Antik Yunan Kaynaklar› Ifl›¤›nda Kalkhedon ve Khrysopolis (‹.Ö.500-300) D O Ç . D R . M U Z A F F E R D E M ‹ R Mu¤la Üniversitesi Kalkhedon’un yerinin bir zamanlar modern Üsküdar’in iki mil güneyinde Kad›- köy oldu¤u düflünülmektedir. Plinius, Kalkhedon’un Nikomedia’dan (‹znik) 62 mil uzakl›kta özgür bir kasaba oldu¤unu, önceden Procerastis,1 daha sonra Col- pusa ve bundan sonrada her yönden tercih edilebilen sadece 7 stadia uzakl›kta olan Byzantion’da kenti kurmay› becemediklerinden dolay› “Körler Kenti” olarak adland›r›ld›¤›n› aktarmaktad›r. Kalkhedon’un hemen yak›n›nda Khrysopolis2 ve daha sonra Nikopolis bulunmaktayd›.3 Kalkhedon’un yerini Byzantionlu Diony- sios biraz daha detayl› tarif etmektedir. Aktard›¤›na göre kent, yukar›s›nda yine Kalkhedon olarak adland›r›lan bir nehrin bulundu¤u yar›mada üzerinde kurul- mufltur ve k›sta¤›n her iki taraf›nda Do¤u ve Bat›’s›nda bir liman› ve Apollon ke- hanet oca¤› vard›r. Nehir asl›nda bir deredir ve flimdi üstünün büyük bir bölümü inflaatla kaplanm›flt›r ve Moda Körfezi’ne akmaktad›r. Kent Kad›köy Bot ‹stasyo- nu ile Moda Noktas› aras›nda yüksek bir konumda durmaktayd›. Limanlar za- manla dolmufl ve k›stak ortadan kaybolmufltur. Kentin kal›nt›lar› ‹.S. XVI. yüz- y›lda hala görülebilmekteydi. Yak›n zamanda ise Moda Noktas›nda baz› antik Yunan keramik parçalar› bulunmufltur ve eski surlar›n çok küçük bir bölümü gö- rülebilmekteydi. Ancak flu anda kentten hiçbir iz kalmad›¤› söylenebilir.4 Antik kaynaklarda kentin Megaral›lar taraf›ndan kuruldu¤u kabul görmüfltür. Ancak kurulufl tarihi üzerine tart›flmalar devam etmektedir. Megara’n›n Propon- tis’te (Marmara Denizi) kurdu¤u kentlerin ilki Marmara’n›n güney k›y›s›nda As- takos (‹zmit Körfezi’nin Ucunda) idi. Megaral›lar güney k›y›lar›na iyice yerlefl- tikten sonra s›ras›yla Kalkhedon, Selymbria ve Byzantion kentlerini kurmufltur. Eusebios Astakos kentinin geleneksel kurulma tarihini 711, Kalkhedon ve Byzantion için ise 685 ve 659 olarak vermektedir.5 Ps.Skymnos bunlar›n Mega- ra kolonisi oldu¤unu ve kurulufl s›ralamalar›n› aynen kabul etmekte, ancak tar- Pardoe’nin tasviri ile Kabatafl s›rtlar›ndan Sarayburnu ve Üsküdar’›n genel görünümü ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU VI t›flmaya aç›k baz› tarihler vermektedir. Eusebios Kalkhedon ile Byzantion ara- s›ndaki kurulufl tarihi fark›n› 26 y›l olarak verirken, Ps.Skymnos (715 v.d.) He- rodotos (4.144.2) gibi, Byzantion’un Kalkhedon’dan 17 sene sonra kuruldu¤unu bildirmektedir. Byzantion ve Kalkhedon’un kurulufllar›yla ilgili VII. yüzy›lda farkl› tarihler öne- rilmifltir. Bafllang›çta Eusebios taraf›ndan verilen kesin tarihlerin ço¤u di¤er kaynaklarla kontrol edildi¤inde bunlar›n çok erken oldu¤u görülmüfltür. Burn (1935, 130-146) Eusebios’un vermifl oldu¤u bu tarihleri yeniden gözden geçir- memizi sa¤layacak bir teori gelifltirmifl ve Byzantion için kurulufl tarihini daha geç 612 y›l› olarak tespit etmifltir. Di¤er taraftan Cook (1946, 71 v.d.) farkl› ede- bi kaynaklar ve fazla olmayan arkeolojik verileri dikkate alarak Burn’un kurmufl oldu¤u sistemin sonuçlar›n›n güvenilir olmad›¤›n› göstermifltir.6 Buna ra¤men, Cook bile herhangi bir bölgedeki en erken yerleflimler ve bir koloninin ana ken- ti hakk›nda nesilden nesile aktar›lan söylencelerin do¤ru olabilece¤ini konusun- da hemfikirdir. Kalkhedon ve Byzantion