Adam Wawrusiewicz, Tomasz Kalicki, Michał Przeździecki, Marcin Frączek, Dariusz Manasterski Grądy-Woniecko. Grądy-Woniecko. Grądy-Woniecko. łowcy-zbieracze znad środkowejOstatni Narwi Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi Adam Wawrusiewicz, Tomasz Kalicki, Kalicki, Tomasz Wawrusiewicz, Adam Muzeum Podlaskie w Białymstoku Manasterski Dariusz Frączek, Marcin Przeździecki, Michał www.muzeum.bialystok.pl ISBN 978-83-950007-0-6 1 Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi 2 Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi 3 Adam Wawrusiewicz, Tomasz Kalicki, Michał Przeździecki, Marcin Frączek, Dariusz Manasterski Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi Z udziałem Witolda Grużdzia Huberta Lepionki Joanny Kałużnej-Czaplińskiej Macieja T. Krajcarza Mariusza Kowalewskiego Daniela Makowieckiego Lecha Pawlaty Sławomira Pietrzaka Katarzyny Pyżewicz Angeliny Rosiak Wiesława Więckowskiego Białystok 2017 4 Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi Recenzje prof. dr hab. Aleksander Kośko prof. dr hab. Stefan Karol Kozłowski Tłumaczenie na język angielski Barbara Majchrzak; Marcin Frączek, Tomasz Kalicki Konsultacja redakcyjna Krzysztof Burek Opracowanie graficzne Adam Wawrusiewicz, Marcin Frączek, Natalia Gryczewska, Ewa Jurzysta, Hubert Lepionka, Tomasz Kalicki, Mariusz Kowalewski © Copyright by Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 2017 WYDAWCA Muzeum Podlaskie w Białymstoku Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego Ratusz, Rynek Kościuszki 10, 15-426 Białystok e-mail [email protected] www.muzeum.bialystok.pl Publikację dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego Współpraca merytoryczna ISBN 978-83-950007-0-6 Projekt, skład, łamanie, projekt okładki, druk i oprawa: Grafpol Agnieszka Blicharz-Krupińska ul. Czarnieckiego 1, 53-650 Wrocław, tel. 507 096 545 5 Spis treści Przedmowa Krzysztof Burek ........................................................................................................................................................................... 7 Karol Szymczak .......................................................................................................................................................................... 8 Wstęp ........................................................................................................................................................................................... 9 I. Historia badań .................................................................................................................................................................11 II. Kontekst środowiskowy ..................................................................................................................................................17 II.1. Stan badań.................................................................................................................................................................17 II.1.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu ..........................................................................................................17 II.1.2. Kotlina Wizny ...............................................................................................................................................18 II.2. Kontekst stanowiska archeologicznego Grądy-Woniecko .................................................................................19 II.2.1. Niefluwialny segment dna doliny ...........................................................................................................20 II.2.1.1. Rozwój Bagna Wizna ...............................................................................................................21 II.2.1.2. Kompleks wydmowy Grzędy ...................................................................................................27 II.2.2. Fluwialny segment dna doliny ................................................................................................................27 II.2.2.1. Paleomeander Włochówka .....................................................................................................27 II.2.2.2. Paleomeander Ruś ....................................................................................................................28 II.2.2.3. Paleomeander Grądy-Woniecko .............................................................................................29 II.3. Kompleks wydmowy w Grądach-Woniecko .........................................................................................................29 II.4. Wnioski .......................................................................................................................................................................38 III. Kontekst kulturowy .........................................................................................................................................................45 III.1. Charakterystyka bazy źródłowej ............................................................................................................................45 III.1.1. Lokalizacja przestrzeni badań ..................................................................................................................48 III.1.2. Stratygrafia wykopu ...................................................................................................................................49 III.2. Charakterystyka źródeł ...........................................................................................................................................51 III.2.1. Źródła nieruchome ....................................................................................................................................51 III.2.1.1. Obiekty sepulkralne ..................................................................................................................52 III.2.1.1.1. Charakterystyka grobów ......................................................................................52 III.2.1.1.2. Przepalone kości i ich skupiska ..........................................................................56 III.2.1.1.3. Cechy obrządku pogrzebowego .........................................................................57 III.2.1.2. Depozyty ....................................................................................................................................58 III.2.1.3. Skupiska ceramiki .....................................................................................................................64 III.2.2. Źródła ruchome .........................................................................................................................................67 III.2.2.1. Układ przestrzenny i stan zachowania (Adam Wawrusiewicz, Hubert Lepionka) ...........67 III.2.2.2. Ceramika naczyniowa ..............................................................................................................74 III.2.2.2.1. Makromorfologia ..................................................................................................75 III.2.2.2.2. Mikromorfologia ..................................................................................................79 III.2.2.2.2.1. Krawędzie wylewów .......................................................................79 III.2.2.2.2.2. Dna ...................................................................................................81 III.2.2.2.2.3. Ucha ..................................................................................................82 III.2.2.2.3. Zdobnictwo ...........................................................................................................82 III.2.2.2.3.1. Założenia systematyki ....................................................................83 III.2.2.2.3.2. Grupy zdobnicze .............................................................................87 III.2.2.2.4. Technologia .........................................................................................................119 III.2.2.3. Ceramika nienaczyniowa .......................................................................................................127 III.2.2.4. Wyroby krzemienne ...............................................................................................................127 III.2.2.4.1. Struktura surowcowa ..........................................................................................128 III.2.2.4.2. Struktura typologiczna .......................................................................................132 6 Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi III.2.2.4.2.1. Produkty debitażu .........................................................................132 III.2.2.4.2.2. Produkty modyfikacji debitażu ...................................................138 III.2.2.4.3. Struktura technologiczna (Witold Grużdź) .....................................................149 III.2.2.4.3.1. Techniki wiórowe i ich dystynktywne cechy morfologiczne .....149 III.2.2.4.3.2. Próba identyfikacji technik metod krzemieniarskich ..............152 IV. Interpretacja kulturowo-chronologiczna ..................................................................................................................156 IV.1. Chronologia bezwzględna ....................................................................................................................................156 IV.2. Chronologia