ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED INHOUD 1. INLEIDING Opgave 5 Opzet studie 5 Proces 7 Vervolg 8 2. THEMA’S IJSSELMEERGEBIED Energie 12 Cultuurhistorie en Ruimtelijke kwaliteit 16 Gebruik 18 Watersysteem 20 Ecologie 22 3. INTEGRALE BOUWSTENEN Bouwsteen wind 30 Bouwsteen zon 34 Bouwsteen wind + zon 40 Thermische energie uit oppervlaktewater 42 Innovaties 45 4. RUIMTELIJKE PRINCIPES Ruimtelijke principes wind 48 Ruimtelijke principes zon 54 5. GEBIEDSGERICHTE COMBINATIES Grillige kust (oud land) 60 Strakke kusten (nieuw land) 64 Grote waterwerken, knooppunten land en water 68 Flevolandse kust 70 Icoon: Zonne-eiland Trintelhaven 72 Onderzoek: Grote windclusters 74 6. ENERGIEMOGELIJKHEDEN IJSSELMEERGEBIED Energiemogelijkheden in kaart 84 Beperkingen 86 Energiepotentie binnen regels agenda IJsselmeergebied 2050 88 Bijdrage aan energie-opgave 89 7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 92 BIJLAGEN 4 januari 2019 Bijlage Onderzoeksvragen energieverkenning IJsselmeer 96 Bijlage TEO 98 Bijlage Energiemix 100 4 ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED INLEIDING 5 1. INLEIDING Onlangs is de Agenda IJsselmeergebied 2050 opgesteld en ondertekend door 60 partijen. In deze agenda zijn de grote opgaven voor het IJsselmeergebied in onderlinge samenhang bekeken, vanuit het perspectief van het IJsselmeergebied. Deze integrale benadering zorgt ervoor dat ruimtelijke kwaliteit een belangrijk uitgangspunt kan zijn bij de uitwerking van de verschillende opgaven en dat mogelijk meerwaarde kan worden bereikt voor het gebied als geheel. opGAVE impact inzichtelijk te krijgen, maar ook om de Eén van deze grote opgaven is de energietran- mogelijk- heden en kansen voor meekoppeling sitie. De Agenda IJsselmeergebied 2050 stelt dat van andere opgaven te ontdekken. Ook betekent het IJsselmeergebied een significante bijdrage het dat niet (alleen) gekeken wordt vanuit de wil leveren aan de komende energietransitie provinciale invalshoek, maar vooral ook vanuit Waar in het IJsselmeergebied is plaats voor duurzame in Nederland. Duurzame energiewinning met het IJsselmeergebied als geheel. Een landschap- vormen van energie-opwekking, energieopslag en respect voor de kernkwaliteiten. De IJsselmeer- pelijke eenheid, die in samenhang beschouwd bijbehorende energie-infrastructuur, rekening houdend provincies Flevoland, Fryslân, Noord-Holland en moet worden. Juist de wisselwerking tussen de met de gebruiksfuncties en kwaliteiten van het gebied Overijssel hebben opdracht gegeven om dit uit verschillende invals- hoeken levert de meeste en, wat zijn op hoofdlijnen de gevolgen voor deze te werken. De hoofdvraag in deze verkenning is inzichten op. De integrale houding biedt de beste kwaliteiten en gebruiksfuncties? waar in het IJsselmeergebied plaats is voor duur- basis tot het behouden en versterken van de zame vormen van energieopwekking, -opslag ruimtelijke kwaliteit in het IJsselmeergebied. en -infrastructuur. Rekening houdend met de gebruiksfuncties en kwaliteiten van het gebied wordt inzichtelijk gemaakt welke vormen van opzET STUDIE energieopwekking,-opslag en -infrastructuur In 2017 is door POSAD en Ecofys al een eerste mogelijk zijn, in welke omvang en met welke verkenning gedaan naar bovenstaand vraagstuk. gevolgen. De vraag was om drie scenario’s uit In deze studie is veel voorwerk verricht en zijn te werken waarbij de 10 Gouden Regels voor drie denkrichtingen opgesteld, waarbinnen een ruimtelijke kwaliteit, die zijn opgenomen in de aantal kansrijke bouwstenen zijn gedestilleerd. Agenda IJsselmeergebied, als ontwikkelings- In voorliggende studie wordt dankbaar gebruik gerichte leidraad dienen. Het IJsselmeergebied gemaakt van dit voorwerk en is de basisinforma- omvat in deze beschouwing IJsselmeer, Marker- tie slechts geactualiseerd waar nodig. In voor- meer, IJ-meer en de randmeren alsook de aan- liggende verkenning is de ruimtelijke kwaliteit grenzende gebieden op land. echter expliciet meegenomen als leidraad. Bo- vendien heeft er op een aantal thema’s verdere De Agenda IJsselmeergebied hanteert een in- verdieping plaatsgevonden. tegrale aanpak en richt zich allereerst op ge- biedsbrede opgaven die uitstijgen boven het In deze studie zijn een aantal afgebakende stap- schaalniveau van afzonderlijke deelgebieden. De pen doorlopen. Allereerst is begonnen met een aanpak is drieledig: het leggen van koppelingen verdiepende analyse, opgenomen in hoofdstuk 2. tussen verschillende sectorale beleidsvelden, het Enerzijds een analyse naar de hoofdthema’s van over provinciegrenzen heen kijken en gebieds- het IJsselmeer op schaalniveau van het IJssel- partijen bij elkaar brengen. meergebied als geheel; energie, cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit, gebruik, watersysteem Voor de energieverkenning betekent de in- en ecologie. Dit heeft geleid tot thematische tegrale