ile ilgili Eusebios’un vermifl oldu¤u ta- rihleri Burn’un teorisine uygun olarak yeniden gözden geçiren Cook, bu kentle- rin kurulufl tarihlerini s›ras›yla 639 ve 619 olarak tespit etmifltir. Roebuck ise (1959, 110-114), Byzantion’un kurulufl tarihini Pontos’tan ticaretin geliflti¤ini düflündü¤ü yaklafl›k 660-650 y›llar›na vermektedir. Yaklafl›k tarihlerin tespiti konusunda daha fazla arkeolojik veriye ihtiyaç duyulmaktad›r.7 Bütün bu veri- ler do¤rultusunda, Kalkhedon’un Selymbria’dan sonra ve Byzantion’dan önce VII. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda herhangi bir tarihte kesin olarak Megaral›lar tara- f›ndan kuruldu¤u sonucuna ulafl›labilir.8 Kurulduktan sonra pek çok Megara apoikia’s› (kolonisi) örne¤inde oldu¤u gibi, Kalkhedon’un Byzantion’un kurul- mas›na da liderlik etti¤i düflünülmektedir.9 Kalkhedon tarihiyle ilgili olarak bir de¤er mesele daha dezavantajl› olmas›na ra¤men buras›n›n neden Byzantion’dan önce kuruldu¤udur. Herodotos taraf›n- dan (4.144.1-2), Pers generali Megabazos’a atfedilen Kalkhedon’un kurulufluyla ilgili hikâye üzerine pek çok yorum yap›lm›flt›r. Buraya gelen Megabazos, Kalk- hedonlular›n Byzantionlulardan 17 y›l önce kentlerini kurduklar› kendisine söylendi¤inde y›llar sonra bile bölge halk› taraf›ndan buna verdi¤i flu cevapla hat›rlanmaktad›r: “Kalkhedonlular o dönemde kör olmufl olmal›yd›lar, çünkü öyle olmasalard› daha iyi bir yere sahip iken kentlerini kurmak için daha kötü bir yer seçmezlerdi.” Tacitus Kalkhedonlulara yönelik bu sitemi Delphoi keha- net oca¤› ile iliflkilendirerek aktar›rken,10 Strabon ayn› konudan bahsederken Byzantion’un ekonomik avantajlar›na vurgu yapmaktad›r.11 Sözü edilen antik metinlerde Herodotos Byzantion’un sadece güzelli¤ine at›fta bulunurken, Taci- tus ve Strabon bu konuya ekonomik aç›l›mlar getirmektedir. Tacitus hem tar›m- sal hem de deniz zenginli¤ine iflaret ederken, Strabon özellikle Byzantion’un Bosphoros’taki ak›nt›larla birleflen liman› sayesinde denizden gelen bereketi, özellikle palamut bollu¤unu vurgulamaktad›r.12 Bütün bunlar›n yan›nda Polybios (4.44 v.d.) Byzantion’un Karadeniz ticaretini kolayl›kla kontrol edebilecek bir yerde olmas›n› bu kentin bir avantaj› olarak ka- 18 ANT‹K YUNAN KAYNAKLARI IfiI⁄INDA KALKHEDON VE KHRYSOPOL‹S (‹.Ö.500-300) bul etmektedir. Ancak Polybios’un son cümlesinde vurgulad›¤› gibi, VII. yüzy›l- da koloni kentlerinin kurulmas› aflamas›nda karadan gelen yerel tehdidin de dikkati al›nm›fl olmas› gerekmektedir. Kentin kuruldu¤u bölgedeki kavimlerin dost veya düflman olmas› çok önemliydi. Afla¤›da aç›klayaca¤›m›z gibi, Kalkhe- donlular V. yüzy›l›n sonlar›nda Bithynlere mal ve mülklerini emanet edecek ka- dar güven duymaktayd›lar. Asl›nda Strabon’un da ima etti¤i gibi (12.3.2-3) bafl- lang›çta Kalkhedon’un tercih edilmesinin nedeni, Avrupa’da Thrak kavimlerin tehdit ve bask›lar›n›n daha yo¤un hissedilmesi olabilirdi.13 Byzantion’un dezavantajlar›na da at›fta bulunan Polybios bu konuda daha net ek bilgiler sunmaktad›r. III. yüzy›l›n sonunda Byzantionlularla Rodoslular ara- s›nda yap›lan savafl›n temel nedenlerini aç›klarken, ilk olarak Byzantion’un Ka- radeniz ve Ege Bölgeleri aras›ndaki ticaret üzerindeki avantajl› rolü üzerinde durmakta ve bu meseleye de vurgu yapmaktad›r.14 Polybios’un ilgili metninin ana temas› Byzantionlular›n dost Yunan kardefllerinden