Een IVN-groep in Nieuwegein is bezig met het uitpluizen van braakballen van Kerkuilen. Foto: Mare van Leeuwen. Uilenonderzoek en -bescherming in Utrecht, Betuwe-West en Vijfheerenlanden Marc van Leeuwen & Henk Lichtenbeld Voorwoord is Dit het verslag van het uilenwerk van Eco-line in 2009. Verscheidene vrijwilligers hebben aan het onderzoekswerk bijgedragen. In 2007 zijn door ‘Strix Aluco’ - een stichting met natuurdoelstellingen - honderd nestkasten geschonken. Deze zijn allemaal opgehangen. Van een opdracht voor bescherming en onderzoek van de Steen- en Kerkuil in de Lopikerwaard is de eerste fase afgerond. Het project ‘Uilen in de Utrechtse Waarden’ is een initiatief van de gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater en IJsselstein. het het tientallen extra nestkasten Dankzij project was mogelijk om nog eens te op hangen. Het komende jaar zullen de legsels daarin intensief worden gevolgd. In 2009 werd het project ‘Uilen’ in het Noorderpark van de agrarische natuurvereniging ‘Noorderpark en omstreken’ uitgevoerd. Dat betekent in die regio veertig nieuwe nestkasten voor Steen- en Kerkuil en tijd voor controles van bestaande locaties. Voor de agrarische natuurvereniging willigers worden uitgevoerd. In de periode ‘Vallei Horstee’ werd een voorlichtings- 2008-‘09 zorgde het consultatiebureau avond gegeven die resulteerde in contact voor uilenonderzoek en bescherming met nieuwe vrijwilliger(s) en de ontdek- ‘Eco-line’ van Marc van Leeuwen voor king van enkele oude nestkasten. Het 113 nieuwe kasten voor Kerkuilen en voor achterstallige onderhoud van deze kasten 187 steenuilenkasten in de provincie. zal in samenwerking met de nieuwe vrij- het Vogeljaar58 (5) 2010 [197-204] 197 Uilenonderzoek en -bescherming in Utrecht, Betuwe-West en Vijfheerenlanden Keverschildje en spreeuweveren getuigen van prooikeuze van deze Steenuil in Wijk bij Duurstede. Foto: Ton Janssen stand iets het veel Kerkuil weer aan, maar was voor Na het absolute topjaar voor de Kerkuil in uilen te laat om nog tot broeden te komen. 2007 en de te verwachten terugval in Toch ringden we op 14 oktober 2009 nog 2008 waren de resultaten voor de Kerkuil vijf mooie donsjongen bij Bunschoten. in 2009 ronduit teleurstellend. Al vroeg in Niet uniek, maar wel een laat broedsel. het door seizoen siepelde de boodschap Vermeldenswaard is dat op beide plekken het netwerk de landelijke van roofvogel- en waar in 2008 verstoring van nestplaats uilenonderzoekers dat het een slecht van Kerkuilen werd geconstateerd, na de muizenjaar was. Dat kon in Utrecht alleen daarbij horende ‘stennis’ en in overleg met maar bevestigd worden. Op veel van de beheerders en vrijwilligers, maatregelen plaatsen waar de afgelopen jaren gebroed werden getroffen die in beide gevallen uilen in succesvolle in was, kwamen de 2009 niet tot leidden tot broedgevallen broeden. Op enkele plekken waren de 2009, Te meer opvallend in het licht van uilen wel begonnen, maar werden de het slechte broedseizoen voor Kerkuilen! legsels al verlaten voordat de eieren uitkwamen. De enige geruststelling was de Complicaties dat veelal wel uilen dat succeslocatie constatering er Jammer op een vaste bij aanwezig waren in de territoria. We Werkhoven de eigenaar besloot om in mei vonden dus nog wel uilen en er werden en juni de schuur een grote opknapbeurt toch nog zeventig Kerkuilen geringd, te laten geven. De steiger