Onderzoek naar het visbestand in de prioritaire viswateren Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten, Kanaal Bossuit-Kortrijk en Kanaal Leuven-Dijle, 2014 Provincies Antwerpen, West-Vlaanderen en Vlaams- Brabant Rapportnummer: 20140779_rap01 Status rapport: Definitief Datum rapport: 30 juni 2015 Auteur: M. Koole Projectleider: J. van Giels Gecontroleerd: J. van Giels Opdrachtgever: Agentschap voor Natuur en Bos Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel Contactpersoon: Kristof Vlietinck Dit rapport is digitaal gegenereerd en derhalve niet voorzien van een handtekening. De inhoud van de rapportage is aantoonbaar gecontroleerd en vrijgegeven. SAMENVATTING Aanleiding In het Vlaamse Gewest bevinden zich een aantal grote lijnvormige wateren, zoals kanalen en grote rivieren. Deze waterlopen hebben een belangrijke functie voor de openbare visserij. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) is verantwoordelijk voor het visstandbeheer in deze wateren. Het ANB wenst meer inzicht te verkrijgen in de huidige visstand in deze viswateren. Tevens is er behoefte om de ontwikkelingen in de visstand te volgen en het beheer en uitzetbeleid hierop zo nodig aan te kunnen passen. Herhaaldelijk onderzoek in de negen geselecteerde prioritaire wateren moet deze informatie gaan verschaffen. Het ANB heeft AquaTerra-KuiperBurger B.V. (ATKB) opdracht gegeven voor het uitvoeren van visstandonderzoek op de negen geselecteerde viswateren in de periode 2014-2016. Dit rapport beschrijft de resultaten van het onderzoek dat in 2014 plaats heeft gevonden op het Kanaal Dessel- Turnhout-Schoten, Kanaal Bossuit-Kortrijk en het Kanaal Leuven-Dijle. Methode De uitvoering van de visstandbemonstering is gebaseerd op de Bevist-Oppervlak-Methode (BOM). Deze methode houdt in dat een bepaald oppervlak op gestandaardiseerde wijze wordt bevist met een vangtuig waarvan het vangstrendement bekend is. Op de kanalen is het open water bemonsterd met een in span getrokken stortkuil en/of met een 225 meter lange diepe zegen. De oeverzones zijn bemonsterd door middel van elektrovisserij vanuit een boot (tot circa 1,5 meter uit de oever). De visstandbemonstering op het kanaal Bossuit-Kortrijk is uitgevoerd op 26 en 27 augustus. De bemonstering van de kanalen Dessel-Turnhout-Schoten en Leuven-Dijle zijn half oktober uitgevoerd. Alle bevissingen, met uitzondering van de bevissing met de stortkuil op het kanaal Bossuit-Kortrijk, zijn overdag uitgevoerd. Resultaten Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten De visstand in het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is in 2014 geraamd op 257 kg/ha (3.116 stuks/ha). Er zijn op het kanaal 19 verschillende vissoorten waargenomen (exclusief hybride). Op basis van gewicht hebben brasem (42%) en blankvoorn (35%) het grootste aandeel in de visstand. Blankvoorn is de soort die het talrijkst aanwezig is (64%). De visstand op de verschillende bemonsterde locaties loopt sterk uiteen. In de verbredingen zijn de aangetroffen visbestanden fors hoger dan op het kanaal zelf. Het visbestand is in 2014 circa 50 kg/ha hoger geraamd dan bij de laatste bemonstering in 2010. Vooral het brasembestand is in 2014 fors hoger geraamd. Mogelijk is dit verschil deels te verklaren door het gebruik van een ander vangtuig (stortkuil in plaats van zegen). In vergelijking met andere Belgische kanalen kan het visbestand in het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten als redelijk omvangrijk worden beschouwd. De populaties van de meeste soorten kennen een evenwichtige opbouw. Het broedbestand van enkele soorten is vrij laag. De aanwezige vispopulatie vertoont de meest gelijkenis met het snoek-blankvoorn en blankvoorn-brasem viswatertype. De omvang van de vispopulatie bevindt zich boven de streefwaarde van 150 kg/ha. Kanaal Bossuit-Kortrijk De visstand in het kanaal Bossuit-Kortrijk is in 2014 geraamd op 213 kg/ha (8.659 stuks/ha). Er zijn op het kanaal tien verschillende vissoorten aangetroffen (exclusief hybride). Op basis van gewicht hebben paling, blankvoorn, brasem en baars het grootste aandeel in de visstand. Blankvoorn is de meest talrijk aanwezige soort (58%). De geraamde visbestanden in de drie stuwpanden lopen sterk uiteen. Het visbestand is in 2011 met 69 kg/ha fors lager geraamd dan in 2014. In 2014 zijn voornamelijk de bestanden van de soorten paling, baars, blankvoorn en brasem duidelijk hoger dan in 2011. Mogelijk worden deze verschillen veroorzaakt door de toepassing van de stortkuil in plaats van de zegen. In vergelijking met andere gelijkaardige Belgische kanalen kan het visbestand in het kanaal Bossuit-Kortrijk als redelijk omvangrijk worden beschouwd. De populaties van de meeste soorten, zeker de voor de hengelsport belangrijke soorten, kennen een evenwichtige opbouw. De aanwezige vispopulatie vertoont de meest gelijkenis met het