Tussen gangsta rap en lieve hip hop Een onderzoek naar de verschillen tussen Nederlandse en Amerikaanse hip hop onder Nederlandse hip hop- liefhebbers Maurice Wehrmeijer (302466) Begeleider: An Kuppens PhD Datum: 30 juli 2012 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 – Inleiding blz. 4 Hoofdstuk 2 – Theoretisch kader blz. 7 2.1 Hip hop: een korte geschiedenis blz. 7 2.1.1 Sleutelfiguren in het ontstaan van hip hop blz. 8 2.1.2 Opname in Amerikaanse mainstream blz. 10 2.1.3 Invloeden op de hip hop-cultuur blz. 12 2.1.4 Verschillende definities van hip hop blz. 15 2.2 Culturele globalisering en globalisering van hip hop blz. 17 2.2.1 Modellen voor culturele globalisering blz. 17 2.3 Van globalisering naar lokalisering blz. 24 2.4 Authenticiteit in muziek blz. 26 2.4.1 Authenticiteit in hip hop blz. 28 Hoofdstuk 3 – Probleemstelling en onderzoeksvragen blz. 32 3.1 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie blz. 34 Hoofdstuk 4 – Methode en onderzoeksopzet blz. 36 4.1 Diepte-interview blz. 36 4.2 Betrouwbaarheid en validiteit blz. 37 4.3 Steekproef blz. 38 4.3.1 Doelpopulatie blz. 39 4.3.2 Respondenten blz. 40 4.4 Afnemen van interviews blz. 42 4.4.1 Topiclijst blz. 42 4.5 Data-analyse blz. 43 Hoofdstuk 5 – Resultaten blz. 44 5.1 Muzikale verschillen tussen Nederlandse en Amerikaanse blz. 45 hip hop 5.1.1 Muziekbeleving blz. 45 5.1.2 Verschillende stijlen binnen hip hop blz. 49 5.1.3 Verschillende in muziekproductie tussen Nederlandse en blz. 51 Amerikaanse hip hop 5.1.4 Tekstuele verschillen tussen Nederlandse en Amerikaanse blz. 53 hip hop 2 5.1.5 Mainstream versus underground in Nederland en de blz. 55 Verenigde Staten 5.2 Non-muzikale verschillen tussen Nederlandse en blz. 57 Amerikaanse hip hop 5.2.1 Aard van het genre blz. 58 5.2.2 Globalisering van hip hop blz. 61 5.2.3 Reputatie van Amerikaanse hip hop blz. 64 5.2.4 Reputatie van Nederlandse hip hop blz. 67 5.2.5 De ‘scene’ blz. 68 5.3 Verschillen in termen van authenticiteit blz. 70 5.3.1 ‘Echte’ hip hop blz. 71 5.3.2 Belang van authenticiteit blz. 73 5.3.3 Verschil in authenticiteit tussen Nederlandse en blz. 74 Amerikaanse hip hop Hoofdstuk 6 – Conclusie en Reflectie blz. 77 6.1 Conclusie blz. 77 6.2 Theoretische reflectie blz. 81 6.3 Beperkingen van het onderzoek blz. 83 Hoofdstuk 7 – Literatuur blz. 84 Hoofdstuk 8 – Bijlagen blz. 88 8.1 Bijlage A: topiclijst blz. 88 8.2 Bijlage B: transcripties van interviews blz. 91 3 Hoofdstuk 1 – Inleiding In de jaren ’70 van de vorige eeuw gebruikte DJ Kool Herc in The Bronx, New York twee draaitafels om de instrumentale gedeelten, de ‘breaks’, van identieke langspeelplaten met funkmuziek aan elkaar te mixen. Hierdoor kon hij de muziek in theorie oneindig kon laten spelen en de zogenaamde breakdancers konden blijven dansen. Toen hij daarna op feestjes ook begon met het roepen van korte kreten op het ritme van de muziek, legde Kool Herc daarmee zonder het te weten de basis voor wat anno 2012 een van de meest populaire muziekstromingen ter wereld is: hip hop. Enkele hoogte- (en diepte)punten in de ontwikkeling van hip hop sinds toen: in 1979 maakte The Sugarhill Gang rap wereldwijd bekend met de eerste hip hop-hitsingle Rapper’s Delight. Vervolgens maakte hip hop-groep Run-DMC in 1986 een remake van Aerosmith’s Walk This