Redaktor Naczelny: mgr Jarosław Wichura Kolegium Redakcyjne: mgr Katarzyna Stelmach, mgr Joanna Podgórska-Rykała, mgr Maciej Marmola Recenzent: dr Agnieszka Turska-Kawa (Uniwersytet Śląski w Katowicach) Korekta: Marzena Wciślak Projekt okładki: Jarosław Wichura Skład komputerowy, przygotowanie do druku i druk: REMAR, [email protected], www.remar-sosnowiec.pl Wydawca: Towarzystwo Inicjatyw Naukowych Wydział Nauk Społecznych UŚ ul. Bankowa 11 40-007 Katowice www.tin.us.edu.pl ISBN: 978-83-61975-02-1 ISSN: 2391-6877 © Copyright by: Towarzystwo Inicjatyw Naukowych, Katowice 2014 Publikacja powstała w ramach projektu „Vademecum Śląsk” Spis treści: WSTĘP ..................................................................................................................5 CZĘŚĆ I: Specyfika wyborów samorządowych w województwie śląskim na tle prawno-ustrojowym 1. Waldemar Wojtasik, Podstawowe wymiary manipulacji wyborczych ...13 2. Jakub Mielewczyk, Zmiany w ordynacji wyborczej do rad gmin i ich wpływ na wyniki wyborów w województwie śląskim .....................29 3. Joanna Podgórska-Rykała, Bezpośrednie wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta, jako potencjalne źródło konfliktu na lokalnej scenie politycznej ..........................................................................................49 4. Maciej Marmola, Porównanie skuteczności referendów lokalnych w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego w Polsce i województwie śląskim ................................................................................65 CZĘŚĆ II: Procesy odpartyjnienia organów samorządu terytorialnego i rozwój lokalnych komitetów wyborczych w miastach województwa śląskiego (1990-2014) 1. Bogusława Podsiadło, Lokalne komitety wyborcze w wyborach samorządowych w Katowicach w 2014 roku na tle ich genezy i historycznego rozwoju................................................................................85 2. Zbigniew Kantyka, Lokalne komitety wyborcze w wyborach samorządowych w Tychach w latach 2010 i 2014 ...................................109 3. Agata Olszanecka, Odpartyjnienie organów samorządu terytorialnego na przykładzie wyborów samorządowych w Świętochłowicach w latach 1990-2014 ......................................................................................143 4. Marek Czaja, Partyjni czy niezależni? Wybory prezydentów miast województwa śląskiego ...............................................................................165 CZĘŚĆ III: Obrazy kampanii wyborczej w wyborach samorządowych 2014 w województwie śląskim 1. Katarzyna Stelmach, Górny Śląsk i śląskość jako tematy kampanii wyborczej do Sejmiku Województwa Śląskiego ......................................185 2. Katarzyna Brzoza, Kobiece i męskie kampanie wyborcze 2014 w wyborach wójta, burmistrza i prezydenta miasta na obszarze województwa śląskiego ...............................................................................215 3 Vademecum Śląsk: wybory samorządowe 2014 w województwie śląskim 3. Monika Kornacka, Karol Sikora, Wyborczy (nie)profesjonalizm .........233 4. Paulina Kubczak, Kandydaci na prezydentów miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego na portalach Facebook i Twitter ................253 PODSUMOWANIE ........................................................................................269 ABSTRAKTY ...................................................................................................277 ABSTRACTS ....................................................................................................287 NOTKI O AUTORACH .................................................................................293 4 Wstęp Projekt „Vademecum Śląsk” został zainicjowany w styczniu 2013 roku przez środowisko naukowe Uniwersytetu Śląskiego skupione wokół Towarzystwa Inicjatyw Naukowych. Przedsięwzięcie zainspirowane zostało dostrzeżoną potrzebą obszernych i rzetelnych badań empirycznych oraz analiz diagnostycznych przedstawianych wraz z komentarzem i refleksją naukową. W rezultacie pierwszej edycji projektu powstała recenzowana publikacja naukowa „Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze” pod redakcją naukową Joanny Podgórskiej-Rykały, Katarzyny Stelmach i Jarosława Wichury (Katowice: Wydawnictwo REMAR 2013), która otwarła dyskusję na temat wizerunku Śląska oraz mechanizmów identyfikacji z regionem nie tylko w środowisku naukowym, ale także w środowisku działaczy różnorodnych organizacji społecznych, mediów i społeczności lokalnych. Zasadniczym celem kolejnej edycji projektu „Vademecum Śląsk”, prowadzonej w wyborczym roku 2014, było zbadanie specyfiki wyborów samorządowych w województwie śląskim, w szczególności podjęcie na bieżąco (w niedługiej od przedmiotowych wyborów perspektywie