Teki Gdañskie Gdañsk 2004 Rada Naukowa Tadeusz Górski (sekretarz) Andrzej Groth (przewodnicz¹cy) Marian Mroczko, Zdzius³aw Kropid³owski, Tadeusz Linkner, Bogdan Zalewski Redakcja Waldemar Jaroszewicz (redaktor naczelny) Gra ¿yna Kowal (sekretarz redakcji) Piotr Tadeusz Górski Sk³ad i ³amanie Grafiko, Krzysztof Pa³ubicki Projekt ok³adki „Grupa A5” Adres redakcji 80-803 Gdañsk, ul. Nowe ogrody 35 tel./fax: (+58) 302 51 63 Wydawca Oddzia³a Pomorski Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” „Teki Gdañskie” ukazuj¹ siê dziêki wsparciu Rady Miasta Gdañska ISSN 1509-2879 Niniejsze wydanie dedykujemy Panu Prof. Andrzejowi Grothowi z okazji przejścia na emeryturę. Życzymy samych sukcesów w dalszej pracy naukowej. SPIS TREŒCI LUDZIE ................................................................................................................................ 7 Droga naukowa profesora Andrzeja Grotha ..................................................................... 7 GDAÑSK ............................................................................................................................ 17 Dariusz Kaczor Fa³szerze, oszuœci i bankruci ........................................................................................... 17 Piotr Tadeusz Górski Œrodki komunikacji gdañskiej w drugiej po³owie XIX wieku na podstawie reklam z gdañskich czasopism ................................................................. 32 Maria Bogucka Gdañski kat ........................................................................................................................ 43 Peter Letkemann Weinhandel im alten Danzig ........................................................................................... 47 Ewa £¹czyñska Uposa¿enie szyprów gdañskich w II po³owie XVIII wieku ............................................. 53 Ks. Stanis³aw Bogdanowicz Pierwszy biskup gdañski Edward Aleksander W³adys³aw O’Rourke ............................. 63 S³awomir Koœcielak Rationes pro Gedanensi missione .................................................................................... 83 PRUSY I WARMIA ............................................................................................................. 88 Janusz Hochleitner Doroczny rytm pracy ch³opów warmiñskich w epoce nowo¿ytnej ............................... 88 Jan M. Ma³ecki Stanis³awa Tarnowskiego podró¿ do Prus Królewskich ................................................. 97 Andrzej Romanow „Pielgrzym” pelpliñski w systemie prasy polskiej na Pomorzu Nadwiœlañskim w latach 1869-1920 ........................................................................................................ 113 dr Justyna Jellonnek Urz¹dzenie m³ynów wodnych w dobrach Cystersów Pelpliñskich .............................. 126 Stefan Hartmann Feuerordnungen und Feuerpolizei in Putzig im 19. Jahrhundert ............................. 139 Bernhart Jähnig Die Erörterung einer möglichen Darstellung der Geschichte Westpreußens nach der Wiedergründung der Provinz ............................................... 156 Robert Kaczorowski Cztery pieœni do Matki Bo¿ej Gietrzwa³dzkiej w œwietle Rêkopisu 70 z Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie ................................. 169 Jerzy Domino Projekty budynków mieszkalnych architekta elbl¹skiego Bernarda Emanuela Friedericiego znajduj¹ce siê w zbiorach Archiwum Pañstwowym w Gdañsku ........ 181 5 RZECZPOSPOLITA I EUROPA ....................................................................................... 196 Janusz Ma³³ek Wp³yw kryzysu politycznego w Rzeszy tzw. Interim z roku 1548 na Polskê ............. 196 Edward Alfred Mierzwa Angielska historiografia XVI i pierwszej po³owy XVII w. ............................................. 202 Barbara Janiszewska-Mincer Sprawy rodzinne Zygmunta III Wazy w Korespondencji polsko-habsburskiej z lat 1592-1608 ............................................................................. 227 ZWI¥ZKI £OTWY Z RZECZPOSPOLIT¥ ...................................................................... 239 Rados³aw Gaziñski Wokó³ polityki morskiej i kolonialnej Kurlandii w II po³. XVII wieku ........................ 239 Marek Tomczak Polityka kolonialna ksiêcia Jakuba Kettlera ................................................................. 247 Dr Eriks Jekabsons Przedstawicielstwa Konsularne Republiki £otewskiej w Wolnym Mieœcie Gdañsku (1920-1939) oraz sprawozdanie 22 paŸdziernika 1937 roku Konsula Generalnego A. Bierznieksa ............................................................................ 253 Krzysztof Figel Pomiêdzy Mot³aw¹ a Daugav¹ ...................................................................................... 258 MILITARIA ....................................................................................................................... 