10 Studia Tr anslatorica 10 Studia Tr anslatorica Współczesne paradygmaty badań translatorycznych Szanse i wyzwania Current paradigms in research on translation and interpreting Opportunities and challenges Pod redakcją Anny Małgorzewicz, Moniki Płużyczki Neisse Verlag Wrocław – Dresden 2019 Studia Translatorica Redaktor Naczelny – dr hab. Anna Małgorzewicz, prof. UWr (Uniwersytet Wrocławski) Zastępca Redaktora Naczelnego – prof. dr hab. Iwona Bartoszewicz (Uniwersytet Wrocławski) Vol. 10: Współczesne paradygmaty badań translatorycznych. Szanse i wyzwania Redakcja: Anna Małgorzewicz (Uniwersytet Wrocławski), Monika Płużyczka (Uniwersytet Warszawski) Rada Naukowa Prof. Dr. Lothar Černý (Fachhochschule Köln) Prof. Dr. Sambor Grucza (Uniwersytet Warszawski) Prof. Dr. Gyde Hansen (Copenhagen Business School) Prof. Dr. Monika Płużyczka (Uniwersytet Warszawski) Prof. Dr. Alessandra Riccardi (Università degli Studi di Trieste) Prof. Dr. Annely Rothkegel (Universität Hildesheim) Prof. Dr. Michael Schreiber (Johannes Gutenberg-Universität Mainz) Prof. Dr. Lew N. Zybatow (Universität Innsbruck) Prof. Dr. Jerzy Żmudzki (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin) Recenzenci dr hab. Agnieszka Andrychowicz-Trojanowska, prof. dr Reiner Arntz, dr Monika Bałaga-Rubaj, prof. dr hab. Iwona Bartoszewicz, dr hab. prof. UR Paweł Bąk, prof. dr hab. Edward Białek, dr hab. Łucja Biel, prof. dr hab. Zofia Bilut-Homplewicz, dr hab. prof. UW Silvia Bonacchi, dr hab. Anna Borowska, prof. dr Lothar Černý, dr hab. prof. UAM Andrzej Denka, dr Małgorzata Drwal, prof. dr Alexandru Gafton, dr hab. prof. UWr Michał Garcarz, dr hab. prof. PŚ Przemysław Gębal, dr Mariusz Górnicz, dr hab. Ewa Gruszczyńska, prof. dr Pius ten Hacken, dr hab. prof. UW Krzysztof Hejwowski, prof. dr hab. Heike Jüngst, prof. dr hab. Andrzej Kątny, dr hab. prof. UP Artur Kubacki, prof. dr hab. Gabriela Lehmann-Carli, dr hab. prof. UZ Cezary Lipiński, dr hab. Magdalena Lisiecka-Czop, prof. dr Małgorzata Maćkowiak, dr hab. prof. UR Krystyna Mihułka, prof. dr Daniela Müglová, dr hab. Grzegorz Pawłowski, prof. dr Alla Paslawska, dr hab. prof. UO Daniela Pełka, prof. dr Alena Petrova, prof. dr Karin Pittner, dr hab. Monika Płużyczka, prof. dr Wolfgang Pöckl, prof. dr Annely Rothkegel, prof. dr Peter Sandrini, prof. dr hab. Klaus Schubert, prof. dr Fred Schulz, dr Małgorzata Sieradzka, prof. dr hab. Barbara Skowronek, dr hab. Paweł Szerszeń, dr hab. Piotr Twardzisz, prof. dr hab. Zenon Weigt, prof. dr hab. Mariola Wierzbicka, dr hab. prof. UMK Lech Zieliński, prof. dr hab. Ewa Żebrowska, prof. dr hab. Jerzy Żmudzki Redakcja językowa Projekt okładki Patricia Hartwich Paulina Zielona Judyta Kuźnik Kwiryna Proczkowska Dtp i layout Aleksandra Snitsaruk Redakcja techniczna Michał Gąska Pierwotną formą publikacji jest wersja drukowana © Copyright by Anna Małgorzewicz ISSN 2084–3321 e-ISSN: 2657-4802 Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe 50-439 Wrocław, ul. Kościuszki 142, tel. +48 71 342 20 56 do 58 http://www.atut.ig.pl; e-mail: [email protected] Neisse Neisse Verlag Detlef Krell, Strehlener Str. 14, 01069 Dresden Verlag tel. 0351 8 10 70 90, e-mail: mail(at)neisseverlag.de Spis treści · Inhalt · Contents ARTYKUŁY · ARTIKEL · ARTICLES Jerzy Żmudzki Transcendencje w translacji i transcendowanie translacyjne . 11 Sambor Grucza Błysk w oku – kilka słów o dokonaniach i kierunkach rozwoju polskiej translatoryki okulograficznej . 25 Monika Płużyczka Weryfikując modele mentalne tłumaczenia: atuty i pułapki okulografii... 41 Stefanos Vlachopoulos Giving “speechless” communities a voice: or machine translation versus professional communicator in public service translation . 65 Jerzy Żmudzki Projektionsoperationen im Translationsprozess – eine Basischarakteristik ... 81 Isabelle Lux Approximation strategies for explaining text comprehension processes in translation theory . 91 Alicja Sztuk O konieczności relatywistycznego podejścia do oceny stopnia znormali- zowania terminu . 101 Iwona Bartoszewicz Ekranizacje powieści Agathy Christie „Morderstwo w Orient Expressie”– obserwujesz i jesteś obserwowany . 113 6• Spis treści · Inhalt · Contents Elżbieta Plewa Rozwój tłumaczenia napisowego w Polsce w latach 1931–1939 . 135 Kwiryna Proczkowska Dowcipy (audio)wizualne w sitcomach amerykańskich . 147 Marcin Michoń Działania dia- i izosemiotyczne na przykładzie tłumaczenia i adaptacji w relacjach transmedialnych . 161 Pius ten Hacken On the cognitive difference between literary and specialized translation . 177 Emil Daniel Lesner Borowik czy Waldteufel, czyli kilka uwag o przekładzie bestionimów . 191 Michał Gąska Orientalizmy jako elementy trzeciej kultury w tłumaczeniu „Sonetów krymskich” na język niemiecki . 205 Karolina Kazik Językowy obraz ojczyzny w przekładzie wierszy Maschy Kaléko na język polski . 