DIFFUSIONO FMIL KA SA NE WFOO DT OTROPICA LREGIONS : THEEXAMPL EO FINDONESIA ,1880-1942 . Promotoren:Dr .J.G.A.J .Hautvast ,hoogleraa r ind e leerva nd e Voeding end eVoedselbereiding . Dr.A.M .va nde rWoude ,hoogleraa r ind eAgrarisch e Geschiedenis. ^J/O^IOV v| 0^^ ADELP .DE NHARTO G DIFFUSIONO FMIL KA SA NEWFOO DT OTROPICA LRESIGNS : THEEXAMPL EO F INDONESIA, 1880-1942 PROEFSCHRIFT TERVERKRIJGIN GVA ND EGRAA DVA N DOCTOR IND ELANDBOUWWETENSCHAPPEN , OPGEZA GVA ND ERECTO RMAGNIFICUS , DR.C.C .OOSTERLEE , INHE TOPENBAA R TEVERDEDIGE N OPDINSDA G 9SEPTEMBE R 1986 DESNAMIDDAG S TEVIE RUU R IND EAUL A VAND ELANDBOUWUNIVERSITEI TT EWAGENINGE N 1-• • I * <° -' r V BIBL10THEEK DKR 1AHDBOITWHOGFSCHOOL 1FAGENINGEN ^ /vjNu'l^v,!oH$ STELLINGEN 1. Geziend ebeter ehoudbaarhei dva n zuremel konde r tropischeomstandighede n ishe t jammer dat zuremel k alsonderdee lva nd e gezondheidszorg nda e onafhankelijkheid van Indonesie geennavolgin gmee rheef tgevonden . Dit proefschrift. 2. Bijhe tgeve nva nee noordee l overd eplaat sva n zuivel inontwikkelings - landenword t inNederlan d onvoldoende aandacht geschonken aanhe t feitda t men temake nheef tme tmelkgebruikend ee nniet-melkgebruikend evolken . 3. "Deheersend e omstandigheden inDa re sSalaa m (eni nmeni gsta di n andere ontwikkelingslanden)make nd e combinatieva nwer ke n moederschap totee nva n zwoegen.Dez e combinatie isnauwelijk s mogelijk zonderee ntoevluch t teneme nto tee nniet-op-moedermel k gebaseerde zuigelingenvoeding.Mel kva nd e koei s inonvoldoend e mateaanwezi ge nmoeder smake ngebrui k vanwel kmelkproduc tda t ookmaa rbeschikbaa r is.He thelp tnie tdez eoplossinge ndi edoo r de omstandigheden zijnopgeleg dva nd ehan d tewijze nal sieman d vanhe tprojec t suggereerde.E rzij n zeer reeele tegenstrijdigheden ind edoelstellinge nva nWesters eactiviste ne n de behoeftenva nDerd eWereldvrouwe ndi eme td ehard e realiteiten vanhe t levenworde ngeconfronteerd . Eenieder diehe t ernstig neemte ndez e realiteitenwi lverbeteren ,ka ne rnie taa nontkome n omdez e tegenstrijdigheden onder ogen tezien" . Bantje,H. ;Yambi ,O .Influence so ninfan t feeding inDa re sSalaam . Food andNutritio nBulletin , 1983,5 ,no .3 ,p .10 . 4. Degenenui td egeindustrialiseerd e landendi ed e oplossingva nd e huidige over-e nondervoedingsproblematie k vand ewerel duitsluiten d ofhoofdzake - lijkbepleite ndoo rmidde lva nproducti eva nplantaardi gvoedse ldiene nbi j hetvolgend e even stilt e staan: "Verscheidene (vanonze )voorouder s zouden zich inhu n graf omdraaienal sz ewiste nda tsommig egroepe nn uvoo r een vegetarisch dieetdurve npleiten .Allermins tui t principe gingen zijimmer sal svegetarier s door het leven.Z eware n hetui tnoodzaak ,gewoo nomda tvlee se n zuivelvoo rhe n een onbetaalbare luxevormde n ". Vandenbroeke, Ch.Vlaams eKoopkracht ,gisteren ,vandaa g enmorgen .Leuven , Kritak, 1984,biz .269 . li.*.'i. 5. Voedselhulp aanontwikkelingslande ne n socialeuitkeringe n inNederlan d hebben enige overeenkomsten.D ebeid emaatregele nlosse nd eoorzake n van het probleemnie t opdoc hmake nhe t levenva nd ebetrokke n personen minder ondraaglijk. 