tegen de wand maar dat is slechts de helft van het aantal met de nestkast en de bijbehorende in 2008. We besteedden veel meer tijd en werkzaamheden resulteerden voor het maakten met ruim 4500 gereden kilome- eerst in jaren in de totale afwezigheid van ters bijna tweemaal zo veel kilometers als Kerkuilen (en indirect in de dood van het in 2008. Ondanks een grotere inspanning vrouwtje). was er toch beduidend minder resultaat. Eco-line rukte drie keer uit voor ‘uilen in Later in het seizoen trok de veldmuizen- nood’. Bij een veehouder in Montfoort zat 198 het Vogeljaar 58 (5) 2010 Uilenonderzoek en -bescherming in Utrecht, Betuwe-West en Vijfheerenlanden een jonge Kerkuil in de jongveestal op de 300 g). Vanwege dit geringe gewicht werd grond tussen de pinken. Bij aankomst zat besloten hem in het vogelasiel Rotsoord het natte en zielig uitziende jong in een op krachten te laten komen. Op 29 novem- hoekje. Er zat zowat geen veer meer op. Of ber was het zo ver, maar helaas is hij op 27 4 km de nieuwsgierige pinken het uiltje hadden december op van de losplek gevon- kaal gelikt, zoals de boer beweerde, of dat den met interne bloedingen. Ergens het uiltje al een veerafwijking had en juist tegenaan gevlogen of aangereden? Hij Ondanks daardoor in zijn benarde positie was woog op dat moment ruim 220 g. Het geraakt, is onduidelijk. diertje is naar het op dat moment al tien dagen durende het asiel gebracht waaruit het op zijn best slechte winterweer was hij in staat geble- na lange revalidatie weer losgelaten zal ken in zijn levensonderhoud te voorzien. kunnen worden. Jammer dat er toch iets ernstig misging. Ook werd de is dat steeds bij Schalkwijk een uiltje op Het positieve meer mensen grond bij een schuur gemeld. Hier bleek het bureau Eco-line weten te vinden als het Dit be- om een Steenuiltje te gaan. is bij dat nodig is. Internet is hierbij een Steenuilen verder beschreven. Het derde langrijk medium. Al-dan-niet via Johan de geval betreft op 8 oktober 2009 de mel- Jong komt de melding bij Eco-line bin- ding van een Kerkuil die in een bedrijfs- nen. Duidelijk is ook het verband tussen hal in Houten al een aantal nachten het broedsucces en het aantal dood meermaals het inbraakalarm deed afgaan. gevonden uilen. In 2009 werden maar In eerste instantie stond ik machteloos met enkele verkeersslachtoffers gevonden. Het mijn schepnetje in het immense distribu- topjaar 2007 daarentegen leidde ook tot tiecentrum, maar na raadpleging van tientallen doodmeldingen. onder anderen collega Bert-Jan Bol (de vogelexpert van Schiphol), uitbreiding Steenuil van vergunning van het Vogeltrekstation Ook voor de Steenuil was het geen topjaar. en het lenen van extra netten van bevrien- Hoewel we de Steenuilen pas vorig jaar de ringers lukte het de daaropvolgende intensief begonnen te volgen, bleek ook nacht om de Kerkuil te verschalken. Hij in 2009 dat er van nesten met drie a vier woog nog maar 180 g (normaal circa eieren in de gevolgde gevallen meestal Opvang van de Kerkuil van Houten in het Vogelasiel Rotsoord te Utrecht. Foto: Mare van Leeuwen. het Vogeljaar 58 (5) 2010 199 Uilenonderzoek en -bescherming in Utrecht, Betuwe-West en Vijfheerenlanden Het ringen van Kerkuilen. Foto: Mare van Leeuwen. twee maar één of hooguit jongen vlieg- Nestkasten vlug worden. Ook werden enkele legsels In totaal werden in 2009 vijftien nest- kort verlaten op het moment dat, of