Cynulliad Cenedlaethol Cymru The National Assembly for Wales Cofnod y Trafodion The Record of Proceedings Dydd Mercher, 28 Tachwedd 2012 Wednesday, 28 November 2012 28/11/2012 Cynnwys Contents 3 Cwestiynau i’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Questions to the Minister for Health and Social Services 28 Cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol Questions to the Counsel General 32 Cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad Questions to the Assembly Commission 32 Cynnig i Ddiwygio Rheol Sefydlog Rhif 6 mewn perthynas â Chadeiryddion Dros Dro yn y Cyfarfod Llawn Motion to Amend Standing Order No. 6 in relation to the Temporary Chair of Plenary Meetings 33 Dadl gan Aelodau Unigol o dan Reol Sefydlog Rhif 11.21(iv): Iechyd Meddwl Debate by Individual Members under Standing Order No. 11.21(iv): Mental Health 57 Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Rheoli Grantiau Welsh Conservatives Debate: Grants Management 87 Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Taliadau Uniongyrchol mewn Gofal Cymdeithasol Welsh Conservatives Debate: Direct Payments in Social Care 114 Cyfnod Pleidleisio Voting Time 126 Dadl Fer: Rail Cymru—Rheilffordd y Bobl i Gymru Short Debate: Rail Cymru—A People’s Railway for Wales Yn y golofn chwith, cofnodwyd y trafodion yn yr iaith y llefarwyd hwy ynddi yn y Siambr. Yn y golofn dde, cynhwyswyd cyfieithiad. In the left-hand column, the proceedings are recorded in the language in which they were spoken in the Chamber. In the right-hand column, a translation has been included. 2 28/11/2012 Cyfarfu’r Cynulliad am 1.30 p.m. gyda’r Llywydd (Rosemary Butler) yn y Gadair. The Assembly met at 1.30 p.m.with the Presiding Officer (Rosemary Butler) in the Chair. The Presiding Officer: Good afternoon. The Y Llywydd: Prynhawn da. Dyma ddechrau National Assembly for Wales is now in trafodion Cynulliad Cenedlaethol Cymru. session. Cwestiynau i’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Questions to the Minister for Health and Social Services Cefnogaeth i Ofalwyr Support for Carers 1. Mark Drakeford: A wnaiff y Gweinidog 1. Mark Drakeford: Will the Minister make a ddatganiad am gefnogaeth i ofalwyr yng statement on support for carers in Wales. Nghymru. OAQ(4)0205(HSS) OAQ(4)0205(HSS) The Deputy Minister for Children and Y Dirprwy Weinidog dros Blant a Social Services (Gwenda Thomas): On 13 Gwasanaethau Cymdeithasol (Gwenda November, I published for consultation a Thomas): Ar 13 Tachwedd, cyhoeddais ar draft of a refreshed carers strategy for Wales. gyfer ymgynghoriad fersiwn ddrafft o The strategy provides a framework for strategaeth gofalwyr ddiwygiedig i Gymru. achieving positive outcomes for carers. The Mae’r strategaeth yn darparu fframwaith ar final version will be published in April 2013, gyfer sicrhau canlyniadau cadarnhaol i in line with the commitment we gave in our ofalwyr. Cyhoeddir y fersiwn derfynol ym programme for government. mis Ebrill 2013, yn unol â’r ymrwymiad a wnaethom yn ein rhaglen lywodraethu. Mark Drakeford: As you will be aware, the Mark Drakeford: Fel y gwyddoch, mae’r Health and Social Care Committee, in our Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, yn inquiry into residential care services, has ein hymchwiliad i wasanaethau gofal worked closely with a reference group of preswyl, wedi gweithio’n agos gyda grŵp individuals who are themselves carers of cyfeirio o unigolion sy’n gofalu am bobl hŷn elderly people in the community and now in yn y gymuned a bellach mewn gofal preswyl. residential care. They have impressed on us, Maent wedi pwysleisio, drwy gydol ein throughout our inquiry, the importance of the hymchwiliad, bwysigrwydd y Bil social services Bill in helping to shape gwasanaethau cymdeithasol o ran helpu i services for carers in the future. Can you give lywio gwasanaethau i ofalwyr yn y dyfodol. us an assurance that, when the Bill is Allwch chi roi sicrwydd inni, pan gyhoeddir published, we can look to it to ensure that the y Mesur, y bydd yn sicrhau y caiff interests of carers are properly represented buddiannau gofalwyr eu cynrychioli a’u and protected? diogelu’n briodol? Gwenda Thomas: I refer Assembly Gwenda Thomas: Cyfeiriaf Aelodau’r Members to my written statement on 12 Cynulliad at fy natganiad ysgrifenedig ar 12 November, outlining measures to promote Tachwedd, yn amlinellu mesurau i hyrwyddo carers’ rights under the social services and hawliau gofalwyr o dan y Bil gwasanaethau wellbeing (Wales) Bill. This means that, for cymdeithasol a lles (Cymru). Mae hyn yn the first time, carers will have equivalent golygu, am y tro cyntaf, y bydd gan ofalwyr rights to those people whom they care for. yr un hawliau â’r bobl hynny y maent yn The proposals will include measures to gofalu