6. Het isnoodzakelijk , geziend ehuidig ewereldvoedselsituatie , het concept vanvoedselhul p tevervange n door voedselsamenwerking. Immersdonor -e n ontvangende landen hebben temake nme thaas tondraaglijk e economische en sociale lastenva n eenondoelmatig evoedselproductie , zodat verdere samenwerkinggebode n iso mhe tproblee mva n over-e nonderproducti e op te lossen. 7. Deme tBelgie ,Frankrij k en Italievergeleke n eenvoudige Nederlandse keuken isnie t zo zeerui the tCalvinism et everklare n alswe l eensword t beweerd. Eenonderliggend e oorzaak isd e afwezigheid inonz e strekenva n een rijke hofcultuur met eenovervloedig e voedselaanvoer enee ngering e bekommernis voor deprimair e zorgen omhe tdagelijk s bestaan. 8. Gezien hetbelan g van zolan gmogelij k zelfstandig kunnenwone nva n de bejaarde mens, ishe t tebetreuren ,da t ind e studie "Ouderworde n ind e toekomst"gee naandach t isgeschonke n aand e zogenaamde rijdendewinkel s met primaire levensbehoeftene n instellingen metwarm emaaltijdbezorgin g aan huisal sonderdee l van (gezondheids)zorgvoorzieningen. Ouderworde n ind e toekomst, scenario's over gezondheid en vergrijzing 1984-2000.Leidschendam ,Stuurgroe pToekomstscenario' s Gezondheidszorg, 1984.27 2pp . 9. Het overvloedige Nederlandse voedselpatroon valtnie t alleen af te leiden uitd e brutoverbruiksgegevens ,voedselconsumptieonderzoek ,he t aantal verschillende artikelen opd e schappen ind e supermarkten,maa r ookui t de stortvloed van kookboeken. Zo zijnee n 670-tal kookboeken uit binnen-e nbuitenlan d voorradig in een grote boekwinkel ofdirec t leverbaarwaaraa n nog een 200 titels toegevoegd kunnenworde n ophe t gebied vanwijn ,dranke nme t en zonder alcohol , 'Gebaseer d opkookboeke n 1984-1985,Katalogu sScheltema , Holkema& Vermeulen, Amsterdam. 10. De aanwezigheid vanomvangrijk eetnisch eminderhede nme thu n sterke culinaire tradities inNederlan d heeftee nverrijkend e invloed opd e Nederlandsekookkunst . 11. Inverban dme td emaatschappelijk e implicatiesva nd eproblematie k rond over-e nondervoeding ,ka n sociaalwetenschappelijk onderwijs en-onderzoe k naard evoedin gva nd emen snie tgehee llo sworde ngezie nva nd e fysiologische behoeften. 12. Internationaliseringva nhe tonderwij saa nd eLandbouwhogeschoo l isee n goede zaak.Ui tculturel ee neconomisch eoverweginge nmag internationali­ seringnie tte nkost egaa nva nhe t regulierewetenschappelij k onderwijs in deNederlands e taal. Lodewijk deRae t (1870-1914),Vlaam s statisticus eneconoom ,wee s inverban d metd enoodzaa k vand evernederlandsin gva nd eGents eUniversitei to phe t feit,da tee nwetenschappelij k elitenie tgevorm d ind eNederlands e taal onmachtig iskenni se n techniek onder grote lagenva nd ebevolkin g te verspreiden. 13.Va nd everschillend evorme nva nonderwijsvernieuwin ge n-veranderin g sedert de invoeringva nd emammoetwet ,heef the tdagonderwij svoo r volwassenen het meestbijgedrage n aanee nverder eemancipati eva nvrouwen . 