FIETSEN LANGS HET AGRARISCHE ERFGOED VAN VOORSCHOTEN EN WASSENAAR 2 3 Inleiding Het boerenerf nader bekeken Het achter de kust gelegen landschap met Het eindproduct van dit initiatief heeft u nu De vier beschreven fietsroutes leiden langs het zomerhuis van Papelaan west 117. Aan strandwallen en daar weer achter het veen- onder ogen: een fietsroutefolder met een historische boerderijen, die kenmerkend de voorkant van deze boerderij is het dak weidegebied van Wassenaar en Voorschoten viertal fietsroutes langs het tastbare agrari- zijn voor het Rijnlandse weidegebied. Deze langs de kanten afgedekt met een houten is uniek voor Zuid-Holland. Vanaf 2000 jaar sche verleden in Voorschoten en Wassenaar. streek strekt zich vanaf Utrecht uit langs de voorrand. Deze windveren werden met name voor Christus is dit gebied bewoond door boe- De vier routes zijn als individuele routes te Rijn tot de monding bij de Noordzee. Aan vanaf omstreeks 1860 uitgevoerd met deco- ren, die dit afwisselende landschap met bos- fietsen, maar kunnen ook gecombineerd de hand van de routes wordt beknopt enige ratief zaagwerk, zoals aan de Papeweg 43. sen en het kenmerkende strokenverkavelings- worden. Elke route leidt u door het fraaie informatie gegeven over de boerderijen en patroon hebben gemaakt tot wat het nu is. polderlandschap en langs vele, soms eeu- enkele zaken die te zien zijn op en rondom wenoude streekeigen boerderijen. Sommige het erf. Aan het begin van de 21ste eeuw staat dit boerderijen liggen verscholen achter woon- door mensenhanden gemaakte cultuurland- wijken of bedrijventerrein; andere boerderij- De boerderij schap steeds meer onder druk. Bovendien en liggen nog in hun oorspronkelijke omge- De oudste stenen boerderijen ontwikkelden geldt dat hetzelfde cultuurlandschap nog ving en functioneren nog als zodanig. zich sinds eind 14de eeuw als lang(s)huis steeds een wezenlijke bijdrage levert aan waarbij het woon- en stalgedeelte in elkaars Het dak van het zomerhuis van Papelaan west 117. onze identiteit. Tezamen met de bijbehoren- De kenmerkende historische langhuis- verlengde liggen. Kenmerkend is de driebeu- de agrarische bedrijven zorgt dit cultuur- boerderijen met uitgebouwde of inpandige kige indeling, waarbij de koeien in de zijbeu- Gevel landschap voor een aantrekkelijk woon- en kelder hebben elk hun eigen geschiedenis. ken met de koppen naar het midden staan. De gevel, vrijwel altijd opgetrokken uit rode leefklimaat. Soms wonen er al generaties lang dezelfde Haaks daarop sluit de uitgebouwde onder- baksteen, werd meestal sober uitgevoerd. boerenfamilies, die melk en kaas voor de kelderde opkamer aan. De voorgevel van het De belangrijkste decoraties bevonden zich Zowel in 2003 als in 2013 zijn themajaren stedeling produceren. Soms is een bezoek woongedeelte (voorhuis) is een topgevel met boven de deuren en vensters en hebben de georganiseerd om in heel Nederland en op aan de boerderij mogelijk. Ook zijn in de in het midden de entree en rechts daarvan vorm van een segment- of rondboog of een lokaal niveau aandacht te besteden aan de routes enkele pleisterplaatsen opgenomen een klein hoog venster, dat de trap naar de horizontaal gemetselde strek, soms versierd betekenis van het agrarisch erfgoed voor om nog wat langer te kunnen genieten