aanpak dat het energievraagstuk in kaarten met de belangrijkste uitgangspunten en verband wordt gebracht met andere thema’s, opgaven per thema. Vooral op de thema’s ruim- zoals re- creatie en ecologie. Om de effecten en telijke kwaliteit en ecologie heeft verdere ver- 6 ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED INLEIDING 7 dieping plaatsgevonden. Parallel aan de analyse 4. Ter illustratie van de mogelijkheden zijn deze PRocES zijn in hoofdstuk 3 de bouwstenen voor energie- ruimtelijke principes in hoofdstuk 5 doorvertaald De energieverkenning is tot stand gekomen in In twee bijeenkomsten met de klankbordgroep opwekking in het IJsselmeergebied opgesteld, naar mogelijkheden voor specifieke gebieden, een overlegtraject met verschillende groepen. is gewerkt en meegedacht aan respectievelijk waarbij vooral de bouwstenen zon, wind en ther- de zogenaamde ‘gebiedsgerichte combinaties’. Begeleiding van de studie heeft plaatsgevonden de kansen(kaarten) en de conceptresultaten mische energie uit oppervlaktewater (TEO) zijn Om inzicht te krijgen in de mogelijke energie- door regelmatig contact met de ambtelijke werk- van de energieverkenning, gevolgd door pre- uitgewerkt. In een tweede stap zijn beide sporen opbrengst van het IJsselmeergebied zijn tot slot groep, bestaande uit de vier betrokken provin- sentaties aan de Stuurgroep. met elkaar in verband gebracht om zodoende in hoofdtsuk 6 de ‘gebiedsgerichte combinaties’ cies en het Rijk. Zowel ROIJ (Regionaal Overle- de (meekoppel)kansen van deze opgave goed op een samenhangende manier ingetekend op gorgaan IJsselmeergebied) als BPIJ (Bestuurlijk in beeld te krijgen. Niet alleen zijn de Gouden schaalniveau van het IJsselmeergebied als ge- Platform IJsselmeergebied) zijn meegenomen in Regels hierbij steeds het uitgangspunt geweest, heel en doorgerekend. Dit geeft een eerste in- het proces door terugkoppeling van (tussentijd- ze zijn in deze fase van het proces ook verder schatting wat het IJsselmeergebied zou kunnen se) resultaten aan begin en einde van de studie. uitgewerkt tot ontwerpregels (ruimtelijke prin- bijdragen aan de nationale opgave. De energie- cipes) voor energie in het IJsselmeergebied. De verkenning wordt besloten met Conclusies en ruimtelijke principes zijn te vinden in hoofdtsuk Aanbevelingen voor het vervolg in hoofdstuk 7. STAPPEN 1. THEMA ANALYSE EN BOUWSTENEN ROIJ, BPIJ 2. RUIMTELIJKE PRINCIPES EN GEBIEDSGERICHTE COMBINATIES Klankbordgroep, Stuurgroep 3. ENERGIEMOGELIJKHEDEN (IN LAGEN) EN -opBRENGST Klankbordgroep 4. CONCLUSIES Stuurgroep, ROIJ Schema proces Schema opzet studie 6060 PJ PJ 71 PJ 62 PJ Verkenning POSAD, 3 denkrichtingen,POSAD SPATIAL STRATEGIES aansluiten / ECOFYS op karakteristiek, optimaal meekoppelen en economisch duurzaam Resultaten KBG, 28 augustus 2018, Thema’s Ecologie, Recreatie en Economie 23 POSAD SPATIAL STRATEGIES / ECOFYS 31 POSAD SPATIAL STRATEGIES / ECOFYS 27 POSAD SPATIAL STRATEGIES / ECOFYS 23 8 ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED INLEIDING 9 V E R V O L G Deze verkenning geeft inzicht op welke wijze het IJsselmeergebied een bijdrage kan leveren aan de nationale energie-opgave. Hierbij is niet getoetst aan bestaande beleidsuitgangspunten. Deze verkenning gaat een bouwsteen vormen voor de regionale energiestrategieën (RES’en), die komend jaar worden opgesteld als uitwerking van het Klimaatakkoord. Via de RES processen zullen de IJsselmeerregio’s aangeven op welke wijze zij de energieopgave willen invullen en zullen zij het benutten van het IJsselmeerge- bied afstemmen. Deze verkenning is daarbij een leidraad. Regio’s waarvoor een regionale energiestrategie wordt opgesteld 10 ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED HOOFDSTUKTITEL 11 2.THEMA’S IJSSELMEERGEBIED 12 ENERGIEVERKENNING IJSSELMEERGEBIED THEMA’S IJSSELMEERGEBIED 13 2. THEMA’S IJSSELMEERGEBIED maatwerk voor de netbeheerder. Hoe groter het in het IJsselmeergebied staan op de kaart. Een zonnepark, hoe grotere de afstand die overbrugt groot deel hiervan zal bestaan uit (industriële) In dit hoofdstuk worden de voor het IJsselmeergebied relevante thema’s één voor één kan worden naar de netaansluiting. Het realise- bedrijven die in de toekomst bedrijfsprocessen onder de loep genomen en geanalyseerd: energie, cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit, ren van een nieuw onderstation kan al snel 5 tot mogelijk gaan elektrificeren. Het is een opgave gebruik, watersysteem en ecologie. De huidige situatie, knelpunten en beperkingen en 7 jaar duren. om deze toekomstige elektriciteitsverbruikers voorgenomen plannen worden per thema in beeld gebracht en vormen de uitgangspunten De ontwikkeling van windturbines en zonnepar- te koppelen aan lokaal beschikbare duurzame voor het vervolg van de studie. Ook de belangrijkste thematische opgaven en kansen, die ken zal boven de capaciteit van het landelijke