PROGRAM OCHRONY, HODOWLI, MONITORINGU I BADANIA BIESZCZADZKIEJ POPULACJI ŻUBRA BISON BONASUS (LINNAEUS, 1758) NA LATA 2015-2025 WARSZAWA 2014 Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 1 Autorzy: Kajetan Perzanowski Stacja Badawcza Fauny Karpat MiIZ PAN Wanda Olech Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Konsultacja merytoryczna: Piotr Brewczyński Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie Mirosław Welz Wojewódzki Podkarpacki Lekarz Weterynarii Wojciech Bielecki Szkoła Głowna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nadleśnictwo Baligród Nadleśnictwo Cisna Nadleśnictwo Komańcza Nadleśnictwo Lesko Nadleśnictwo Lutowiska Nadleśnictwo Stuposiany Zdjęcie na okładce: Maciej Januszczak Stowarzyszenie Miłośników Żubrów Warszawa, 2014 Opracowanie zgodne z Umową nr ZO-2717-3/14 dotyczącą zadania w ramach projektu pn. „Kontynuacja ochrony in situ żubra w Polsce – część południowa” realizowanego przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krośnie, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Lasy Państwowe. 2 Spis treści 1. Zarys problemu.................................................................................................................................... 5 2. Charakterystyka populacji ................................................................................................................... 6 2.1. Dynamika liczebności i struktura populacji ................................................................................. 6 Dynamika liczebności:.................................................................................................................... 6 Struktura populacji: ........................................................................................................................ 8 2.2. Struktura genetyczna na podstawie analizy osobników wypuszczonych na wolność ................. 9 2.3. Rozród i śmiertelność ................................................................................................................. 11 Rozród: ......................................................................................................................................... 11 Śmiertelność: ................................................................................................................................ 12 Śmiertelność z powodu gruźlicy bydlęcej: ................................................................................... 14 3. Rozmieszczenie przestrzenne populacji (transgraniczne znaczenie populacji, dynamika areałów sezonowa i wieloletnia, ostoje, możliwości rozprzestrzeniania naturalnego: korytarze i bariery – opis, metodyka wyznaczania) ........................................................................................................................ 15 3.1. Możliwości rozprzestrzeniania naturalnego, korytarze i bariery, metodyka wyznaczania: ....... 21 3.2. Warunki środowiskowe dla bytowania żubrów ......................................................................... 25 3.2.1. Charakterystyka siedlisk (rodzaje drzewostanu, udział siedlisk otwartych, dostęp do wody, warunki w zimie itd.) .................................................................................................................... 25 Nadleśnictwo Baligród ................................................................................................................. 26 Nadleśnictwo Cisna: ..................................................................................................................... 27 Nadleśnictwo Komańcza .............................................................................................................. 29 Nadleśnictwo Lesko...................................................................................................................... 30 Nadleśnictwo Lutowiska .............................................................................................................. 32 Nadleśnictwo Stuposiany .............................................................................................................. 33 3.2.2. Wykorzystanie siedlisk przez żubry (preferencje siedliskowe) .......................................... 35 3.3. Użytkowanie terenów nieleśnych (znaczenie naturalnych zespołów trawiastych oraz trwałych użytków zielonych) ........................................................................................................................... 41 3.4. Interakcje z gatunkami łownymi (zagęszczenia jeleniowatych) ................................................ 41 4. Ochrona i zarządzanie populacją żubrów .......................................................................................... 43 4.1. Strategiczne cele ochrony żubra w Bieszczadach (utrzymanie żywotnej populacji, populacja bieszczadzka jako element metapopulacji karpackiej, potencjalne zmiany zasięgu, docelowa liczebność) ........................................................................................................................................ 43 4.2. Monitoring liczebności, struktury i rozmieszczenia populacji (metodyka, sprawozdawczość) 45 4.3. Monitoring stanu zdrowotnego populacji (zakres, metodyka, procedury) ................................. 48 Badanie parazytologiczne kału ..................................................................................................... 50 Sekcja zwłok żubra ....................................................................................................................... 50 4.4. Monitoring genetyczny populacji, ocena struktury genetycznej w przestrzeni, cele i potrzeby wzbogacania, ocena dotychczasowych dowozów, możliwości oceny skuteczności dowozu, potrzeby na przyszłość ..................................................................................................................................... 51 4.5. Dokarmianie zimowe (cele, lokalizacja, zasady, relacje z dokarmianiem zwierzyny) .............. 56 Nadleśnictwo Baligród: ................................................................................................................ 57 Nadleśnictwo Cisna: ..................................................................................................................... 58 Nadleśnictwo Komańcza: ............................................................................................................. 58 Nadleśnictwo Lesko: .................................................................................................................... 59 Nadleśnictwo Lutowiska: ............................................................................................................. 59 Nadleśnictwo Stuposiany: ............................................................................................................ 59 3 4.6. Zagospodarowanie naturalnych pastwisk .................................................................................. 60 Aktualne możliwości utrzymania terenów pastwiskowych w poszczególnych nadleśnictwach: . 60 4.7. Szkody w drzewostanach i uprawach rolnych ........................................................................... 61 Aktualnie rejestrowany poziom szkód wyrządzanych przez żubry w drzewostanach: ................ 63 4.8. Inne rodzaje konfliktów związane z żubrami ............................................................................. 65 4.9. Znaczenie zagrody w Mucznem (stado hodowlane, możliwości, perspektywy) ....................... 65 5. Zagrożenia dla populacji żubra w Bieszczadach .......................................................................... 67 5.1. Zagrożenia istniejące wewnętrzne ............................................................................................. 68 5.2. Zagrożenia istniejące zewnętrzne .............................................................................................. 68 5.3. Zagrożenia potencjalne wewnętrzne .......................................................................................... 69 5.4. Zagrożenia potencjalne zewnętrzne ........................................................................................... 69 6. Zabiegi ochronne eliminujące lub łagodzące zagrożenia dla populacji żubra w Bieszczadach (zarządzanie populacją, procedury podejmowania decyzji) .................................................................. 69 Przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się gruźlicy: ............................................................................ 69 Inwazje pasożytów: ........................................................................................................................... 70 Wąska pula genowa: ......................................................................................................................... 70 Konflikt z gospodarką leśną: ............................................................................................................. 71 Lokalnie suboptymalne warunki siedliskowe: .................................................................................. 71 Sztuczne bariery dla przemieszczania, intensyfikacja ruchu na drogach: ......................................... 71 Naturalne bariery dla przemieszczania: ............................................................................................ 72 Drapieżnictwo: .................................................................................................................................. 72 Kłusownictwo: .................................................................................................................................