T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi SEYAHAT ACENTALARININ BAKIŞ AÇISIYLA TATARİSTAN’DAKİ İÇ TURİZM TALEBİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Victoria PROKOFYEVA 2501070971 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Suna MUĞAN- ERTUĞRAL İstanbul 2011 SEYAHAT ACENTALARININ BAKIŞ AÇISIYLA TATARİSTAN’DAKİ İÇ TURİZM TALEBİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Evaluation Of Demand For The Domestic Tourism In Tatarstan From The View Of Travel Agencies Victoria PROKOFYEVA ÖZ Bu tezde Tataristan’da turizmin tarihsel gelişimi ile bugünkü durumu ve Rusya turizm sektöründe Tataristan turizminin yeri incelenmiş ve turizmin geliştirilmesi konusunda yapılabilecekler üzerinde durulmuştur. Özellikle son zamanlarda turizm konusunda çok ilgi çeken Tataristan’ın turizm potansiyeli ele alınarak, burada iç turizmin bölge ekonomisine, insanların sosyal yaşamlarına ve çevresel açıdan ne gibi pozitif ve negatif etkilere neden olabileceği araştırılmıştır. Çalışmada İç turizm alanında uzmanlaşmış seyahat acentelerinin iç turizme bakış açılarını inceleyip Tataristan’ın turizm potansiyeli incelenmiş ve bölgesel kalkınma için doğal ve kültürel kaynaklarının nasıl kullanılabileceği araştırılmıştır. Araştırmanın ana konusunu Tataristan'ın doğal özellikleri, iklimi ve tarihsel gelişimi, günümüz turizm arz ve talebi, geçmiş yılların da tecrübesi göz önünde bulundurularak iç turizmin bu bölgedeki potansiyelinin ölçülmesi oluşturmaktadır. İç turizm alanında uzmanlaşmış seyahat acentelerinin iç turizme bakış açılarını anlayabilmek için Tataristan'da Kazan, Naberejnıye Çelnı, Yelabuga ve Nijnekamsk şehirlerde anketler yapılmıştır. Son bölümde, yapılan anket çalışmasının sonuçları ile seyahat acentelerinin konuya ilişkin bakış açıları açıklanmaktadır. Tataristan Cumhuriyeti’ndeki turizm sektörünün güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditlerinin belirlenmesine yönelik SWOT analizi ve TOWS matrisi yapılmıştır. Bu analiz sonucunda elde edilen veri ve bilgiler ışığında iç turizmin gelişimi için önerilerde bulunulmuştur. Çalışma sonucunda, seyahat acentelerinin bölgede iç turizmin gelişimine olumlu baktıkları ve Tataristan'da turizmin gelişimi için gerekli olan yeterli turistik potansiyelin bulunduğu görülmektedir. Anahtar sözcükler: Turizm Potansiyeli, Turistik Donanımın Çeşitlendirmesi, Tataristan İç Turizmi, Turizme Yönelik Programlar, Tataristan. iii ABSTRACT In this thesis we studied the history of development and the actual condition of tourism in Tatarstan, the position of Tatarstan’s tourism within Russian tourism industry and focused on what can be done to improve the development of tourism. We investigated possible positive and negative impacts of the domestic tourism on the region’s economy, people’s social lives and environment, by considering the tourism potential of Tatarstan, which recently proved to attract a lot of attention of tourists. Furthermore, we examined the tourism potential of Tatarstan and analyzed in what way the natural and cultural resources can be used for the regional development. The main issue of this research is formed by the following: the natural resources of Tatarstan, its climate and historical development, recent tourism supply and demand, measurement