265 Jerzy Trzoska Dzia³ania wojenne a handel gdañski w pierwszej po³owie XVIII wieku .................. 265 Tadeusz Górski Próby organizacji flotylli rzecznych w PRL .................................................................. 275 6 LUDZIE Droga naukowa profesora Andrzeja Grotha Profesor Andrzej Groth urodzi³ siê 13 lipca 1939 roku w rodzinie robotniczej. W 1957 roku ukoñczy³ Liceum Ogólnokszta³c¹ce w Pucku a w nastêpnym podj¹³ studia histo- ryczne w Wy¿szej Szkole Pedagogicznej w Gdañsku. Po jej ukoñczeniu w 1963 roku wraca do rodzinnego Pucku gdzie w Liceum Ogólnokszta³c¹cym pracowa³ jako nauczy- ciel. Od 1969 roku kontynuowa³ studia uczestnicz¹c w seminarium doktoranckim prof. Stanis³awa Gierszewskiego. Na podstawie rozprawy „Rozwój floty i ¿eglugi gdañskiej w latach 1660-1700” uzyska³ w 1972 roku stopieñ doktora nauk humanistycznych. Pra- ca zosta³a opublikowana w1974 roku i wyró¿niona przez Gdañskie Towarzystwo Na- ukowe doroczn¹ nagrod¹ w dziedzinie nauk spo³ecznych i humanistycznych. Jako nauczyciel szko³y œredniej konty- Kolejn¹ pracê pt. „Statystyka handlu nuowa³ badania nad ¿eglug¹ morsk¹, po- morskiego portów Zalewu Wiœlanego w la- szerzaj¹c pole swoich zainteresowañ tach 1581-1712”opublikowa³ w 1990 roku badawczych o ¿eglugê i handel morski w wydawnictwie Ossolineum, otrzyma³ za portów Zalewu Wiœlanego. Badania te zin- ni¹ nagrodê indywidualn¹ I stopnia rektora tensyfikowa³ po podjêciu w 1985 roku Uniwersytetu Gdañskiego. pracy w Instytucie Historii Uniwersytetu W 1990 roku awansowa³ na stanowisko Gdañskiego na stanowisku adiunkta. Ich profesora nadzwyczajnego w Uniwersytecie wynikiem by³o opublikowanie kilku arty- Gdañskim, a decyzj¹ Prezydenta RP z 16 ku³ów i ksi¹¿ki o kupcach angielskich grudnia 1996 roku, w oparciu o ca³oœæ do- w Elbl¹gu („Kupcy angielscy w Elbl¹gu robku i prace: ¯egluga i handel morski K³aj- w latach 1583-1626”, Gdañsk 1986 ) oraz pedy w latach 1664-1722” i ¯egluga monografii: „Handel morski Elbl¹ga w la- i handel morski K³ajpedy 1664-1722. Staty- tach 1585-1700”, Gdañsk 1988 ). Na pod- styka obrotu towarowego” otrzyma³ tytu³ stawie tej ostatniej Rada naukowa Instytutu naukowy profesora nauk humanistycznych. Historii UG nada³a mu w 1988 roku sto- W 2000 roku otrzyma³ stanowisko profesora pieñ doktora habilitowanego. Z dniem 1 zwyczajnego w Instytucie Historii UG. maja 1989 roku powo³any zosta³ na stano- Poza wymienionymi monografiami wisko docenta w Instytucie Historii UG. i wydawnictwami Ÿród³owymi opubliko- 7 wa³ pracê dotycz¹c¹ genezy rewizji lidz- Profesor Andrzej Groth pe³ni³ szereg barskiej prawa che³miñskiego zawieraj¹c¹ funkcji organizacyjnych. W latach 1990- równie¿ pierwszy polski przek³ad jego 1993 by³ prodziekanem Wydzia³u Filolo- warmiñskiej edycji z 1711 roku. Jest rów- giczno-Historycznego UG, a w latach nie¿ wspó³autorem monografii kilku miast 1993-1996 – wicedyrektorem Instytutu Hi- pomorskich – Rumii, Sopotu, Pucka, Tcze- storii UG. Od wrzeœnia 1993 roku jest kie- wa, Chojnic, Gniewu oraz Elbl¹ga. Po rownikiem Zak³adu Historii Nowo¿ytnej œmierci prof. Stanis³awa Gierszewskiego, w Instytucie Historii UG. Jest d³ugoletnim od 1993 roku kieruje zespo³em autorów cz³onkiem Gdañskiego Towarzystwa Nauko- przygotowuj¹cych wielotomow¹ syntezê wego, od 1998 roku – przewodnicz¹cym dziejów Elbl¹ga. Do tej pory drukiem uka- jego Komisji Historycznej, a tak¿e cz³onkiem za³ siê tom I (1993), tom II cz.1 (1996), nastêpuj¹cych towarzystw naukowych i Pol- tom II cz.2 (1997), tom II cz.1, tom II cz.2 skiego Towarzystwa Historycznego, Polskie- (2001) i tom IV (2002). Ponadto opubliko- go Towarzystwa Nautologicznego (od 1998 wa³ 160 innych prac, w tym artyku³y i roz- roku – jego cz³onkiem honorowym), To- prawy dotycz¹ce ¿eglugi, flot i handlu ruñskiego Towarzystwa Naukowego, a tak- morskiego portów po³udniowo-wschodnich ¿e cz³onkiem korespondentem Histoische wybrze¿y Ba³tyku, rybo³ówstwa na zalewie Kommission fUr Ost - und Westpreussische Wiœlanym i Zatoce Puckiej, ustroju i funk- Landesforschung i Vercin fur Familienfor- cji gospodarczych Prus Królewskich oraz schung in Ost und Westpreussen oraz dawnego prawa che³miñskiego. Kolejnym cz³onkiem Komisji Dziejów Mórz Pó³noc- nurtem badañ Profesora Andrzeja Grotha s¹ nych Komitetu Nauk Historycznych PAN. dzieje wsi pomorskiej (min. Dóbr Krokow- Wchodzi te¿ w sk³ad Komitetów redakcyj- skich). Wiele prac Profesora ukaza³o siê nych czasopism naukowych – m.in. Tek w zagranicznych wydawnictwach. Gdañskich, Rocznika Elbl¹skiego, Nauto- Profesor Andrzej Groth bierze czynny logii, Studiów Maritima. udzia³ w ¿yciu naukowym. Zorganizowa³ Do osi¹gniêæ Profesora Andrzeja Grotha i bra³ czynny udzia³ w wielu konferencjach poza niew¹tpliwie du¿¹ spuœcizn¹ naukow¹ naukowych i zespo³ach badawczych. Wa¿-