14. Het succesva nd eglasba kval tmed et everklare ndoorda te rvoo r de gebruiker een ludiekgenoege naa nverbonde n is:doo r hetwegwerpe nva n het glaswerkwerk tme n zichtbaar enhoorbaa rme eaa nee npositiev e daadvoo r het milieue nwellich too k ind ehoo pda td e rondspattende schervengelu k zullen brengen. ProefschriftAde l P.de nHarto g Diffusion ofmil k asa ne w food to tropical regions:th eexampl eo f Indonesia, 1880-1942. Wageningen,9 Septembe r1986 . From the point ofvie w ofpolitica l economy, gourmandism isth e common bond which unites thenation s of theworld , through the reciprocal exchange of objects serving fordail y consumption. (Jean-AnthelmeBrillat-Savarin , 1755-1826). ABSTRACT denHartog ,A.P . (1986),Diffusio no fmil k asa ne w food totropica l regions: theexampl e of Indonesia,1880-1942 . Theproble mwa sanalyse d ofwh yan dho wmil k andmil k products spread from industrialized countrieswit ha dairyin g tradition totropica l countrieswit h no such tradition.Thi s interdisciplinary studyuse s the socialsciences , nutritional sciencesan d socialhistor y ina napproac h toth ediffusio no f food.Earl y inth e colonialperiod ,th eDutc hbega nproducin g freshmil k on Java for their ownneeds ,bu tb y the1880' ssweetene d condensedmil k products were being imported. Itwer e these condensedmil k products that reached part of the Indonesianpopulation .Th e studydescribe sho wthi scam e about,i n particular for infant feeding,an d the importanceo f the sweetened skimmil k question.Mil k andmil k products,onc ea nexoti c element,graduall y became Indonesianized. Ina postcrip t (1945-1985)referenc e ismad e to Indonesian effortsafte r independance tocontinu e amil k industrybase d onbot h imports and locallyproduce d freshmilk . Freedescriptors :agricultura l history,foo dhabits ,condense dmilk ,foo d policy,nutritio n policy, fooddiffusion ,foo d innovation,infan t feeding, milk-usinghabits ,tropica ldairying . Cover:Hug o F.F.Alber s CIP-GEGEVENSKONINKLIJK EBIBLIOTHEEK ,DE NHAA G Hartog,Ade l P.de n Diffusion ofmil k asa ne w food totropica l regions:th e exampleo f Indonesia,1880-194 2/ Ade l P.de nHartog .- Wageningen: StichtingVoedin g Nederland ProefschriftWageningen .- Me tbibliogr. ,samenvattin g in hetNederlands . ISBN 90-70840-14-6 SISO633. 9UD C [658.86/.87:637.14](594)"1880/1942" Trefw.:distributi e ;zuivelprodukte n ;Nederlands-Indi e ; geschiedenis. CONTENTS Listo ftable s xi Listo ffigure s xii Abbreviations xv Glossaryo fselecte dterm s xv Preface xvii Acknowledgements xvii 1TH ESTUD Y 1 1.1Ai mo fth estud y 1 1.2Methodolog y 2 1.3Framewor ko fth estud y 5 PartI CHANGIN GFOO DHABIT SAN DTH EARRIVA LO FCONDENSE DMIL K 7 2SOM ETHEORETICA LCONSIDERATION SO NCHANGIN GFOO DHABIT SAN DTH E PLACEO FMIL KI NTH EDIE T 9 2.1Mil kan dnon-mil kuser s 9 2.2Europea nexpansio n 14 2.3Technologica linnovation san ddiffusio no ffoo d 15 3A NE WFOO DFO RURBA NCONSUMERS :CONDENSE DMIL K 24 3.1Foo dpreservatio ni nconnectio nwit hlon gdistanc etranspor t 24 3.2Th earriva lo fcondense dmil k 31 3.3Consumer so fcondense dmil k 34 3.4Condense dmil ki nth eNetherland s 37 3.5Dutc hexpor tan dth equestio no fsweetene dcondense dski mmil k inth eUnite dKingdo m 46 PartI IDIFFUSIO NO FMIL KAN DMIL KPRODUCT ST OINDONESI A 59 4DAIRYIN GAN DTH EUS EO FMIL KI NTROPICA LREGION S 61 4.1Diffusio no fmil kt oSout hEas tAsi a 61 4.2Milk-usin gpopulation si nIndonesi a 64 4.3 Indonesianan dEuropea nfoo dpattern s 66 4.4Maintainin ga milk-drinkin gcusto m 72 4.5Infan