Way, waarmee ze bewezen dat hip hop en rock een succesvolle combinatie kan zijn. Halverwege de jaren ’90 werd de wereld opgeschrikt door de moordaanslagen op twee van de meest succesvolle rappers van die tijd, 2Pac en Notorious B.I.G. Enkele jaren later brak blanke rapper Eminem definitief door in de Amerikaanse mainstream, waarmee hij liet zien dat hip hop niet slechts meer een muziekstroming was voor de arme, zwarte gemeenschap. Rond diezelfde tijd begonnen rappers als Jay-Z en Puff Daddy hun eigen platenlabels, die vandaag de dag zijn uitgegroeid tot ware zakenimperia en waardoor ze tot de rijksten van de aarde behoren. Uiteraard zijn dit slechts enkele punten die bij lange na geen compleet beeld geven over de rol die hip hop als subcultuur en muziekgenre in de wereld speelt, maar ze tonen vooral aan hoe ontzettend snel het de groei heeft doorgemaakt van een kleine kunststroming voor de marges naar een wereldwijde economie waar jaarlijks vele miljoenen euro’s in omgaan. Hoewel Nederland niet bijzonder snel aanhaakte bij de 4 rage, deed het dat met volle overtuiging toen het eenmaal zover was. Zowel de immigranten als de blanke, Nederlandse jeugd namen de hip hop-subcultuur over en creëerden op die manier een collectieve identiteit voor zichzelf (Mitchell, 2001, p. 20). Toen ik in mijn tienerjaren mijn muzieksmaak leerde ontwikkelen, ben ik via een aantal omwegen uiteindelijk bij hip hop terecht gekomen. Wat mij aansprak, zoals bij zoveel jongeren het geval is, was de unieke combinatie van ritmische, bass- georiënteerde geïnspireerd op eerdere stromingen als jazz, funk en soul met daaroverheen de herkenbare stem van rappers die schijnbaar moeiteloos de moeilijkste woorden kunnen laten rijmen en daarbij ook nog iets zinnigs te melden hadden. Naarmate ik mij meer verdiepte in de geschiedenis van de muziek en met het luisteren van (voor mij) nieuwe artiesten steeds verder terug ging naar het ontstaan van hip hop, kwam ik erachter dat mijn begrip van alle metaforen, beschrijvingen en verwijzingen naar eerdere muziek steeds breder werd. Dit fascineert mij nog steeds mateloos. Naast Amerikaanse hip hop ben ik ook liefhebber van Nederlandse en Nederlandstalige hip hop. De afgelopen jaren heeft Nederlandse hip hop enorme ontwikkelingen doorgemaakt, en het lijkt erop dat de Nederlandstalige variant ook eindelijk zijn plek in de nationale hitlijsten begint te vinden. Het is mij altijd opgevallen hoeveel Nederlandse hip hop lijkt op Amerikaanse, en tegelijkertijd hoeveel ze van elkaar verschillen. De keuze van bepaalde onderwerpen is vaak hetzelfde, maar kan in het Nederlands een compleet andere lading hebben dan in het Engels. Naast het feit dat de ene muziekstroming haar oorsprong vindt in de andere, is het vaak moeilijk te zeggen wat er in Nederlandse is overgebleven van die muziek voor en door de arme, zwarte onderklasse van grootstedelijk Amerika. Al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw houdt de wetenschappelijke literatuur zich bezig met de gevolgen van culturele globalisering, het fenomeen waarbij de culturele kenmerken van een land door middel van culturele uitingen worden overgedragen op een ander land. In de praktijk worden hiermee vaak de Verenigde Staten bedoeld, die door middel van het zogenaamde cultureel imperialisme hun