P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GI śYCKO (104) Warszawa 2012 Autorzy plansza A: Katarzyna Bednarz*, Józef Kowalik*, Mateusz Szymanowski* Autorzy plansza B: Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * – Przedsi ębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I.Wst ęp K. Bednarz ...................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza M. Szymanowski. ............................. 4 III. Budowa geologiczna J. Kowalik ............................................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin K. Bednarz .................................................................................... 12 1. Kruszywo naturalne piaskowo-Ŝwirowe............................................................ 12 2. Kreda jeziorna .................................................................................................... 21 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin K. Bednarz ..................................................... 23 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin K. Bednarz ............................... 26 VII. Warunki wodne J. Kowalik ................................................................................ 28 1. Wody powierzchniowe....................................................................................... 28 2.Wody podziemne ................................................................................................ 29 VIII. Geochemia środowiska ..................................................................................... 31 1. Gleby P. Kwecko ................................................................................................ 31 2. Osady I. Bojakowska .......................................................................................... 34 3. Pierwiastki promieniotwórcze H. Tomassi-Morawiec ....................................... 38 IX. Składowanie odpadów K. Wojciechowska ........................................................... 40 X. Warunki podło Ŝa budowlanego K. Bednarz .......................................................... 47 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu K. Bednarz ......................................................... 49 XII. Zabytki kultury M. Szymanowski ....................................................................... 55 XIII. Podsumowanie K. Bednarz, K. Wojciechowska ................................................ 58 XIV. Literatura........................................................................................................... 60 I. Wst ęp Arkusz Gi Ŝycko Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w 2012 roku Przedsi ębiorstwie Geologicznym Sp. z o.o. w Kielcach (plansza A), Przedsi ę- biorstwie Geologicznym „POLGEOL” SA w Warszawie oraz Pa ństwowym Instytucie Geolo- gicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza B). Wykonano go zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy niniejszym opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Gi Ŝycko Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2006 r. (Bujakowska i in., 2006 r.). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą du Ŝą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do niniejszego opracowania zebrano w archiwach: Warmi ńsko-Mazurskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Olsztynie, starostwa powiatowych w Gi Ŝycku i W ęgorzewie, Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, 3 a tak Ŝe w Wojewódzkim Oddziale Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Olsztynie. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w urz ędach gmin, ze stron internetowych Wojewódz- kiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz u Ŝytkowników złó Ŝ. Zebrane dane zweryfikowano zwiadem terenowym. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej, jako baza danych Mapy Geo środowisko- wej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informa- cyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza. Obszar obj ęty arkuszem Gi Ŝycko okre ślaj ą współrz ędne od 21°45 ’ do 22°00 ’ długo ści geograficznej wschodniej i od 54°00 ’ do 54°10 ’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar obj ęty arkuszem nale Ŝy do województwa warmi ńsko-mazur- skiego, powiatów: Gi Ŝycko (gminy: GiŜycko, Kruklanki, Wydminy i Miłki) i W ęgorzewo (gminy Pozezdrze i W ęgorzewo). Poza Gi Ŝyckiem, siedzib ą Starostwa Powiatowego, Urz ędu Miasta i Gminy na terenie obj ętym arkuszem znajduj ą si ę dwie miejscowo ści gminne: Kruklanki i Pozezdrze. W podziale fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki, 2002) obszar ten znajduje si ę w prowincji Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, w podprowincji Pojezierza Wschodniobał- tyckie, makroregionie Pojezierze Mazurskie, mezoregionach – Kraina Wielkich Jezior Mazur- skich i Pojezierze Ełckie (fig. 1). Krajobraz jest bardzo urozmaicony, dominuj ą formy pochodzenia lodowcowego i wod- nolodowcowego, lokalnie znaczn ą rol ę odgrywaj ą formy pochodzenia jeziornego i utworzone przez ro ślinno ść . W cz ęś ci południowej i środkowej arkusza wyst ępuje strefa czołowomore- nowa, składaj ąca si ę z trzech ci ągów moren czołowych, prawdopodobnie cz ęś ciowo spi ętrzo- nych. Na zapleczu moren czołowych wyst ępuj ą miejscami liczne pagórki moren martwego lodu. Znaczne obszary zajmuje wysoczyzna polodowcowa falista, z licznymi małymi forma- mi akumulacji szczelinowej i kemami oraz zaj ętymi przez jeziora lub torfowiska obniŜeniami wytopiskowymi. Wysoczyzn ę rozcina kilka rynien lodowcowych, z których najwi ększ ą zaj- muje jezioro śywki. W cz ęś ci północnej, środkowej i południowo-wschodniej wyst ępuj ą równiny sandrowe. Lokalnie maj ą one bardzo urozmaicon ą rze źbę – ró Ŝnice wysoko ści dochodz ą do 20 m (wzgó- rza mi ędzy Przytułami i Jakunówko). Charakterystyczne dla tego rejonu jest wyst ępowanie na obrze Ŝach wi ększych jezior tarasów kemowych, wznosz ących si ę ponad ich poziom na wyso- ko ść 4-2 m (jeziora: Wilkus, Gołdopiwo, Kruklin, Harsz, Lemi ęt, Fryd, Niegocin). 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Gi Ŝycko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – miejscowo ści, 4 – granica pa ństwa, 5 – jeziora, 6 – rzeki Prowincja Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski (84) Podprowincja Pobrze Ŝe Wschodniobałtyckie (841) Makroregion Nizina Staropruska (841.5) Mezoregion Nizina S ępopolska (841.59) Podprowincja Pojezierze Wschodniobałtyckie (842) Makroregion Pojezierze Litewskie (842.7) Mezoregion Puszcza Romincka (841.71) Makroregion Pojezierze Mazurskie (842.8) Mezoregiony: Pojezierze Mr ągowskie (842.82), Kraina Wielkich Jezior Mazurskich (842.83), Kraina Węgorapy (842.84), Wzgórza Szeskie (842.85), Pojezierze Ełckie (824.86) Nad jeziorami: Dargin, Dgał, Warniak i Harsz w północno-wschodniej cz ęś ci omawia- nego terenu oraz nad Niegocinem w Gi Ŝycku, na wysoko ści około 120 m n.p.m. zaznacza si ę w rze źbie wy Ŝszy taras jeziorny. Na obrze Ŝach wi ększych jezior miejscami wyst ępuje ni Ŝszy taras jeziorny o szeroko ści nieprzekraczaj ącej na ogół 100 m. Omawiany teren pod wzgl ędem klimatycznym nale Ŝy do regionu mazursko-białos- tockiego. Jest to strefa klimatu kontynentalno-oceanicznego,