NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA August Antoni Jakubowski – kim był? co o nim „CZARNY ROMANTYZM” wiemy dziś? – czy wystarczy poprzestać na mar- ginalnej informacji, że był synem Antoniego Mal- czewskiego, pisał wiersze i zmarł śmiercią samo- Żywimy nadzieję, że czytelnik dzisiejszy, żyjący bójczą mając niespełna 22 lata? w XXI-wiecznej cywilizacji, wyjaławiającej świat Redaktorzy książki odpowiadają na te pytania z dziwności, tajemnicy, a więc i z poezji – chętnie w obszernym wstępie do jego The Remembrances of a Polish Exile, opublikowanych po raz pierwszy sięgnie po pozycje z Naukowej Serii Wydawniczej Któremuż Amerykaninowi nie zabiło ze współczuciem serce na myśl „Czarny Romantyzm”. Lektura proponowanych w Filadelfii w 1835 roku; snują fascynującą opo- o smutnym i tragicznym losie Polski? Nie możemy nawet najbardziej po- książek dostarczy okazji do snucia refleksji eg- wieść o życiu i twórczości zapomnianego XIX- zystencjalnej i filozoficznej, ukierunkowanej na bieżnie spojrzeć na jej historię, nie doznawszy wrażenia, że podziwiamy -wiecznego poety, który wyemigrował do Stanów zgłębienie istoty świata i człowieka oraz być może dole narodu dzielnego i wielkodusznego, a także głęboko dotkniętego nie- Zjednoczonych Ameryki i napisał tam pierwszą umożliwi przeżycie całej skali uczuć romantycz- szczęściem. Jej historia jest niewiele więcej niźli zapisem rozkwitających w języku angielskim historię literatury polskiej. nych, a przede wszystkim melancholii i grozy. i więdnących nadziei, wielu walk o wolność i konwulsji złamanego ducha. Zarówno poezja Jakubowskiego, zasilająca egzy- Czarny romantyzm to literatura wyrosła z od- Myślimy o owocach jej geniuszu z czcią, gdy przyjdzie nam zastanowić się, stencjalno-katastroficzny nurt liryki romantycz- nej, jak i proza wspomnieniowa (w niniejszym czucia demonicznej obcości świata i jego zła. To jak jasną gwiazdą na firmamencie intelektu mogłaby się ona stać, gdyby siły literatura będąca efektem wyobraźni uwolnionej wydaniu w języku oryginału i w tłumaczeniu na jej wielkich umysłów nie zostały okaleczone ręką ucisku. z racjonalistycznych schematów poznawczych. j. polski) zaświadczają o wartości pozostawionego Wyobraźni więc rozjątrzonej, z pasją atakującej przezeń dorobku piśmienniczego. niewytłumaczalną zapamiętałość losu w bez- William Buell Sprague, Krytyczne wydanie Wspomnień polskiego wy- względnym miażdżeniu człowieka i uporczywie Uwagi wstępne gnańca przywraca pamięć nie tylko o polskim mierzącej się z niedocieczoną tajemnicą życia. romantyku, którego losy są częścią dramatycz- Utwory wyrosłe z ducha romantyzmu, usiłujące nych dziejów polistopadowej emigracji, ale także dotknąć irracjonalnej strony bytu i duszy ludzkiej, o artyście, który wniósł oryginalny wkład do kul- nie straciły do dziś swej głębi i siły poznawczej, Jest taki czas w naszym życiu, kiedy wszystkie myśli biegną w przeszłość tury polskiej i amerykańskiej. a co za tym idzie i walorów estetycznych. Redak- w poszukiwaniu duchowej strawy. Mroczny to moment, zdarza się to bo- cja Serii „Czarny Romantyzm” wyraża nadzieję, wiem tylko wtedy, gdy przestajemy zachwycać się wspaniałością chwili Z Recenzji prof. dr hab. Ireny Jokiel [UO, Opole] że zainteresuje ona ambitniejszego Czytelnika, obecnej lub nadziejami na przyszłość. Czas ten zbyt szybko nastąpił w życiu który ma świadomość, że jego człowieczeństwo wygnańców. Dla wędrujących i samotnych jedynym skarbem są wspomnie- ujawnia się przede wszystkim w żywym odczuciu Starannie opracowane dwujęzyczne wydanie nia. Jako iż sądzę, że mogą one być dla niektórych ciekawe, postanowiłem nieustannej potrzeby usensownienia egzystencji, Wspomnień polskiego wygnańca Augusta Anto- w napięciu myśli usiłującej zgłębić mroczną ta- podzielić się nimi z czytelnikami. niego Jakubowskiego jest z jednej strony warto- jemnicę bytu. August Antoni Jakubowski ściowym uzupełnieniem naszej wiedzy o losach August Antoni Jakubowski, Exile a Polish of polskiego wygnańca / The Remembrances Wspomnienia i dorobku Emigracji Polistopadowej, z drugiej Redaktorzy serii Czarny Romantyzm Przedmowa natomiast wpisuje się we współczesną tendencję, aby do historii literatury amerykańskiej włączać teksty również naturalizowanych w USA autorów Wspomnienia polskiego obcojęzycznych. wygnańca Z Recenzji dra hab. Marka Wilczyńskiego, prof. UG [Gdańsk] August Antoni Jakubowski August Antoni The Remembrances of a Polish Exile KBF KBF wschód–zachód wschód–zachód ISBN 978-83-64081-08-8 Wspomnienia polskiego wygnańca Jakubowski Book.indb 1 2014-06-03 11:22:07 KATEDRA BADAŃ FILOLOGICZNYCH „WSCHÓD – ZACHÓD” WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU WYDAWNICTWO ALTER STUDIO Jakubowski Book.indb 2 2014-06-03 11:22:07 August Antoni Jakubowski