1 Uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej na Mazowszu ISBN 978-83-7549-308-5 Praca zbiorowa pod redakcją naukową Michała Romana i Krzysztofa Nuszkiewicza okładka kompletna.indd 1 2017-12-14 19:50:26 2 1 Uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej na Mazowszu 2 3 Uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej na Mazowszu Praca zbiorowa pod redakcją naukową Michała Romana i Krzysztofa Nuszkiewicza Pułtusk 2018 4 5 Recenzenci Prof. dr hab. Krystyna Krzyżanowska Dr hab. Radosław Lolo Doc. dr Sofiia Sokolova Dr inż. Ewa Jaska Dr inż. Agnieszka Werenowska Dr Antoni Roman Spis treści Skład, łamanie i projekt okładki Grzegorz Hubert Gerek Wstęp ..................................................................................................................... 7 CZĘŚĆ I Redakcja i korekta HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU Wydawnictwo Aleksander TURYSTYKI KULTUROWEJ Zamieszczone w tekstach ilustracje pochodzą Dorota Stabrowska ze zbiorów poszczególnych autorów Rekonstruowanie pułtuskiej przeszłości ......................................................... 11 Zdjęcie na okładce Marta Roman Krzysztof Łukawski Miejsca pamięci związane z historią militarną Mazowsza © Copyright by Wydawnictwo ALEKSANDER, 2018 – wybrane aspekty ...............................................................................................27 Paulina Biernacka, Marta Biernacka Wszelkie prawa zastrzeżone Znaczenie badań etno-historycznych w podnoszeniu walorów turystycznych regionów i subregionów .......................................................... 43 Publikacja sfinansowana ze środków Urzędu Miejskiego w Pułtusku CZĘŚĆ II KSZTAŁTOWANIE SIĘ OFERTY TURYSTYCZNEJ W REGIONIE Agnieszka Werenowska, Maciej Rzepka Aplikacje mobilne w turystyce ......................................................................... 57 ISBN 978-83-7549-308-5 Ewa Jaska Instrumentarium promocyjne destynacji turystycznej Realizacja na przykładzie powiatu tomaszowskiego .......................................................69 6 7 Marcin Kowalewski Kultura ludowa Ziemi Łowickiej jako czynnik rozwoju Wstęp turystyki w regionie .......................................................................................... 81 Krystyna Krzyżanowska edług Światowej Organizacji Turystyki „turystyka obejmuje ogół czynności Turystyka kulinarna jako forma turystyki kulturowej .................................. 93 Wosób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż jeden rok bez przerwy poza swoim codziennym otocze- Sławomir Wawrzyniak niem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest działalność zarob- 1 Turystyka kulinarna w opinii uczniów szkoły gastronomicznej ............... 107 kowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości” . Jedną z rodzajów turystyki, która obecnie dynamicznie się rozwija jest turystyka kulturowa. W tym przypadku turystyka chroni, wzbogaca i popularyzuje dobra kulturalne, a kultura zaś inspiruje CZĘŚĆ III rozwój turystyki2. INSTYTUCJONALNE UWARUNKOWANIA Zdaniem W. W. Gaworeckiego „turystyka kulturowa to przemieszczanie się osób ROZWOJU TURYSTYKI NA MAZOWSZU z miejsc ich stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych, w celu zdoby- cia nowych informacji i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb”. Przez Michał Roman pojęcie turystyki kulturowej należy rozumieć każdą formę turystyki, w której za- Miejsce turystyki w zadaniach gminnego warte są oferty kulturalne. W zasadzie wszelkie rodzaje turystyki mają związek z kulturą3. A. Mikos von Rohrscheidt jako „turystykę kulturową na obszarach wiej- samorządu terytorialnego w Polsce ................................................................ 117 skich określa wszystkie przedsięwzięcia o charakterze turystycznym, dla których głównym celem jest miejsce lub obszar mało zurbanizowany, a pierwszorzędnym motywem jej podjęcia jest chęć zapoznania się z żywą kulturą lub reliktami daw- Robert Zaborowski 4 Wyzwania dla ochrony zabytków i opieki nad zabytkami .......................... 127 nej kultury tego miejsca lub obszaru” . Dzieli on również turystykę kulturową na turystykę: kultury wysokiej, edukacyjną, powszechną turystykę kulturową5. War- to zauważyć, że w turystyce kulturowej przedmiotem zainteresowań są walory tu- Bożena Józefów-Czerwińska rystyczne. Szczególne znaczenie mają walory antropogeniczne (kulturowe), które Dążenia do rozwoju turystyki kulturowej a ochrona powstały w wyniku działalności człowieka i które świadczą o kulturze dawnych i promocja dziedzictwa kulturowego na przykładzie i obecnych pokoleń (np. muzea, skanseny, zabytki, obiekty historyczno – militarne, aktywności mieszkańców gminy Karniewo ................................................... 