ISSN 1895-3972 ISSN KWARTALNIK q 4(7) 2007 cena 4 zł (w tym 0% VAT) Nr ind. 219436 Prośba o snobizm na cmentarzu,lodzie, s. 59 s. 30; Ludzie Trzy środkowe palce Rumunii 4 felietony: PRZEMYSKI PRZEGLĄD KULTURALNY 4(7) 2007 Europa Środkowo-Wschodnia i Południowa Agnieszka KORNIEJENKO, Trzy środkowe palce Rumunii ..................................................... 4 Paweł KOZIOŁ, Siedem miast za lasem ..................................................................................... 26 Andrzej SKIBNIEWSKI, Skojarzenia .......................................................................................... 12 Olga SOLARZ, Oswoić nieuniknione ........................................................................................... 15 fotografie Transylwania, 29 IX – 5 X 2007: Adam JAREMKO ............................................................................................................................... 22 Agnieszka KORNIEJENKO, Paweł KOZIOŁ ............................................................................... 24 Mariusz KOŚCIUK ........................................................................................................................... 20 OkŁadka: dOlne Sibiu, Oraşul de sztuka JOS – bazar, fOt. adam JaremkO Janusz POLACZEK, Panorama Siedmiogrodzka ...................................................................... 42 plastyka Jacek KAWAŁEK, Plastycy w Rzeszowie. Szkic do kroniki mijającego roku ..................... 49 muzyka Wydawca: Przemyska Biblioteka Publiczna Wojciech KALINOWSKI, Jazzowa ofensywa. XIX „Jazz nad Sanem” .................................. 54 im. Ignacego Krasickiego ul. Juliusza Słowackiego 15 literatura 37­-7­00 Przemyśl Andrzej SKIBNIEWSKI, Pocztówki z lektury: Wielka niemożność ...................................... 32 tel. centrala: (016) 67­8 39 60, 67­8 62 87­, 67­8 36 52, 67­8 35 82, w. 31 książki tel./fax: 67­8 62 91 Katarzyna DZIERŻAWIN, Olga Tokarczuk, Bieguni ................................................................ 39 e-mail: [email protected] Anna GIGOŃ, Dorota Masłowska, Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku ............ 38 www.lasko.webd.pl/ppk Monika MAZIARZ, Sándor Márai, Pierwsza miłość ............................................................... 41 Redaguje zespół: Małgorzata MYSZKA, Piotr Ibrahim Kalwas, Drzwi ............................................................... 40 Andrzej JUSZCZYK, Wojciech KALINOWSKI (sekretarz redakcji), wydawnictwa Paweł KOZIOŁ (redaktor naczelny), Monika MAZIARZ (adiustacja i korekta), Dwugłos o książce Historia zwyczajnych kobiet i zwyczajnych mężczyzn: Andrzej SKIBNIEWSKI. Jan MUSIAŁ, Namiastka; Andrzej JUSZCZYK, Przyzwoita, choć bez fajerwerków ........ 34 Redaktor techniczny Jerzy Marek NOWAKOWSKI, Ukraina na zakręcie .................................................................. 37 i opracowanie graficzne: Mariusz KOśCIUK. Współpracownicy: historia Małgorzata ARGASIŃSKA, Piotr BAŁAJAN, Zenon ANDRZEJEWSKI, Cmentarz Żydowski w Przemyślu ................................................. 51 Janusz CZARSKI, Katarzyna DZIERŻAWIN, Adam ERD, Anna GIGOŃ, Olga HRYŃKIW, Adam JAREMKO, społeczeństwo Joanna KOCIUBA, Agnieszka KORNIEJENKO, Olga HRYŃKIW, Tam były najsłodsze maliny i najbardziej pachniały poziomki .............. 60 Paweł Tomasz KOZIOŁ, Małgorzata MYSZKA, Janusz POLACZEK, Zdzisław SZELIGA. felietony Instytucje współpracujące: Andrzej JUSZCZYK, Ludzie na lodzie.......................................................................................... 59 •Agencja Rozwoju Przemysłu SA – Oddział w Krasiczynie – Zespół Zamkowo-Parkowy w Krasiczynie, Zdzisław SZELIGA, .......................... 30 Spacerki osobiste: Prośba o snobizm na cmentarzu •Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach, •Centrum Kulturalne w Przemyślu, płyty •Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu, •Muzeum Historyczne w Sanoku, Piotr BAŁAJAN, ................................................................. 58 The Hives, Foo Fighters, Puscifer •Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, •Muzeum-Zamek w Łańcucie, odnotowano ............................................................................................................................ 