van opkamer verlicht. Vanaf eind 16de eeuw met gepleisterde aanzet- of sluitstenen. onze geschiedenis en de identiteit van het het waardevolle culturele erfgoed dat dit werden ook langhuisboerderijen gebouwd Vanaf het eind van de 19de eeuw konden cultuurlandschap. Het Pact van Duiven- stukje van de Randstad rijk is. met een inpandige onderkelderde opkamer. dit ook gekleurde geglazuurde stenen zijn. voorde, een samenwerkingsverband van de gemeenten Voorschoten, Wassenaar en Voordat u aan uw fietsroute(s) begint, Leidschendam-Voorburg, en het Stadsge- geven we u kort wat informatie over de west Haaglanden hebben in het Jaar van de architectuur en historische structuur op Boerderij 2013 de handschoen opgepakt en rond het erf. Daarna staat niets u in om deze fietsroutefolder uit het Jaar van de de weg om op pad te gaan. We wensen u Boerderij 2003 te actualiseren om op die veel plezier op uw weg langs het agrarisch manier bij de inwoners en bezoekers van erfgoed in Voorschoten en Wassenaar. het gebied de waarde en het belang van het agrarisch erfgoed hernieuwd in papieren én J.Th. Hoekema, digitale vorm onder de aandacht te brengen. Burgemeester, portefeuillehouder Kunst en Cultuur Driebeukige stalindeling van Veurseweg 215. gemeente Wassenaar, Gevel van Veurseweg 348 met twee rondbogen in de De Veenwatering ter hoogte van de Horstlaan. Regiobestuurder Cultuur Stadsgewest Haaglanden Het dak gevel. De linker is een overblijfsel van een dichtge- De dakschilden werden gedekt met riet metseld raam. en vanaf de 15de eeuw ook met rode of gesmoorde (blauwe) Oudhollandse dakpan- Om de gevel verder te verlevendigen werden nen. In de 19de eeuw maakten verschillen- ook horizontale sierbanden (speklagen) de typen machinale dakpannen opgang, gebruikt. Enkele gevels maken daardoor zoals de platte Friese pan, die voorkomt op een rijke, stadse indruk, zoals de Lodewijk 4 5 XVI-gevel aan de Voorstraat 11. In de loop van de 19de eeuw werd inspiratie gezocht bij diverse historische stijlen (eclecticisme). Dit zorgde voor een wat rijkere uitstraling. Om verstoringen in de gevel te verhullen werd de gevel vaak gepleisterd, waarbij de schijnvoegen grote blokken natuursteen moesten suggereren. Hooiberging aan de Laan van Koot 20. Het bakhuis van Generaal Spoorlaan 24. Principe van een karnmolen uit het boek Natuurlijke historie van Holland (1769-1778). Wagenschuur Karnhuis De wagenschuur - bedoeld voor wagens en Het houten of stenen karnhuis met vier of Beplanting ander materiaal - stond meestal evenwijdig zes hoeken kwam op het erf voor vanaf de In verband met de windvang werden rondom aan de oprijlaan, ter hoogte van de stal. 18de eeuw. Het karnhuis bevond zich ach- het erf loofbomen geplant. Leilinden voor Vaak vormde deze schuur één geheel met ter het woongedeelte naast de werkkeuken. de voorgevel zorgden ook voor verkoeling. een stalling voor paarden en kleinvee. Hier liep het paard rond om via een houten Het boerenerf omvatte daarnaast veelal rad de karninstallatie in de werkkeuken een moes- of siertuin en een boomgaard. in werking te brengen. Zo werd de melk Op die manier konden de bewoners van de gekarnd voor de bereiding van boter en boerderij in de eigen behoefte aan voedsel karnemelk. voorzien. Hagen begrensten het erf, dat toegankelijk