137 miejsca i muzea martyrologii, miejsca pielgrzymkowe, miejsca kultu religijnego)6. W opinii T. Jędrysiaka turystyka kulturowa na obszarach wiejskich dla potencjal- Krzysztof Nuszkiewicz Kierunki i perspektywy rozwoju turystyki w gminie Pułtusk ................... 147 1 Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. Organizacja Narodów Zjednoczonych. World Tourism Organization. Instytut Turystyki, Warszawa 1995, s. 5-7. 2 W. W. Gaworecki: Turystyka. PWE, Warszawa 2010, s. 65. 3 Tamże, s. 67. 4 A. Mikos von Rohrscheidt: Turystyka kulturowa. Fenomen. Potencjał. Perspektywy. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo GWSHM Milenium, Gniezno 2008, s. 103. 5 Tamże, s. 52. 6 B. Cymańska – Garbowska, B. Steblik – Wlaźlak: Podstawy turystyki. REA, Warszawa 2011, s. 39. 8 9 nego turysty jest „nośnikiem wiedzy, a dla wsi metodą na ocalenie dziedzictwa kul- turowego”7. W monografii przedstawiono uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej na Mazowszu. Szczególną uwagę zwrócono na rozwój tej formy turystyki w gminie Pułtusk i jego okolic. Publikacja składa się z trzech części. W pierwszej z nich przed- stawiono historyczne uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej. Zaprezento- wane zostały miejsca pamięci związane z historią militarną. Zwrócono również uwagę na istotę badań etno – historycznych w podnoszeniu walorów turystycznych regionów i subregionów. W kolejnej części pracy przedstawiono kształtowanie się oferty turystycznej w re- gionie. Zwrócono uwagę na wybrane czynniki rozwoju turystyki, takie jak: aplikacje mobilne i promocję destynacji turystycznych na przykładzie powiatu tomaszow- skiego. W tej części pracy podkreślono wartość kultury ludowej Ziemi Łowickiej jako czynnika rozwoju turystyki w regionie. Szczególną uwagę zwrócono również na turystykę kulinarną jako formę turystyki kulturowej. Ostatnia część pracy dotyczy instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju turystyki na Mazowszu. Zawarte zostały w niej informacje dotyczące zadań gminnego samo- rządu terytorialnego w Polsce. Ponadto przybliżono wyzwania dla ochrony zabyt- ków i opieki nad nimi. Uwzględniono również istotę turystyki kulturowej, mającą wpływ na ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego w gminie Karniewo. W końcowej części pracy szczególną uwagę zwrócono na perspektywy rozwoju tury- styki w gminie Pułtusk. Serdecznie dziękujemy Autorom tekstów za przygotowanie opracowań, a Recen- zentom za trud w podniesienie jakości prezentowanych artykułów. Dr Michał Roman Mgr Krzysztof Nuszkiewicz 7 T. Jędrysiak: Wiejska turystyka kulturowa. PWE, Warszawa 2010, s. 7. 10 11 CZĘŚĆ I Dorota Stabrowska Muzeum Regionalne w Pułtusku Rekonstruowanie HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA pułtuskiej przeszłości ROZWOJU TURYSTYKI KULTUROWEJ Reconstructing Pułtusk’s past Streszczenie Rozwój biskupiego Pułtuska w okresie pomiędzy wiekami XII i XV, rekonstruowany dzię- ki badaniom źródłowym i archeologicznym, rozpoczął się w wyniku procesów włączania wschodniego Mazowsza do Państwa Piastów i umacniania chrześcijaństwa. Budowanie na tym obszarze, po utworzeniu diecezji płockiej (w 1076 roku), czterech biskupich kasztela- nii majątkowych z centrami w Święcku, Broku, Brańsku i Pułtusku, organizowanych jako okręgi gospodarcze, tworzyło podstawę ekonomiczną dla postępu ewangelizacji. Zgodnie z najstarszym spisem dóbr biskupstwa do końca XII wieku najsilniej rozwinęła się kasztela- nia pułtuska, jej centralnego grodu jednak nie odnaleziono. W badaniach archeologicznych rozpoznano centrum kasztelańskie wzniesione, po okresie najazdów, na początku XIII wie- ku. Jego budowę potwierdzają też liczne dokumenty wystawione przez lub dla biskupstwa. Nowe centrum kasztelańskie w formie proto-miasta przetrwało do opisanego przez Jana Długosza najazdu z 1368 roku oraz założenia, na pułtuskiej wyspie, miasta lokacyjnego. Słowa kluczowe: Pułtusk, archeologia, źródła pisane, biskupstwo płockie, biskupia kaszte- lania, proto-miasto. Summary Pułtusk’s development during the 12th-15th centuries can be pieced together from written and archaeological records. The development of the place, which belonged to the Płock bish- opric, began as the result of two processes: the incorporation of eastern Masovia into the Piast state and the strengthening of church institutions. After the establishment of the Płock dio- cese (in 1076), four Episcopal castellanies were founded with centres in Święck, Brok, Brańsk and Pułtusk. Organised as economic districts, they provided a material base for spreading 12 Dorota Stabrowska Rekonstruowanie pułtuskiej przeszłości 13 the faith. The oldest surviving registry of Episcopal properties indicates that Pułtusk cas- łowie XI wieku, na określenie mieszkańców ziem zbuntowanych przeciw Piastom tellany was the most developed of the four at the end of the 12th century; unfortunately, i położonych, w stosunku do ich państwa, „za Wisłą”, w dorzeczu jej środkowego its central stronghold has not yet