Wspomnienia polskiego wygnańca The Remembrances of a Polish Exile Wydanie polsko-angielskie Przekład, wstęp, redakcja tomu Jarosław Ławski i Piotr Oczko Białystok 2013 Jakubowski Book.indb 3 2014-06-03 11:22:07 NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA „CZARNY ROMANTYZM” REDAKCJA SERII Jarosław Ławski (Przewodniczący) Marcin Bajko, Grzegorz Czerwiński, Anna Janicka, Krzysztof Korotkich, Grzegorz Kowalski, Dariusz Kukiełko, Marek Olesiewicz, Iwona E. Rusek, Michał Siedlecki, Łukasz Zabielski RADA REDAKCYJNA Halina Krukowska – Przewodnicząca (UwB), Alina Kowalczykowa (IBL PAN), Elżbieta Nowicka (UAM), Wojciech Gutowski (UKW), Maria Kalinowska (UW, UMK), Michał Kuziak (UW), abp Edward Ozorowski (UwB), Leszek Libera (UZ), Marek Nalepa (URz), Mikołaj Sokołowski (IBL PAN), Jolanta Sztachelska (UwB), Włodzimierz Szturc (UJ), Zbigniew Kaźmierczak (UwB) Recenzenci tomu: prof. dr hab. Irena Jokiel (UO, Opole) prof. dr hab. Marek Wilczyński (UG, Gdańsk) Bibliografia, nota, ilustracje: dr Łukasz Zabielski Streszczenie: dr Jacek Partyka, mgr Małgorzata Biergiel Korekta tekstu polskiego: dr Łukasz Zabielski Korekta tekstu angielskiego: dr hab. Piotr Oczko Redakcja techniczna: Marek Olesiewicz Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012-2017. © Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2013 Na okładce wykorzystano fragment obrazu Thomasa Cole Widok z góry Halyoke, Northampton, Massechusetts po burzy, 1836. ISBN 978-83-64081-08-8 Druk: Wydawnictwo Alter Studio 15-082 Białystok ul. Świętojańska 8, lok. 5 tel. 85 732 01 88 www.alterstudio.com.pl Jakubowski Book.indb 4 2014-06-03 11:22:08 Portret nieznanego młodzieńca z początku XIX wieku. Zbiory prywatne Jakubowski Book.indb 5 2014-06-03 11:22:11 City Hall, Albany, USA Jakubowski Book.indb 6 2014-06-03 11:22:11 SPIS TREŚCI Jarosław Ławski, Piotr Oczko Nie tylko „syn Malczewskiego” – August Antoni Jakubowski w Ameryce . 11 Aneks ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 51 Łukasz Zabielski Zasady wydania ����������������������������������������������������������������������������������������59 August Antoni Jakubowski I. Wspomnienia polskiego wygnańca ����������������������������������������������������61 Dedykacja ����������������������������������������������������������������������������������������������62 W.B. Sprague, Uwagi wstępne ��������������������������������������������������������������63 Przedmowa ��������������������������������������������������������������������������������������������65 Szkic o poezji polskiej ��������������������������������������������������������������������������66 Historyczny szkic o oświacie w Polsce. .81 Polscy kochankowie ������������������������������������������������������������������������������89 Przyczyny emigracji Polaków. .95 Odezwa Komitetu Polskiego w Paryżu do polskich emigrantów . .99 Dodatek zawierający krótką wzmiankę o Ukrainie i Podolu ��������������101 August Antoni Jakubowski II. The Remembrances of a Polish Exile. .107 Dedication . .108 W.B. Sprague, Introductory remarsks . .109 Preface. 112 Essay on Polish Poetry ������������������������������������������������������������������������ 113 Historical sketch of education in Poland. .125 The Polish Lovers . .131 The causes of the emigrations of the Poles . .137 Address of the Polish Committee in Paris, to the Polish Emigrants . .140 Appendix, containing a short notice of Ukraine and Podolia . .142 Bibliografia (opracował Łukasz Zabielski) ��������������������������������������������147 Noty o Autorach . .151 Summary. .153 Zusammenfassung . .155 Indeks nazwisk . .157 Jakubowski Book.indb 7 2014-06-03 11:22:11 Strona tytułowa wydania z 1835 roku Jakubowski Book.indb 8 2014-06-03 11:22:11 Wiersz dedykacyjny z wydania z 1835 roku Jakubowski Book.indb 9 2014-06-03 11:22:12 Thomas Cole, Widok z góry Halyoke, Northampton, Massachusetts po burzy, 1836 Jakubowski Book.indb 10 2014-06-03 11:22:12 Jarosław Ławski (Białystok) Piotr Oczko (Kraków) NIE TYLKO „SYN MALCZEWSKIEGO” – AUGUST ANTONI JAKUBOWSKI W AMERYCE Brethren and friends, have not these unfortunate men already found a place in your generous sympa- thies, in your charitable regards? William Buell Sprague1 Zapomniany Podolanin August Antoni Jakubowski jest postacią niezwykłą już choćby z tego powodu, iż wydał pierwszą w Stanach Zjednoczonych Ameryki książkę o polskiej literaturze, w której zamieścił przekłady fragmentów i całych utworów pisarzy tak znamienitych, jak Antoni Malczewski, Adam Mic- kiewicz, Tymon Zaborowski. Jest postacią tragiczną – młodym polskim patriotą, uwięzionym przez Austriaków, przewiezionym do twierdz w Brnie i Trieście, a potem pod- stępnie deportowanym – nie bez udziału niechętnej emigrantom polskim Francji