjaciół - nazbyt często trafiamy na wrogów Jubileusz 600-lecia parafii Krasnosielc 1386–1986 s. 28 Gdy oczekujemy miłości - ślepi jesteśmy na rzeczywistość Gdy szukamy szacunku Romeo i Julia w Zawadach s. 33 - szczęście, jeśli doświadczamy milczenia Gdy pragniemy zbawienia Piekarnia państwa Koziołek w Krasnosielcu s. 34 - niepewność zatruwa serce Och, gdyby Dobry Anioł Stróż czuwał przy List miłosny z Krasnosielca s. 39 nas, szepcząc do ucha, co czuć, co czynić, czego doświadczać… gdyby… Ale czy takim Aniołem nie jest pamięć Kiedy zbudowano … dzwonnicę w Jednorożcu? s. 40 pokoleń, darowana nam słowem i pismem!? Zaprawdę jest! Trzeba tylko ją chcieć usłyszeć… z przekazu pokoleń minionych. Działalność Stowarzyszenia… „Jutrzenka” 1906-1978 s. 44 Życzący niezwykłej podróży w czasie, Z dziejów jednorożeckiej spółdzielczości … s. 48 w imieniu wszystkich autorów Sławomir Rutkowski Twarze makowskiej bezpieki… s. 51 Redaktor Wydania Z Raków… na Ziemie Odzyskane… s. 53 Niniejsze wydanie drukiem Krasnosielckich Zeszytów Historycznych sfinansowane Tajemnice Góry Krzyżewskiej s. 58 zostało ze środków własnych TPZK przy wsparciu finansowym Powiatu Makowskiego w ramach realizacji przez Towarzystwo Krzyżewscy herbu Grzymała… s. 60 Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej zadania publicznego pod tytułem „Opracowanie i druk Umowa z … Senatem Wolnego Miasta Gdańska s. 63 czterech numerów Krasnosielckich Zeszytów Historycznych w 2016 roku”. Stacja pocztowa w Sieluniu w XIX w.… s. 66 Pobyt Marii Skłodowskiej-Curie w Szczukach s. 72 Bracia Warnerowie… s. 77 Z Hollywood do Krasnosielca… s. 94 Wonsalowie … znad Orzyca… s. 97 Zestaw biżuterii sprzed 2500 lat, odnaleziony w Drążdżewie Małym. Zdjęcia dzięki uprzejmości Małgorzaty Balcerzak – archeolog ostrołęckiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Źródło: http://gminakrasnosielc.pl/ Kolekcja pocisków odnalezionych w 2013 r. na Polskiej Kępie. Poniżej Archeolodzy ze Stowarzyszenia Eksploratorzy.pl segregują znaleziska Naszyjnik uszkowy z Drążdżewa Małego. Źródło zdjęcia: www.exploatorzy.pl. z Polskiej Kępy. Źródło zdjęcia: www.exploatorzy.pl strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 28-31 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10(114), październik 2016 roku Ks. Stefan Morko w świetle kościelnych archiwaliów Maria Weronika KMOCH W całej swej pracy na Niwie Pańskiej starałem się zawsze stosować w życiu zlecenie Św. Pawła Apostoła: „Wszystkim dla wszystkich stawaj się, abyś wszystkich pozyskał.”. Zaś za dewizę życia kapłańskiego postawiłem sobie słowa św. Łukasza Ewangelisty: „Opowiadać Ewangelię ubogim - posłał mnie Pan” Czy mi się to udało? Osądzi Bóg. Feci quod potui, faciant meliora potentes. ks. Stefan Morko O księdzu Stefanie Władysławie Morko (1904–1974) napisano już wiele, szczególnie w „Krasnosielckim Zeszycie Historycznym”1, ale nie tylko2. Jednak podczas kwerendy 1 L. Brzeziński, O księdzu Stefanie Morko jesz- cze słów kilka, „Krasnosielcki Zeszyt