66 •Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu, •Przemyskie Centrum Kultury i Nauki „Zamek”. Druk: Drukarnia „Papirus” ul. Spytka z Jarosławia 11 37­-500 Jarosław. Kwartalnik jest wydawany dzięki dotacji z budżetu ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego. www.thetreasuremaps.com Transylvania and east Romania, 1598, Cosmographiae Universalis – Henrich Petri Transylwania, Transilvania, Transylvania , Erdély, Siedmiogród, Siebenbürgen EUROPA ŚRODKOWO-WSCHODNIA I POŁUDNIOWA Trzy środkowe palce Rumunii agnieszka kOrnieJenkO nię od Bułgarii. Kiedy dotarłam w końcu do południo- wo-zachodniego kąta Rumunii, do Żelaznych Wrót Od kilku lat jestem posiadaczką osobliwej i całkiem i miasteczka Drobeta-Turnu Severin, skąd tylko o krok dziś bezużytecznej mapy bałkańskiej części Europy. do Serbii, pomyślałam, że to przecież koniec austro- Wydrukowano ją w VII dzielnicy Wiednia u Verlaga -węgierskiego świata, że dalej już tylko Turcy Osmań- & Co, a grube linie granic państwowych, które wy- scy kłaniają się w swoich meczetach, kalendarz cofa rysowano rozmaitymi kolorami, obowiązywały w tej się i mamy teraz właśnie jakiś rok 1429 nowej ery. części świata zaledwie kilka tygodni – między sierp- Jeśli dokładnie przyjrzeć się sieci linii i kresek na niem a końcem września po drugiej wojnie bałkań- mojej mapie, to dostrzec można, że jakaś wprawna skiej 1913 roku. Jest tam największa w swojej historii ręka wprowadziła zdecydowane korekty do tego bez- Bułgaria, która ma dostęp nie tylko do Morza Czarne- dusznie geograficznego obrazu. Wszystkie idą w jed- go, ale także Egejskiego, bo pochłonęła właśnie Tra- nym kierunku: poszerzyć granice Rumunii o krainy, cję, są okrojona Grecja i od roku niepodległa Albania, które właściciel brązowej kredki uznał za historycz- mała Czarnogóra i wielka Serbia. Próżno by jednak nie lub moralnie uzasadnione! Dostrzegłam te dodat- szukać Słowenii czy Chorwacji, nie ma podzielonej kowe, autorsko pokratkowane powierzchnie bardzo między sąsiadów Macedonii ani Mołdowy, za to widać późno, dopiero gdy mapa przyleciała ze mną do Pol- południowy kawałek włoskiego buta, który czubkiem ski i zawisła nad kominkiem. Patriotyczny apetyt au- próbuje wkopać do lewego narożnika Sycylię. tora poprawek musiał przybrać gigantyczne rozmiary Rumunia na mojej mapie przypominałaby rozca- – może było to gdzieś w okolicach 1940 roku, kiedy pierzoną dłoń, gdyby jej nie pozbawiono trzech środ- znów Rumunia utraciła na chwilę Siedmiogród? – bo kowych palców. Jej przegub jest wyjątkowo gruby, bo w jej granicach znalazły się na zachodzie węgierskie niedawno poszerzył się o tereny Dobrudży i nadmor- Debreczyn, Nyíregyháza i Szeged, na północy ukra- ska Warna jest teraz miastem pogranicznym między ińskie Czerniowce, na wschodzie cała Mołdawia, Rumunią i Bułgarią. Dopiero 1 grudnia 1918 roku Ru- a na południu solidny kawałek Bułgarii, przy którym munia przyłączy Siedmiogród, który obszarem prze- zdobycze króla Karola w czasie wojen bałkańskich są wyższać będzie odtąd Węgry i pozostanie przedmiotem niczym. Kimkolwiek był właściciel tej mapy, musiał zazdrości sąsiadów, coraz ściślej wrastając najpierw mieć przyczyny, dla których przelał swoje marzenia w organizm Królestwa Rumunii, potem królestwa Ni- o idealnej, wielkiej ojczyźnie na papier. Nigdy się colae Ceauşescu. W momencie narodzin mojej mapy nie spełniły, a ja zmuszona byłam dorysować trzecią, większość władców tej części świata jeszcze nie wie- czerwoną kreskę, koniec końców obowiązującą przez działa, że w ciągu pięciu lat nie pozostanie po nich ostatnie 60 lat. Oddałam Rumunii Siedmiogród, ale ślad: turecki sułtan Mehmed V ogłosi jeszcze dżihad zabrałam jednak Mołdawię i słoneczną Warnę, a Wę- przeciw aliantom I wojny światowej, bułgarski król grzy sprawiedliwie zostali na powrót gospodarzami Ferdynand I Koburg zapracuje sobie na przydomek swoich miast. Nyíregyházę zwróciłam im pod warun- „oszust”, sędziwy cesarz Franciszek Józef odejdzie kiem, że lepiej oznakują swoje miasto, bo dziś jest po 68 latach rządów, podobnie jak rumuński Karol I, prawdziwym wyzwaniem dla niegramotnego, zmoto- który rządził tylko 20 lat krócej i sprawił, że Rumu- ryzowanego turysty. Zgubiliśmy się tam z Adamem, nia uwolniła się wreszcie od Turków. Mapę kupiłam pewnie dlatego, że liczył w kółko do siedemnastu. w jakimś antykwariacie w Bukareszcie podczas pierw- szej podróży do Rumunii i odtąd przez lata omijałam Gdybyś milczał, nadal mógłbyś Siedem Grodów wielkim łukiem, przemieszczając się uchodzić za filozofa* wzdłuż konturów granic, przede wszystkim tej, która Rumuni pozostają dla nas doskonale nieidentyfiko- pokrywa się z biegiem Dunaju, oddzielającego Rumu- walnym żywiołem narodowym, ciągle mylonym z Cy- * Wszystkie śródtytuły to rumuńskie przysłowia, które w swoim artykule przytacza Wojciech Grochala, Pochwała ironii. Słowo o sło- wiańskości i o rumuńskich przysłowiach i metaforach, http://www.chem.uw.edu.pl/people/WGrochala/proverbe.pdf [21.11.2007]. PRZEMYSKI PRZEGLĄD KULTURALNY ganami i znanym chyba tylko z nazwisk swoich wiel- zem ze swoim nieoswojonym bólem. Cioran, którego kich literackich i filozoficznych uchodźców, takich wszystkie choroby i aforyzmy ostatecznie opuściły jak Émil Cioran, Mircea Eliade czy Eugène Ionesco. w 1995 roku, pozostał dla rodzinnego Sibiu chlubą Ta wielka trójca w osobliwy sposób zawładnęła wy- i powodem do