daha fazlas›n› hakettik- leri ve Rodoslular›n, Byzantionlular›n Keltlerin koydu¤u a¤›r vergileri ödemek için bo¤azlardan geçifl vergisi koymalar› nedeniyle, savafla gitmekle Byzantion- lular›n halinden anlamad›klar›d›r.15 Polybios Byzantionlular›n büyümekte olan barbar tehdidini (Keltler) Yunan kardefllerinin yard›m› olmaks›z›n daha fazla önleyemeyece¤ini, ancak bu yard›m›n reddedilmesi sebebiyle Byzantionlular›n son çare olarak Karadeniz ticaretini vergiye ba¤lamak zorunda kalmalar›ndan dolay› suçlanamayacaklar›n› savunmaktad›r. Polybios (4.45) Byzantion’un karadan olumsuz yönlerini aç›klamaya devam et- mektedir. Bunun en önemli nedeni Trakya’n›n do¤u ucunda h›mlanm›fl olan Byzantion’un s›n›rlar›nda sürekli olarak barbar Thraklarla tehlikeli savafllar için- de olmas›d›r, çünkü kalabal›k olmalar› ve liderlerinin çoklu¤undan dolay› tek bir savaflta yenerek onlardan kurtulmak ve topraklar›n› iflgal etmek imkâns›zd›r. Vergi ödeyip antlaflma yapmakta iyi sonuç vermemektedir. Bu yönde verilen bir taviz düflman say›s›n› befl kez art›rmaktad›r. Bu yüzden sürekli ve tehlikeli bir sa- vafl yükü s›rtlar›na binmektedir. Bu kavimlerin sald›r›lar›ndan dolay› büyük emekler harcayarak ektikleri topraklar›n hasatlar›n› da toplayamamaktad›rlar. Görüldü¤ü gibi Byzantion’un sürekli olarak karadan yerel kavimlerin tehdidi al- t›nda olmas› buran›n öncelikle tercih edilmesini zorlaflt›rm›fl olmal›yd›. Asl›nda Kalkhedon da kötü bir tercih olarak kabul edilmemelidir. Buras›n›n da cezb edi- ci yönleri bulunmaktayd›. Theopompos Kalkhedonlular›n muhtemelen IV. yüz- y›lda Byzantionlular kadar zengin olup, lüks bir hayat sürdüklerini aç›klamak- tad›r.16 Karadeniz Yunan kolonizasyonun bafllang›ç sebeblerinden bir tanesinin de demir, gümüfl ve bak›r madenlerine ulaflmak oldu¤u öne sürülmüfltür.17 ‹lk kez ne zaman iflletilmeye baflland›¤› konusunda yeterince bilgiye sahip olmama- m›za ra¤men, Kalkhedon’un antik dönemde en baflta bak›r ve demir madenleri- ne sahip oldu¤u bilinmektedir. Plinius (37.18) Kalkhedon’daki bak›r madenleri- nin kendi zaman›nda tükendi¤ini yazmaktad›r. Bu madenlerin çok erken dö- nemlerden itibaren ifllendi¤i anlam›na gelebilir. Bu arada “chalkedonia” veya opal kuvars tafl›n›n Kalkhedon’da hala mevcut olup olmad›¤› konusunda bilgi- 19 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU VI sinin olmad›¤›n› söyler. Onun zaman›nda bu tafllar›n topland›¤› Kalkhedon ya- k›n›ndaki da¤ hala “Smaragdites” ad›yla bilinmekteydi. Juba “cloras” olarak bi- linen bir tür smaragdus [zümrüt yeflili], binalar› süslemek için Arabia’da; ayn› flekilde “alabastrites” olarak adland›r›lan taflta M›s›r’da kullan›lmaktayd›. Plini- us (37.37) Amisos’un (Samsun) Roma’ya gönderdi¤i yeflimtafl›n›n (iaspis) Hin- distan’daki gibi smaragdus renginde oldu¤unu ve bu kentin ayn› zamanda tor- tulu bir renge sahip kalkhedon gönderdi¤ini bildirmektedir.18 Kalkhedon ma- denlerinin yan› s›ra, Byzantion kadar olmasa da bal›kç›l›k aç›s›ndan da önem arz etmekteydi. Athenaios (Deipnosophistai, 3.92 c) Kalkhedon’da bol miktarda istiridye elde edildi¤inden bahsetmektedir. Bunun yan›nda burada yakalanan büyük Papa¤an bal›¤›n›n nas›l piflirildi¤inin tarifini vermektedir (7.320 a-b).
Details
-
File Typepdf
-
Upload Time-
-
Content LanguagesEnglish
-
Upload UserAnonymous/Not logged-in
-
File Pages634 Page
-
File Size-