nadat, kasten voor Kerkuilen en ongeveer veertig het legsel compleet was. De aantallen zijn nestkasten voor Steenuilen geplaatst. echter te klein om conclusies te trekken. Verder plaatsten vrijwilligers bij onder Provinciaal het de Steenuil Duurstede lijkt redelijk te andere Bunschoten, Wijk bij en gaan, maar hierbij speelt ook het ‘waar- Soest nog een aantal nestkasten waarvan rol. Wederom nemerseffect’ een grote de aantallen en locaties tijdens het zorgde intensieve nestcontrole voor een schrijven van dit verslag nog niet exact toename van het aantal (bekende) nest- beschikbaar waren. locaties in het Voor eerdere controles de oudere Kromme-Rijngebied. Bij van steen- de populatie hier betekent dat waarschijn- uilenkasten bleek in een aantal gevallen lijk dat zij ‘stabiel’ is. de deksel al vrij ver verrot. Om dit te Bij Schalkwijk werden drie nieuwe nest- kunnen verhelpen zijn tien nieuwe dek- kasten bezet. Helaas kwam er van twee sels aangeschaft, zodat we de komende van de drie legsels niets terecht. De derde seizoenen de oude deksels kunnen ver- was pas in februari opgehangen. Op 15 vangen. Het is hierbij uiteraard een juni 2009 werd er een ‘zielig uiltje’ op de voordeel dat het nestkastmodel de laatste grond gemeld. Bij aankomst bleek het om jaren gestandaardiseerd is. een takkeling uit een steenuilennest te gaan. Na weging werd het beestje gezond Controles die In verklaard en in de nestkast geplaatst totaal werd er ongeveer vijfhonderd inderdaad duidelijk sporen van een bezet keer een nestkast van één van de beide nest vertoonde. Voor de zekerheid werd doelsoorten gecontroleerd. Dat kan één het nest twee dagen later weer gecontro- kast zijn die meermalen werd bezocht, leerd. of het Het was verbazingwekkend daarbij bijvoorbeeld omdat er gebroed werd treffen. enkel twee jonge uiltjes aan te Het vermoeden daarvan bestond, of een eerdere vondelingetje was 23 g aange- controlebezoek waarbij geen sporen van komen. Dat ging goed. Waar het tweede bewoning werden aangetroffen. Aan het het eerste nestkast- of het exemplaar tijdens eind van, juist voorafgaande aan, bezoek had uitgehangen zal wel altijd een seizoen werden kasten schoongemaakt als mysterie blijven. dat nodig was. Ook in 2009 zijn enkele 200 het Vogeljaar 58 (5) 2010 Uilenonderzoek en -bescherming in Utrecht, Betuwe-West en Vijfheerenlanden tientallen nestkasten voor zowel Kerk- gelaten. Voorjaar 2009 bleken de wespen uilen als Steenuilen die destijds door de vertrokken en is de kast in samenwerking gebroeders Wijnands zijn opgehangen, met de heer Hellevoort, de nieuwe gecontroleerd en zonodig schoongemaakt. beheerder van het Utrechts Landschap, Een aantal van deze kasten blijkt bezet te schoongemaakt. zijn of te zijn geweest. Het verdient lof dat de kasten van hoge kwaliteit zijn en dus Onderzoek ook meestal nog in goede staat verkeren. Er werden in totaal 75 Kerkuilen en 44 Steenuilen geringd. De locaties liggen Wespen verspreid over de hele provincie, met het Steenuilen in het Zeker de steenuilenkasten moeten na het zwaartepunt voor seizoen vaak worden schoongemaakt. Kromme-Rijngebied. Verschillende holenbroeders maken graag Naast het veldwerk is dit jaar verder ge- gebruik van de nestkasten, maar laten ook gaan met de analyse van alle ringgege- veel nestmateriaal achter waardoor de vens van Kerkuilen in de provincie sinds nesten voor Steenuilen ongeschikt wor- 1916.