invloed zouden uitoefenen op de rest van de wereld (Schiller, 1976, pp. 9-10). Als gevolg hiervan begonnen lokale waarden steeds meer te verdwijnen, waardoor er sprake was van homogenisering van cultuur. Uiteindelijk begon men zich af te vragen of culturele globalisering wel een wenselijke ontwikkeling zou zijn (Kuppens, 2008, p. 38). Wat 5 betreft culturele uitingen uit de Verenigde Staten, is hip hop op dit moment één van de belangrijkste exportproducten van het land. Met de hierboven beschreven ontwikkelingen in ogenschouw, is de doelstelling van dit onderzoek dan ook om inzicht te verwerven in hoe Nederlandse hip hop- liefhebbers het verschil tussen Nederlandse en Amerikaanse hip hop ervaren, en welke gevolgen deze verschillen eventueel met zich meebrengen. Hierbij wordt ingegaan op zowel de muzikale als non-muzikale verschillen tussen de muziekstroming en de subcultuur, waarbij het concept van authenticiteit een bijzondere aandacht krijgt. Dit onderzoek vindt plaats aan de hand van diepte-interviews met vijftien Nederlandse hip hop-liefhebbers. Allereerst wordt een theoretisch kader opgesteld, waarbij dieper wordt ingegaan op de geschiedenis van hip hop, op de gevolgen van culturele globalisering en op het concept van authenticiteit. Dit theoretisch kader dient richting te geven aan het onderzoek en de aandachtspunten erbinnen verder af te bakenen. Vervolgens ga ik dieper in op bovengenoemde onderzoeksvraag, en heb ik een aantal deelvragen opgesteld die helpen bij het beantwoorden hiervan. In het hoofdstuk over de methode en onderzoeksopzet bespreek ik onder andere de uitvoering van de diepte-interviews en de keuze voor de respondenten. Daarna volgen de onderzoeksresultaten, waarbij bepaalde aspecten worden besproken die zijn afgeleid uit de literatuur en interviews. De conclusie bespreekt ten slotte het antwoord op de hoofd- en deelvragen. 6 Hoofdstuk 2 – Theoretisch kader 2.1 Hip hop: een korte geschiedenis Vandaag de dag is hip hop, zowel de subcultuur als de muziekstijl, alom bekend. De hitlijsten wereldwijd worden gedomineerd door rapmuziek, en ook andere elementen van de subcultuur zijn overal zichtbaar in het dagelijks leven. Jongeren uit de hele wereld kennen de teksten van rappers als Jay-Z en Kanye West woord voor woord uit het hoofd, bekende DJ’s vliegen de wereld rond om hun draaikunsten te vertonen aan uitzinnige mensenmassa’s en sportschoenen als Nike en Adidas, die al voor de eerste rappers een onmisbaar deel van hun outfit waren, gaan per duizenden paren per dag over de toonbank. Kortom, het is een wereldwijd fenomeen en tegelijkertijd een van de beste voorbeelden van hoe populaire cultuur een globale invloed heeft. Maar ook al kent men tegenwoordig hip hop als een wereldwijd verspreide subcultuur, en rapmuziek als het populairste en meest verkochte muziekgenre ter wereld: het begon allemaal heel anders. Rose (1994, p. 6) schrijft dat hip hop niet de eerste zwarte muziekvorm is waarbij het gebeurt dat de geschiedenis zich vooral richt op de grote namen binnen een bepaald genre, met weinig of geen aandacht voor de omstandigheden waarbinnen een genre zich heeft ontwikkeld. Mijn thesis kijkt naar de globalisering van hip hop en van rapmuziek, en binnen dat kader is het erg belangrijk om te weten waar de kunstvorm vandaan komt.