of the tourism potential of the region based on past experiences. In order to understand the viewpoint on the domestic tourism of travel agencies, which have became experienced in domestic tourism, a survey was performed in the cities of Tatarstan: Kazan, Naberezhnye Chelny, Yelabuga and Nizhnekamsk. Results of the survey and the viewpoints of agencies are explained in the final part of the thesis. In order to determine the strengths, weaknesses, opportunities and threats of the tourism sector of Tatarstan we performed SWOT analysis and constructed TOWS matrix. Using the data and information obtained from the results of this analysis some suggestions for the tourism development are stated. At the end of this study it is seen that the travel agencies are looking positively on the development of the domestic tourism in the region and there is enough tourism potential which is needed for the tourism development in Tatarstan. Key words: Tourism Potential, Variety of the Tourism Product, Domestic Tourism in Tatarstan, Tourism-Oriented Programs, Tatarstan. iv ÖNSÖZ Dünyada turizme katılan kişilerin sayısı ve turizmden elde edilen uluslar arası gelir sürekli artış göstermektedir. Turizm endüstrisine yüksek yatırımlar yapılmakta, istihdam yaratıcı özelliği ve diğer sektörlerle entegre olabilmesi nedeniyle yakın gelecekte dünyanın en büyük endüstrilerinden biri olacağı öngörülmektedir. Turizm olgusu, önemli ölçülere ulaşan döviz geliri sağlama ve istihdam etkileri yanında, genel ülke imajına etkisi yoluyla, bu imajın ülke mallarına yansımasına neden olarak, dolaylı ekonomik etkilere de sahiptir. Turizm; döviz ve istihdam oluşturan özelliği ile ekonomik, insanların dinlenme ihtiyacını karşılayan ve farklı kültürleri bir araya getiren özelliği ile sosyo- kültürel, meydana getirdiği kaynak kullanım talepleri ile de çevreyi etkileyen önemli bir faaliyettir. Turizm sektörünün Rusya Federasyonu’ndaki durumunun analizi son yıllarda bu sektörün genel olarak dinamik bir şekilde ve devamlı olarak geliştiğini göstermektedir. Rusya turizm endüstrisinin gelişme dinamiğinde lider bölgelerinden biri Tataristan Cumhuriyeti’dir. Tataristan kültür turizminin yanı sıra, alternatif turizm (sağlık ve termal turizm, kış sporları dağ ve doğa turizmi, yürüyüş, kırsal ve eko turizm, kongre ve fuar turizmi, kruvaziyer ve yat turizmi, v.b.) gibi turizm türleri açısından da eşsiz imkânlara sahip bulunmaktadır. Bu çalışmada “turizmde uğrak bir yer olma” temeli ile Tataristan Cumhuriyeti’nde turizm nasıl geliştirilebileceği sorusu ele alınmıştır. Tataristan'ın bozulmamış doğası, nadir ve güçlü turizm potansiyeli, sürdürülebilir turizm ilkelerinin dikkate alındığı yatırımlar ve projelerle turizmin çeşitlendirilmesinde kullanılabilir. Araştırma sırasında özellikle Tataristan ile ilgili yazılı ve görsel kaynak, kitap, müze gibi verilerin eksikliği, konu ile ilgili çalışmaların yetersizliği bilgi v toplama sürecini zorlaştırmıştır. Ancak, Tataristan Kütüphane’de yapılan ön çalışmada ulaşılan kitaplarda, turizm sektörü ile ilgili periyodik yayınlarda ve internetten elde edilen bilgilerde tezin ana konusunu oluşumunda yararlanılmıştır. Hazırladığım bu çalışma ise bütünüyle istediğim gibi dört dörtlük olmamıştır. Yapabildiğimin en iyisini yapmaya gayret