snoek-blankvoorn en blankvoorn-brasem viswatertype. De omvang van de vispopulatie bevindt zich boven de streefwaarde van 150 kg/ha. Kanaal Leuven-Dijle De visstand in het kanaal Leuven-Dijle is geraamd op 94 kg/ha en 2.545 stuks/ha. Er zijn op het kanaal 12 verschillende soorten aangetroffen (exclusief hybride).Op basis van gewicht hebben baars, blankvoorn, brasem en paling het grootste aandeel in de visstand. Baars (67%), en in veel mindere mate blankvoorn (23%), zijn de meest talrijk aanwezige soorten. De geraamde visbestanden in de vijf stuwpanden lopen sterk uiteen. Dit komt doordat in twee stuwpanden (SAS1 en SAS3) ook verbredingen en zwaaikommen aanwezig zijn. In deze verbredingen is het visbestand een factor 10 tot 20 hoger dan op het kanaal zelf. Vooral blankvoorn en brasem blijken deze verbredingen als leefgebied te prefereren boven het kanaal zelf. Het visbestand is in 2011 met 73 kg/ha iets lager geraamd dan in 2014. In 2014 zijn vooral de bestanden van baars, blankvoorn en brasem iets hoger geraamd, waarbij vooral het verschil bij blankvoorn opvallend hoger is. In vergelijking met andere gelijkaardige Belgische kanalen kan het visbestand in het kanaal Leuven-Dijle als een bestand van gemiddelde omvang worden beschouwd. Er lijkt een onbalans te zijn in de predator-prooiverhouding. Het aandeel predatoren is gering. Vooral het snoekbaarsbestand is van beperkte omvang en onevenwichtig van opbouw. Mogelijk speelt de onttrekking van snoekbaars door hengelaars hierin een rol. De populaties van baars en blankvoorn zijn evenwichtig opgebouwd. Bij andere soorten is dit in veel mindere mate het geval. Van brasem zijn bijna uitsluitend grote exemplaren aanwezig. Bij snoekbaars zijn geen exemplaren kleiner dan 40cm aangetroffen en het bestand aan maatse vissen is zeer gering. De aanwezige vispopulatie toont de meeste gelijkenis met het snoek-blankvoorn viswatertype. De omvang van de vispopulatie bevindt zich onder de streefwaarde van 150 kg/ha. Conclusies en aanbevelingen Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten Op het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is een gevarieerd en redelijk omvangrijk visbestand aanwezig. Het gemiddelde visbestand is ruim hoger dan de streefwaarde. Gezien het aanwezige bestand is het niet aan te bevelen om in te grijpen in de visstand of het habitat van de vis. Omdat de huidige visbiomassa hoger is dan de streefwaarde lijken herbepotingen conform de nieuwe herbepotingsstrategie niet noodzakelijk. Hoogstens voor de stimulatie van bepaalde populaties, bijvoorbeeld snoek en zeelt, kan overwogen worden om gerichte bepotingen te verrichten. Het wordt aanbevolen om de aanwezige vegetatie te beschermen en waar mogelijk verder te stimuleren. De vegetatie dient enerzijds als paai- en opgroeigebied, anderzijds biedt zij beschutting voor volwassen vis. Ook de voedselomstandigheden kunnen verbeteren bij een toename van waterplanten. Ten slotte is de aanwezigheid van voldoende vegetatie van wezenlijk belang voor het in standhouden en uitbreiden van de populaties snoek, rietvoorn, zeelt en andere plantminnende soorten. Kanaal Bossuit-Kortrijk Op het kanaal Bossuit-Kortrijk is een gevarieerd en redelijk omvangrijk visbestand aanwezig. Het gemiddelde visbestand is hoger dan de streefwaarde. Vooral het palingbestand is omvangrijk. Bestanden van andere voor de hengelsport belangrijke soorten als blankvoorn en brasem zijn gemiddeld niet erg omvangrijk. Uitzonderring hierop vormt het stuwpand Zwevegem-Moen waar het bestand van beide soorten duidelijk hoger is. Behoudens het stuwpand Zwevegem-Moen kan op basis van de nieuwe herbepotingsstrategie worden voorzien in een herbepoting van blankvoorn en brasem. Ook een onderhoudsbepoting van de plantminnende soorten snoek, rietvoorn en zeelt kan worden overwogen. Dit heeft overigens alleen zin als eerst een behoorlijk areaal aan onderwatervegetatie aanwezig is. Zolang dat nog niet het geval is, is de ontwikkeling van populaties van deze soorten weinig verwachtingsvol. Ingrepen om de vegetatieontwikkeling te stimuleren worden dan ook zeker aanbevolen om een gevarieerde visstand te behouden en waar mogelijk te verbeteren. Kanaal Leuven-Dijle De omvang van het gemiddelde visbestand op het kanaal Leuven-Dijle is iets lager dan gemiddeld. Op het kanaal zelf is het visbestand tamelijk gering. In de aanwezige verbredingen is het visbestand duidelijk van grotere omvang. De gemiddelde bestandomvang voldoet niet aan het streefbeeld van 150 kg/ha. Deze streefwaarde wordt uitsluitend gehaald in stuwpand 1. Gezien de nieuwe herbepotingsstrategie kan er herbepoting plaatsvinden van soorten als blankvoorn en brasem. Het uitzetten van plantminnende vis lijkt vooralsnog weinig effect te hebben. Het is aan te bevelen om eerst het habitat voor deze soorten te verbeteren voordat er verdere uitzettingen van deze soorten plaatsvinden.