Histo- ryczny” [dalej: KZH], 17 (2014), s. 50; D. Bu- delewski, Życie społeczno-gospodarcze i poli- tyczne gminy Krasnosielc w okresie międzywo- jennym, KZH, 22 (2015), s. 8; M.M. Gołota, M.S. Pajewska, Z „pamiętnika” Ks. Stefana Morki, KZH, 5 (2011), s. 14–15; M. Kaczyń- ska, Takim był ksiądz proboszcz Stefan Morko, KZH, 5 (2011), s. 16; T. Kruk, Jubileusz 100- lecia parafii pw. św. Izydora w Drążdżewie 1911–2011, cz. 1, KZH, 6 ( 2011), s. 2–28; tenże, Jubileusz 100-lecia parafii pw. św. Izy- dora w Drążdżewie 1911–2011, cz. 2, KZH, 8 (2011), s. 2–40; tenże, Ks. Stanisław Gra- bowski (1911–1993), KZH, 11 (2012), s. 2–9; tenże, Ksiądz Stefan Morko jakiego znałem, KZH, 5 (2011), s. 2–5; tenże, Ksiądz Stefan Morko – uzupełnienia, KZH, 6 (2011), s. 35– 36; tenże, Nie miała łatwego życia. Pamięci Matki w 100-lecie Jej urodzin, KZH, 19–21 (2014), s. 20–23, 26; tenże, Ochotnicza Straż Pożarna w Drążdżewie (od powstania do roku 1980), KZH, 12 (2012), s. 54–58; tenże, Rys historyczny Parafii pw. św. Izydora w Drąż- dżewie, KZH, 2 (2010), s. 20; W. Łukaszewski, Ksiądz Stefan Morko - oportunista czy boha- ter?, KZH, 5 (2011), s. 18–20; T. Rostkowski, Dawał ulgę w cierpieniu, czasem nawet drugie życie. Opowieści o ks. Stefanie Morko Teresy Napierkowskiej, KZH, 5 (2011), s. 17; M. i S. Rutkowscy, Prawdziwe opowieści o Ks. Stefa- nie Władysławie Morko, KZH, 5 (2011), s. 6– 10; A. Rybacka, Nasz Przyjaciel Ks. Morko - wspomnienia pani Barbary Krzykowskiej, KZH, 5 (2011), s. 11–13; T. Suski, Historia Krasnosielca (zarys), KZH, 12 (2012), s. 13– 14; A. Zapisek, Nie napisany pamiętnik z lat 1939-47 z komentarzem, KZH, 12 (2012), s. 19–21; tenże, Obrazki z tamtych lat, KZH, 11 (2012), s. 10. Ks. Stefan Władysław Morko w młodości. Fot. ze zbiorów autorki. 2 W. Filipowicz, Duchowieństwo diecezji w ramach badań nad historią parafii wiele interesujących dokumentów. Mogą one płockiej w latach 1918–1939, Oberwald-Płock Jednorożec, jakie prowadzę3, natknęłam się na przypomnieć sylwetkę tego kapłana, tak 2003, s. 160; W. Jezusek, Śp. ks. Stefan zasłużonego dla trzech parafii naszego regionu Władysław Morko, proboszcz parafii (Krasnosielc, Drążdżewo, Jednorożec) oraz Drążdżewo, „Miesięcznik Pasterski Płocki”, 60 diecezji płockiej. Wiek XX, t. 1 cz. 1, Płock (1975), 9, s. 355–357; Morko Stefan Władysław 2007, s. 370–371. ks., [w:] S. Pajka, Słownik biograficzny 3 Artykuł powstał na marginesie prac nad stypendium Starosty Przasnyskiego w roku Kurpiowszczyzny XX wieku, Kadzidło 2008, projektem „Stulecie parafii Jednorożec. akademickim 2015/2016. Projekt zakończy się s. 673; Stefan Władysław Morko 1904–1974, Przygotowanie monografii naukowej”, wydaniem książki na temat historii parafii pw. [w:] M.M. Grzybowski, Duchowieństwo realizowanym przez autorkę w ramach św. Floriana w Jednorożcu. Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 28-31 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10(114), październik 2016 roku strona 3 Życiorys ks. Stefana Morki, spisany przez niego podczas pobytu w Drążdżewie. Źródło: ADP, Teczka osobista: ks. Stefan Morko +17 VIII 1974 r., sygn. 215. pozwolić Czytelnikom poznać lepiej ks. Po ukończeniu w 1918 r. pięciu klas kościoła przyciągały parafian Jego piękne Stefana, a dla tych, którzy Go pamiętali, miejscowej szkoły powszechnej, z braku kazania, wzięte z życia, które potem w domach stanowić impuls do wspomnień i dzielenia się środków materialnych koniecznych do podjęcia często powtarzano. Ks. Morko z natury nimi z innymi. nauki w szkole średniej, odbył praktykę ruchliwy, był zawsze czynny. Zajął się W niniejszym tekście, mającym formę w kancelarii sądowej. Pracował tam do wychowywaniem religijnym dzieci i młodzieży. rozbudowanego artykułu biograficznego, września 1921 r. Następnie do 1923 r. kształcił Dzieci z każdej niedzieli musiały mieć napisaną pragnę zaprezentować i omówić archiwalia się w Łomży w Seminarium Nauczycielskim. w zeszycie skróconą ewangelię i o czym ksiądz dotyczące ks. S. Morki, znajdujące się Piastowane atoli od dzieciństwa pragnienie, by mówił do nich na nauce. Młodzież zjednoczył w Archiwum Diecezjalnym w Płocku, zostać kapłanem spowodowało, że w r. 1923 w Katolickim Stowarzyszeniu i z nimi spędzał Archiwum Kurii Biskupiej w Płocku oraz przeniosłem się do Państw. Gimnazjum wiele godzin. Nie raz wystawiali sztuki archiwum parafialnym w Jednorożcu. Niektóre [i Liceum Króla S. Leszczyńskiego – przyp. teatralne o charakterze katolickim, na które dokumenty przytaczam w oryginalnym M.W.K.] w Ostrołęce (do kl. VI)5 - zanotował. ciągnęli ludzie nie tylko z Krasnosielca, ale brzmieniu, inne obszernie omawiam, odsyłając Ukończył je w czerwcu 1926 r. Trzy miesiące i okolicznych wiosek. Nigdy nie zostawił bez w przypisach do źródeł, unikając ocen i opinii później wstąpił do Seminarium Duchownego w pomocy i wsparcia biednych, którzy też nie wartościujących. Zebrane razem pozwalają na Płocku, które ukończył w 1932 r. Święcenia przerwanie nachodzili swego dobroczyńcę uzyskanie obrazu kapłana oddanego pracy kapłańskie przyjął 19 VI 1932 r. z rąk abpa i opiekuna. Kiedy po krótkim swoim pobycie, duszpasterskiej, kochającego Boga, pokornego Antoniego Juliana Nowowiejskiego. był ranny w katastrofie samochodowej pod i pracowitego człowieka oraz życzliwego W dniu 16 VII 1932 r. mianowany został Przasnyszem i leżał w szpitalu, cała parafia ludziom sąsiada, nie wolnego jednak od wikariuszem w Pniewie. Po pięciu miesiącach modliła się szczerze o zdrowie i powrót ludzkich błędów i słabości. został przeniesiony na wikariat do swojego duszpasterza. Kiedy przyszła wojna, Ks. Stefan Władysław Morko urodził się Krasnosielca. O pracy ks. Morki ks. Morko jeszcze bardziej zajął się swoimi w rodzinie rolników Jana i Anny z d. Sowa w Krasnosielcu informuje notatka, napisana po parafianami. Chodził do chorych przynosząc w dniu 9 I 1904 r. w Porębie nad Bugiem (gm. jego śmierci, znajdująca się w jego teczce w im lekarstwa, które łatwiej było mu zdobyć od Brańszczyk,