czasowej) zagad- nień związanych z wyborami samorządowymi w województwie śląskim, ale nie w tradycyjny sposób – opisując czy też przepisując wyniki wyborczych starć – lecz odnosząc się do ich aspektów jakościowych, podejmując tematy nieszablonowe i przekrojowe, aby wskazać i scharakteryzować rozmaite związki przyczynowo-skutkowe, cele, efekty i prognozy. Rezultatem prze- prowadzonych badań jest niniejsza publikacja, która stara się wypełnić lukę, jaka mimo powstawania kolejnych publikacji dotyczących elekcji na poziomie lokalnym i regionalnym, nadal istnieje w polskiej literaturze politologicznej. Prowadzona analiza teoretyczno-empiryczna objęła kilka obszarów tematycznych związanych z procesem wyborczym, powstawaniem komi- tetów lokalnych, specyfiką apelu programowego na poziomie lokalnym i regionalnym oraz sposobem planowania i prowadzenia kampanii wybor- czej. Wśród podejmowanej problematyki znalazła się m.in.: analiza szans 5 Vademecum Śląsk: wybory samorządowe 2014 w województwie śląskim komitetów lokalnych i regionalnych oraz partii ogólnopolskich w wyborach samorządowych; skuteczność referendum lokalnego; aktywność przedwy- borcza kandydatów w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w woj. śląskim; Śląsk i śląskość jako tematy samorządowej kampanii wyborczej; wykorzystanie nowych mediów w kampanii; specyfika wyborów prezydenc- kich w miastach regionu i społecznie aprobowany sposób sprawowania tego stanowiska. Autorzy poszczególnych tekstów – pracownicy naukowi, doktoranci i studenci Uniwersytetu Śląskiego – w swoich opracowaniach poruszają najważniejsze, z punktu widzenia przedmiotu badawczego, tematy. Całość stanowi więc obszerne kompendium wiedzy o wyborach samorządowych 2014 w regionie, uwzględniające szeroką perspektywę badawczą: politolo- giczną, prawno-ustrojową, historyczną i marketingową. Waldemar Wojtasik w artykule zatytułowanym „Podstawowe wymiary manipulacji wyborczych” omawia manipulacje wyborcze doko- nywane w państwach demokratycznych. Jego przedmiotową osią jest dokonanie rozróżnienia pomiędzy fałszerstwami i manipulacjami wybor- czymi. Te drugie stanowią działania nie łamiące prawa, jednak ich konse- kwencją jest intencjonalne zwiększanie lub zmniejszanie szans wyborczych konkretnych podmiotów, poprzez modyfikację reguł rywalizacji wyborczej. Najważniejszym zadaniem badawczym zrealizowanym w ramach prezento- wanego tekstu jest wskazanie głównych wymiarów, których intencjonalna zmiana może prowadzić do wyborczych manipulacji. Celem artykułu Jakuba Mielewczyka pt. „Zmiany w ordynacji wybor- czej do rad gmin i ich wpływ na wyniki wyborów” jest ukazanie reform, jakie kodeks wyborczy wprowadził w samorządowej ordynacji wyborczej. Nowoprzyjęte rozwiązania zostają poddane analizie na dwóch płaszczy- znach: teoretycznej oraz empirycznej. Punktem wyjścia dla ustaleń teoretycz- nych jest analiza zmian w samorządowej ordynacji wyborczej, dotyczących wyborów do rad gmin. Na płaszczyźnie empirycznej podjęto zaś rozważania dotyczące wpływu zmian wprowadzonych w kodeksie wyborczym na wyniki wyborów w województwie śląskim. W celu odpowiedzi na to pytanie, doko- nano analizy porównawczej wyników wyborów do rad gmin, w których formuła proporcjonalna została zastąpiona formułą większościową. Joanna Podgórska-Rykała w swoim tekście zatytułowanym „Bezpośrednie wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta, jako potencjalne źródło konfliktu na lokalnej scenie politycznej” podejmuje refleksję na temat stanu demokracji samorządowej z perspektywy ponad dwudziestoletniego okresu funkcjonowania ustawy o samorządzie gminnym. W tekście podjęta 6 jest próba wielowątkowego opisania pozycji prawnej monokratycznego organu wykonawczego w gminie i jej konsekwencji, szczególnie po zmianie ordynacji wyborczej w 2002 roku. Autorka porusza także kwestie związane z relacją pomiędzy organem władzy wykonawczej i organem władzy stano- wiącej, charakteryzując ją jako wysoce konfliktogenną. Maciej Marmola w opracowaniu zatytułowanym „Porównanie skuteczności referendów lokalnych w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego w Polsce i województwie śląskim” w kompleksowy sposób przedstawia praktyczne aspekty związane z wykorzystaniem instytucji refe- rendum lokalnego w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego. W toku rozważań przedstawione zostały główne przyczyny organizowania referendów odwoławczych, ich przeciętna frekwencja oraz skuteczność w latach 1992-2014, które zostały porównane z inicjatywami referendal- nymi przeprowadzonymi w województwie śląskim. Stanowi to wstęp do krytycznej oceny uchwalonych nowelizacji prawa referendalnego oraz zmian legislacyjnych proponowanych w tym zakresie. Artykuł Bogusławy Podsiadło „Lokalne komitety wyborcze w wybo- rach samorządowych w Katowicach w 2014