Subsidiering Religieuze Organisaties Dilemma’s voor de gemeente Amsterdam met betrekking tot de scheiding van kerk en staat en islamitische radicalisering Masterthesis aangeboden aan: dr. Nico Landman Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit Utrecht Danielle Koelewijn 3239810 23-08-2011 Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3 1. Scheiding kerk en staat ........................................................................................................................ 6 Europese vormen .................................................................................................................................................................. 6 Nederland .............................................................................................................................................................................. 7 Subsidiering religieuze organisaties .................................................................................................................................... 10 Dilemma’s ............................................................................................................................................................................ 14 2. Islamitische radicalisering en deradicalisering .................................................................................. 20 Definities ............................................................................................................................................................................. 20 Islamitisch radicalisme......................................................................................................................................................... 23 Oorzaken ............................................................................................................................................................................. 25 Gevolgen.............................................................................................................................................................................. 29 Beleid ................................................................................................................................................................................... 31 Deradicalisering ................................................................................................................................................................... 34 3. Beleid gemeente Amsterdam ............................................................................................................ 40 Wij Amsterdammers ............................................................................................................................................................ 40 Platform Amsterdam Samen ............................................................................................................................................... 43 Informatiehuishouding Radicalisering ................................................................................................................................. 46 IMES rapport ....................................................................................................................................................................... 48 Actieplan Slotervaart ........................................................................................................................................................... 50 Notitie scheiding kerk en staat ............................................................................................................................................ 52 Dilemma’s voor de gemeente ............................................................................................................................................. 54 Wisseling burgemeester, nieuw beleid? .............................................................................................................................. 56 Urgentie radicalisering ........................................................................................................................................................ 58 4. Project “Voorkomen is beter dan genezen” – Case study ................................................................ 62 Doelstellingen ...................................................................................................................................................................... 63 Rol van de moskee............................................................................................................................................................... 65 Maatschappelijke relevantie ............................................................................................................................................... 65 Eerste jaar............................................................................................................................................................................ 65 Financiën ............................................................................................................................................................................. 67 5. De islamitische gemeenschap ........................................................................................................... 70 Nederlandse imamopleiding ............................................................................................................................................... 70 Positieve geluiden ............................................................................................................................................................... 72 Critici ................................................................................................................................................................................... 76 Conclusie ............................................................................................................................................... 79 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 83 2 Inleiding Vanaf februari 2011 heb ik stage gelopen bij een project in Amsterdam genaamd ‘Voorkomen is beter dan genezen’. Dit is een project georganiseerd door de Raad van Marokkaanse Moskeeën (RVM), ACB Kenniscentrum en de Unie voor Marokkaanse Moslimorganisaties Nederland (UMMON). Het project richt zich op het voorkomen van radicalisering onder Amsterdams-Marokkaanse jongeren, door voornamelijk te proberen de voedingsbodem voor radicalisering weg te nemen, de weerbaarheid van de jongeren te vergroten en de kennis over radicalisering en omgaan met radicalisering onder moskeebesturen en jongerenwerkers te vergroten. Het project wordt gefinancierd vanuit de gemeente Amsterdam, in het kader van haar anti-radicaliseringsbeleid. In Nederland geldt een scheiding van kerk en staat. De overheid mag zich niet mengen in religieuze zaken. Om deze reden is dit project interessant. De overheid, in dit geval de gemeente Amsterdam, betaalt dit project en heeft hierdoor mede zeggenschap over de invulling van het project. Wanneer de overheid het niet eens is met wat er gebeurt, dan kunnen zij de stekker uit het project trekken. Dit is wel degelijk een vorm van overheidsbemoeienis en zou in kunnen gaan tegen de in Nederland geldende scheiding van kerk en staat. Dit zet de overheid voor een dilemma. Aan de ene kant wil/kan zij zich, vanwege de scheiding van kerk en staat niet bemoeien met aangelegenheden binnen de moskee. Aan de andere kant ligt er voor de overheid een taak om radicalisering te voorkomen en daarmee de bevolking te beschermen voor eventuele aanslagen of andere excessen. Dit dilemma heeft mijn interesse gewekt. Dat er veel over dit dilemma nagedacht wordt, blijkt uit het feit dat het project ‘Voorkomen is beter dan genezen’ eerst een looptijd van twee jaar zou hebben, maar onder de nieuwe burgemeester van Amsterdam herzien en mogelijk flink ingekort wordt. Er lijkt een beleidsverandering op te treden die verband houdt met het heroverwegen van de betekenis van scheiding van kerk en staat voor de gemeente Amsterdam. Ook binnen de moskee levert dit soort projecten een dilemma op. Aan de ene kant voelt de gemeenschap zich verantwoordelijk voor jongeren die radicaliseren, en wil men hier al het mogelijke aan doen. Aan de andere kant wil men geen bemoeienis/controle vanuit de overheid op religieuze aangelegenheden. 3 Dit dilemma is het onderwerp van mijn masterscriptie geworden. Ik heb onderzocht hoe er door de gemeente Amsterdam met dit dilemma wordt omgegaan in haar beleid rond radicalisering. Het project ‘Voorkomen is beter dan genezen’ was hierbij mijn casus. Door stage te lopen bij het project heb ik veel opgestoken over de gang van zaken binnen het project en over de relatie tussen het project en de gemeente Amsterdam. In mijn onderzoek heb ik geprobeerd de volgende hoofdvraag te beantwoorden: “ Hoe wordt er door de gemeente Amsterdam omgegaan met de dilemma’s rond samenwerking tussen de overheid en religieuze instituten om radicalisering tegen te gaan?” Om deze vraag te kunnen beantwoorden heb ik in de verschillende hoofdstukken verschillende deelonderwerpen aan de orde laten komen. Het eerste hoofdstuk behandelt de scheiding van kerk en staat. Door middel van literatuurstudie heb ik onderzocht