etmiş olup, çalışmamdaki eksikliklerin anlayışla karşılanmasını ümit etmekteyim. Tez konusunun oluşturulması ve sonuçlandırılması sürecince bana yardımcı olan, görüş ve eleştirileriyle tezime yön veren tez danışanım Sayın Suna Muğan- Ertuğral’a, mülakatlar için soruları hazırlamama yardım eden Şehnaz Demirkol'a, bu çalışma boyunca tüm sıkıntılarımı ve mutluluklarımı paylaşan sevgili aileme, eşim Marsel'e ve bana olan inançları, güvenleri, motivasyonları ve karşılıksız yardımlarıyla her an yanımda olan dostlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunar ve çalışmamın ilgililere yararlı olmasını dilerim. vi İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZ ……………………………………………………………… iii ABSTRACT …………………………………………………… iv ÖNSÖZ ………………………………………………………… v İÇİNDEKİLER ……………………………………..…………. vii TABLOLAR LİSTESİ ………………………………………… xii ŞEKİLLER LİSTESİ ………………………………………….. xv KISALTMALAR ………………………………………………. xvi GİRİŞ …………………………………………………………… 1 BİRİNCİ BÖLÜM RUSYA’DA TURİZM SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ VE TATARİSTAN 1.1. RUSYA’DA TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER VE TURİZM ARZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER …………………………… 3 1.1.1. Rusya’da Turizm Sektöründeki Gelişmeler ……………….. 3 1.1.2. Turizm Arzını Etkileyen Faktörler ………………………… 6 1.1.2.1 Turistik Çekim Kaynakları …………..…………….. 6 1.1.2.2 Konaklama İşletmeleri ……………………………… 14 1.1.2.3 Seyahat İşletmeleri ………………………………..... 14 1.1.2.4 Ulaştırma İşletmeleri ……………………………….. 17 1.1.2.5.Diğer Turizm İşletmeleri ………………………….… 18 1.2 RUSYA’DA TURİZM TALEBİNİN MEVCUT YAPISI ………. .. 18 1.2.1. Dış Aktif Turizm …………………………………………… 19 1.2.2 Dış Pasif Turizm ……………………………………………. 20 1.2.3 Rusya’da İç Turizmi Etkileyen Faktörler …………………… 21 1.2.3.1 Rusya’da İç Turizmin Önemi ……………………….. 23 1.3. TATARİSTAN’IN DEMOGRAFİK YAPISI ……………………… 24 1.3.1. Nüfusun Ekonomideki Yeri ve Önemi ……………………..… 24 1.3.2.Nüfusun Nitelik Açısından Değerlendirilmesi ……………….. 25 vii 1.4. TATARİSTAN’IN EĞİTİMİ, KÜLTÜRÜ VE İNANÇ YAPISI ... … 26 1.4.1.Eğitim …………………………………………………………. 26 1.4.2. Kültür ………………………………………………………… 29 1.4.3.Tataristan’da Dinler …………………………………………… 32 1.5. TATARİSTAN’IN POLİTİK YAPISI ……………………………... 34 1.5.1. Ülkenin Resmi Adı, Yönetim Biçimi ve Devlet Yapısı ……... 34 1.5.2. İdari Bölünüş ve Resmi Devlet Dillerin Yapısı ……………... 36 1.5.3. Devlet Sembolleri ……………………………………………. 36 1.6. TATARİSTAN’IN COĞRAFİ YAPISI ............................................... 39 1.6.1. Tataristan Cumhuriyeti’nin Dünya Haritasındaki Yeri, Yüzölçümü ve Sınır Komşuları ………………………………. 39 1.6.2. Tataristan’ın Yeraltı kaynakları ve Madenleri ………………... 40 1.6.3. Doğal Kaynaklar, Toprak Yapısı ve Arazi Kullanımı ………… 41 1.6.4. Tataristan’ın İklimi …………………………………………….. 42 1.6.5. Tataristan’ın Su Kaynakları ………………………………….... 42 1.7. TATARİSTAN EKONOMİSİ ………………………………………. 42 1.7.1.Büyüme Hızı ve Sektörel Gelişmeler ………………………….. 43 1.7.1.1. Tarım Sektöründeki Gelişmeler ……………………... 45 1.7.1.2. Sanayi Sektöründeki Gelişmeler …………………….. 46 1.7.1.3. Hizmetler Sektöründeki Gelişmeler …………………. 46 1.7.1.4. Tataristan Ekonomisinde Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi ……………………………………….. 48 1.7.2. Tataristan’ın Yatırım Politikaları ve Yatırım Harcamalarının