P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GODZISZEWO (91) Warszawa 2009 Autorzy: HALINA WOJTYNA*, SYLWESTER SALWA*, ANNA PASIECZNA*, PAWEŁ KWECKO*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*, JERZY KRÓL**, ALEKSANDER CWINAROWICZ** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA* Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Proxima” SA, ul. Wierzbowa 15, 50–056 Wrocław ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis treści I. Wst ęp – Halina Wojtyna ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Halina Wojtyna ...................................... 4 III. Budowa geologiczna – Sylwester Salwa ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Halina Wojtyna ..................................................................................... 10 1. Piaski i Ŝwiry.......................................................................................................... 13 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...................................................................... 19 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Halina Wojtyna .................................................... 20 1. Piaski i Ŝwiry.......................................................................................................... 20 2. Kreda jeziorna ........................................................................................................ 23 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...................................................................... 23 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Halina Wojtyna ................................ 23 VII. Warunki wodne – Halina Wojtyna .................................................................................. 28 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 28 2. Wody podziemne.................................................................................................... 29 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 33 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ............................................................... 33 2. Osady – Izabela Bojakowska .................................................................................. 36 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ................................. 38 IX. Składowanie odpadów – Jerzy Król, Aleksander Cwinarowicz ...................................... 40 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Halina Wojtyna ......................................................... 47 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa .............................. 49 XII. Zabytki kultury – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa ...................................................... 54 XIII. Podsumowanie – Halina Wojtyna, Jerzy Król, Aleksander Cwinarowicz ...................... 55 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 57 I. Wst ęp Arkusz Godziszewo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w latach 2008–2009 w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Jest to zweryfikowana i zaktuali- zowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Godziszewo (Jochemczyk, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000 przedstawia wyst ępowanie kopalin oraz gospodark ę zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa ko- palin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (plansza A). Informuje równie Ŝ o stanie geochemicznym gruntów i mo Ŝliwo ściach składowa- nia odpadów (plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza tre ści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mog ą stanowi ć równie Ŝ ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: • Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, • Wojewódzkim Archiwum Geologicznym w Gda ńsku, • Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego w Gda ńsku, • Wydziale Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku, • Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, • Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, • Starostwach Powiatowych w Tczewie, Starogardzie Gdańskim i Pruszczu Gda ńskim, • Nadle śnictwach Starogard Gda ński i Kolbudy, • Urz ędach gmin: Tr ąbki Wielkie, Skarszewy, Starogard Gda ński i Tczew. 3 Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2008 r. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza PołoŜenie obszaru arkusza Godziszewo wyznaczaj ą nast ępuj ące współrz ędne geogra- ficzne: 18º30´–18º45´ długo ści geograficznej wschodniej i 54º00´–54º10´ szerokości geo- graficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi 303,5 km 2. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza Godziszewo poło Ŝony jest w południo- wej częś ci województwa pomorskiego i obejmuje fragmenty gmin: Tr ąbki Wielkie, Pszczółki i Suchy D ąb w powiecie gda ńskim, Skarszewy i Starogard Gda ński w powiecie starogardz- kim oraz Tczew i Subkowy w powiecie tczewskim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002), obszar arkusza poło Ŝony jest na granicy dwóch podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego i Pojezierza Południowobałtyckiego. Niewielka, północno-wschodnia cz ęść arkusza znajduje si ę w zasi ęgu mezoregionu śuławy Wi ślane, nale Ŝą cym do Pobrze Ŝa Gda ńskiego. Pozostała cz ęść jego obszaru nale Ŝy do Pojezierza Wschodniopomorskiego, obejmuj ąc południow ą cz ęść mezoregionu Pojezierze Kaszubskie i północn ą cz ęść mezoregionu Pojezierze Staro- gardzkie (fig. 1). Obszar objęty arkuszem Godziszewo ma bardzo urozmaicon ą rze źbę terenu. Deniwela- cje osi ągaj ą tutaj 144,1 m. Najwy Ŝej poło Ŝony punkt (147,6 m n.p.m.) stanowi ący kulminacj ę wysoczyzny polodowcowej jest zlokalizowany na zachód od wsi Goł ębiewo. Punkt poło Ŝony najni Ŝej (3,5 m n.p.m.) znajduje si ę na północ od wsi Miłob ądz Mały, na powierzchni równi- ny deltowej śuław Wi ślanych. Wysoczyzna polodowcowa zajmuje około 90% powierzchni arkusza. Pozostał ą jego cz ęść zajmuje równina delty śuław Wi ślanych. Obszar wysoczyzny w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza wznosi si ę na wysoko ść ponad 110 m n.p.m. Poszczególne wzgórza osi ągają 115–147,6 m n.p.m. Powierzchnia wysoczyzny obni Ŝa si ę ku południowi, a przy granicy z ar- kuszem Starogard Gda ński osi ąga wysoko ść 100 m n.p.m. w południowo-zachodniej cz ęści i 50 m n.p.m. w cz ęś ci południowo-wschodniej. W północnej cz ęś ci arkusza wysoczyzna polodowcowa jest wysoczyzn ą falist ą. Jej po- wierzchni ę tworz ą płaskie, wielkopromienne wzgórza zbudowane z glin zwałowych. W cz ę- 4 ści centralnej i południowej wysoczyzna ma charakter pagórkowaty. Liczne wzgórza i pagór- ki pooddzielane s ą zagł ębieniami wytopiskowymi. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Godziszewo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) W krajobrazie omawianego obszaru wyra źnie dominuj ą wzgórza akumulacji szczelino- wej wznosz ące si ę od kilkunastu do ponad 20 m nad otaczaj ące je powierzchnie wysoczyzny 5 polodowcowej. Rozci ągaj ą si ę one równole Ŝnikow ą stref ą od wsi Śliwiny na wschodzie, po- przez Goszyn i W ędkowy, po Trzci ńsk na zachodzie arkusza oraz od wsi Swaro Ŝyn do połu- dniowej granicy arkusza. Niewielkie skupienie wzgórz akumulacji szczelinowej znajduje si ę równie Ŝ w północnej cz ęś ci obszaru, w rejonie wsi Sobowidz. Powierzchni ę wysoczyzny polodowcowej rozcinaj ą trzy rynny polodowcowe. S ą to: rynna Jeziora Godziszewskiego i rynna Motławy o rozci ągło ści NE–SW oraz rynna Jeziora Zdu ńskiego i Szp ęgawskiego o rozci ągło ści N–S (Petelski, Majewska, 2007). Obszar arkusza Godziszewo rozpo ściera si ę we wschodniopomorskim regionie klima- tycznym. Izotermy roku układaj ą si ę od 7ºC do 8ºC, izotermy stycznia od -3ºC do -2ºC, a izotermy lipca od 17ºC do 18ºC. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie około 210 dni. Su- ma rocznych opadów wynosi 510 mm. Północno-wschodni