amdanynt. Bydd y cynigion yn ensure that local authorities and local health cynnwys mesurau i sicrhau bod awdurdodau boards provide, or arrange the provision of, a lleol a byrddau iechyd lleol yn darparu, neu’n range and level of services, including trefnu i ddarparu, amrywiaeth a lefel o preventative services to carers, that are wasanaethau, gan gynnwys gwasanaethau 3 28/11/2012 accessible within the community, and will ataliol i ofalwyr, sy’n hygyrch o fewn y take account of the carers that you have gymuned, a bydd yn cymryd i ystyriaeth y described this afternoon. gofalwyr a ddisgrifiwyd gennych y prynhawn yma. Antoinette Sandbach: You will be aware of Antoinette Sandbach: Byddwch yn the excellent example of the Access to Action ymwybodol o’r enghraifft ardderchog o scheme, which supports young carers in gynllun Access to Action, sy’n cefnogi Flintshire. It is a card that allows them to gofalwyr ifanc yn Sir y Fflint. Cerdyn ydyw overcome the daily challenges they sy’n eu galluogi i oresgyn yr heriau dyddiol a experience in the course of caring for their wynebir ganddynt wrth ofalu am eu rhieni. parents. One reoccurring difficulty is to do Un anhawster sy’n codi dro ar ôl tro yw with picking up prescription medications casglu meddyginiaethau presgripsiwn o from pharmacies. Can you confirm what fferyllfeydd. A allwch gadarnhau pa gamau y steps you will take to help young carers with byddwch yn eu cymryd i helpu gofalwyr this specific issue, and what action will you ifanc gyda’r mater penodol hwn, a pha gamau be taking to spread this best practice in y byddwch yn eu cymryd i ledaenu’r arfer Flintshire across Wales? gorau hwn yn Sir y Fflint ledled Cymru? Gwenda Thomas: That is the essence of Gwenda Thomas: Dyna hanfod yr hyn y what the Bill will do for carers. I am bydd y Bil yn ei wneud i ofalwyr. Mae’r impressed with the ID card scheme, and cynllun cardiau adnabod wedi creu argraff Lindsay Whittle, I believe, brought that up arnaf, a soniodd Lindsay Whittle am hynny, during the last questions to the Minister. I rwy’n credu, yn ystod y cwestiynau diwethaf want the strategy to look at examples such as i’r Gweinidog. Rwyf am i’r strategaeth the Flintshire ID card scheme when the ystyried enghreifftiau megis cynllun cardiau strategy is refreshed, and you will know that I adnabod Sir y Fflint pan gaiff y strategaeth ei have launched a 12-week consultation on the diwygio, a byddwch yn gwybod fy mod wedi refreshing of the strategy. I am sure you, like lansio ymgynghoriad 12 wythnos ar y gwaith others, will want to feed in that good practice o ddiwygio’r strategaeth. Rwy’n siŵr eich in Flintshire. bod chi, fel eraill, yn awyddus i gynnwys yr arfer da hwnnw yn Sir y Fflint. Lindsay Whittle: How will you monitor the Lindsay Whittle: Sut y byddwch yn monitro extent to which occupational therapists, i ba raddau y mae therapyddion health workers and social workers work galwedigaethol, gweithwyr iechyd a together to provide a more integrated gweithwyr cymdeithasol yn gweithio gyda’i homecare service? gilydd i ddarparu gwasanaeth gofal cartref mwy integredig? Gwenda Thomas: The Bill will look at all Gwenda Thomas: Bydd y Bil yn ystyried aspects of the future delivery of social pob agwedd ar ddarparu gwasanaethau services. Occupational therapy is something cymdeithasol yn y dyfodol. Mae therapi that I have identified that can perhaps be galwedigaethol yn rhywbeth a nodwyd delivered on a regional basis, and we are gennyf y gellir o bosibl ei ddarparu’n looking at that closely. The Bill will give us a rhanbarthol, ac rydym yn ystyried hynny’n strategic way forward for all of these ofalus. Bydd y Bil yn cynnig ffordd strategol services, and the services that you mentioned ymlaen i bob un o’r gwasanaethau hyn, ac are intrinsic to the way forward and must be mae’r gwasanaethau a grybwyllwyd gennych part of how we develop the Bill and how the yn rhan annatod o hynny a rhaid iddynt fod Bill enables those services to deliver. yn rhan o’r modd rydym yn datblygu’r Bil a sut mae’r Bil yn galluogi’r gwasanaethau hynny i ddarparu. Lindsay Whittle: I can feel the hand of the Lindsay Whittle: Gallaf deimlo llaw'r 4 28/11/2012 chair, Mark Drakeford, in this question, but cadeirydd, Mark Drakeford, yn y cwestiwn we have not spoken about it, I promise. On hwn, ond nid ydym wedi siarad amdano, the carers strategy for Wales, what guidance rwy’n addo. O ran y strategaeth ar gyfer will you be giving to health boards and local gofalwyr yng Nghymru, pa ganllawiau y authorities on their duty to assess the needs of byddwch yn eu rhoi i fyrddau iechyd ac carers? Until now, as you obviously know, awdurdodau lleol ar eu dyletswydd i asesu assessing the needs of carers was optional, anghenion gofalwyr? Hyd yn hyn, fel y but it will be compulsory, I believe.