223 Zygmunt Tęcza O racji bytu tekstów poetyckich w uniwersyteckiej dydaktyce tłumaczeń – na przykładzie niemieckiej liryki czasu zjednoczenia . 235 Jūratė Maksvytytė Culture-bound elements: Rendering and preserving in translation . 253 Lobna Fouad Die Interjektionen im Deutschen und Arabischen aus funktional-pragma- tischer Sicht . 265 Katarzyna Siewert-Kowalkowska Śmierć w przekładzie specjalistycznym – wybrane problemy terminolo- giczne w porównaniu polsko-niemieckim . 281 Łukasz Iluk Przekład nazw organów państwowych w aktach ustrojowych na język polski 297 Anna Rędzioch-Korkuz Research models across translation studies and a semiotic paradigm..... 311 Paweł Łapiński How many cogs are in the machine? A few thoughts on the practical appli- cation of translator studies . 325 Spis treści · Inhalt · Contents •7 Magdalena Maziarz Kompetencje medialne i cyfrowe studentów filologii germańskiej jako podstawa do rozwijania kompetencji translacyjnej przyszłych tłumaczy . 335 Jakub Wieczorek Tłumaczenie nazw własnych postaci w komiksach Transformers wydanych w Polsce . 349 Debbie Ling-yu Tsoi, Christy Fung-ming Liu Networked individualism in Chinese translator online communities: A case study of Facebook . 357 Anna Małgorzewicz Entwicklungstendenzen der translatorischen Forschung. Aus der Geschichte der Zeitschrift Studia Translatorica . 369 VARIA André Lindemann Wyzwania w zakresie profesjonalnych tłumaczeń pisemnych i ustnych w przyszłości . 383 Diana Cărburean The Byzantine legal standard transposition strategies into the Romanian regulatory texts of the 17th century . 391 RECENZJE · REZENSIONEN · REVIEWS Michał Gąska, Judyta Kuznik Clements, Rebekah (2015): A Cultural History of Translation in Early Mo- dern Japan. Cambridge University Press. 275 S. 407 Beata Piecychna Stolze, Radegundis/ Stanley, John/ Cercel, Larisa (eds.) (2015): Translation Hermeneutics. The First Symposium. Bucharest: zeta Books. 464 pp. ..... 412 ARTYKUŁY · ARTIKEL · ARTICLES DOI: 10.23817/strans.10-1 Jerzy Żmudzki Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie/ Polska Transcendencje w translacji i transcendowanie translacyjne Abstract Transcendences in translation and translational transcending The aim of this paper is to present and confirm a given ontological truth which underlies every translation process being an act of communication. In other words, this paper aims at characterizing ontological specifics of translation process in its multi-dimensional diversity. Interpretative analysis of this issue is rooted in anthropocentric translation studies devel- oped by F. Grucza. Moreover, it is based on its main paradigm and included in the tasks of pure translation studies which are to describe and characterize the model of translation relationship. Transcendence (Lat. transcendere) means to go beyond or to surpass the limits. Thus, strictly in reference to translation perceived as communication, it is the process of go- ing beyond ontological limits which is characteristic to every linguistic communication. This process results in establishing a two-dimensional semiotic configuration in which a mental and conceptual construct (recognized by the subject who is communicatively active) remains in semiotic transcendence with the text being a materially existing signal and manifested by tangible signs. Keywords: ontological and semiotic transcendence, transcending, translational transcen- dences, model of translation, mental and conceptual reality, semiotic materially existing reality Temat, który w ramach tego projektu chcę poddać specyficznej analizie i inter- pretacji, jedynie z pozoru budzić może podejrzenie pewnej intelektualnej pro- wokacji, jednak w żadnej mierze nie jest ona moim zamiarem. Realnym celem zapowiedzianych rozważań jest natomiast wykazanie, udowodnienie wręcz okre- ślonej prawdy ontologicznej, która leży u podstaw każdego procesu translacji jako komunikacji. Zaś przyczynę i motyw sięgnięcia po ten termin i kategorię 12• Jerzy Żmudzki transcendencji, zastrzeżoną (niekiedy wręcz zawłaszczoną) przez teologię i filo- zofię, stanowi fakt pomijania w wielu teoriach, modelach i koncepcjach translacji jako procesu rzeczywistych uwarunkowań ontologicznych a konkretnie specyfiki ontologicznej tego rodzaju aktywności ludzi w roli translatorów. Deficyty w tym ARTICLES · zakresie prowadzą do interpretacyjnych uproszczeń, piękno słownych metafo- ryzacji terminologicznych i podobnej zamaszystości modelowania interpreta- cyjnego. Klasycznym przykładem takiego stanu rzeczy w wielu wspomnianych teoriach na gruncie czy to translatologii, czy to przekładoznawstwa, lingwistyki translacji, czy też tzw. studiów translacyjnych, jest używanie wyrażenia „przeka- ARTIKEL ARTIKEL · zywania” (pytanie kto, czego, jak