werd via een smeedijzeren Zomerhuis en boenhok of –stoep toegangshek. Ook kwamen houten of Vanaf het midden van de 19de eeuw werd hardstenen palen voor, waarop de naam van een zomerhuis gebouwd naast de boerde- de boerderij vermeld stond. rij, vaak grenzend aan de waterkant. Deze ruimte diende in de zomer als bewoning en werd daarnaast voor schoonmaakwerk- zaamheden gebruikt. Aan de waterkant bevond zich de boenstoep om de melkvaten Boerderij Het Koopmanswelvaren op Voorstraat 11. en emmers in de sloot schoon te maken. Bij De wagenschuur (links) van boerderij De Raephorst Leidseweg 555 is deze overdekt uitgevoerd. Hooiberging uit 1876 aan Raaphorstlaan 18. Kenmerkend voor de Rijnlandse veeteeltbe- drijven is dat buiten op het erf hooi werd Bakhuis opgeslagen naast of achter de stal. Vier, Een enkele maal kunt u op de routes boer- soms vijf of zes houten (sinds de 20ste derijen met een stenen bakhuis met schoor- eeuw ijzeren) palen (roeden) (geen komma) steen aantreffen. Hierin werd het brood dragen een in hoogte verstelbaar dak. In gebakken en water gekookt dat gebruikt Voorschoten en Wassenaar staan ook veel werd voor schoonmaakwerkzaamheden bij 19de-eeuwse deels open houten schuren, die de kaasmakerij en de bereiding van var- in gebruik zijn als hooiberging. Deze schuren kensvoer. zijn gebouwd toen ze in eigendom waren van de heren van kasteel Duivenvoorde. Boenplaats van Leidseweg 555. Karnmolen van Oostdorperweg 206. 6 Boerderijenfietsroute 1 7 Boerderijenfietsroute 1 Voorschoten Noord Voorschoten Noord ROUTE: 10 KM DE VINK De route begint bij Station Voorschoten. ! «¬13 ! Via de Wijngaardenlaan rijdt u naar de «¬14 Voorstraat waar u bij het Ambachts- en d pa ra «¬15 Baljuwhuis, Voorstraat 12-14, aankomt. De st met lindebomen beplante Voorstraat vormt eem H het langgerekte dorpsplein dat zich vanaf van r. Ba de 10de eeuw ontwikkelde op een hoger gelegen deel van een strandwal. Van ouds- her stonden de meeste boerderijen aan de oostzijde van de Voorstraat met de voorgevel naar de straat gericht. Goede voorbeelden hiervan zijn Voorstraat 31 en 33 (1,2). ad Beide voorgevels zijn na een brand in 1867 Treubstraat 21 - 23 omstreeks 1971, kort voor de inp hw rs herbouwd. Kenmerkend voor de architectuur restauratie. Ge «¬12 uit die periode zijn de driedelige ‘Engelen- ramen’ op de verdieping met in het midden deel bevatte de werkkeuken en is vervan- «¬ «¬9 an 8 «¬11 een halfrond of kepervormig bovenlicht. gen door nieuwbouw. enla thov Bee Verder de Voorstraat in fietsend ziet u de Rechtdoor fietsend naar de Treubstraat ken- van «¬18 «¬10 «¬16 voormalige boerderijen Voorstraat 11 en nen de nrs. 21/23 (5) een interessante bouw- 13 (3,4), die ooit als herberg hebben ge- geschiedenis. Het rietgedekte middengedeel- VOORSCHOTEN «¬ 17 «¬ diend. Bij een restauratie van Voorstraat te is rond 1550 gebouwd. Begin 17de eeuw !! Start 7 W 11 in 1985-1988 is het 18de-eeuwse stal- is het aan de straat gelegen voorhuis met een ijn ga gedeelte verbouwd tot twee woningen. Het kleine onderkelderde opkamer ervoor gezet. weg «¬6 ard dse voorhuis met halsgevel in Lodewijk XVI-stijl In de 20ste eeuw was het pand verdeeld in en Lei laa uit omstreeks 1770 heeft een deuromlijs- drie woningen, waartoe ook het 19de-eeuwse n ting met pilasters. Van nr. 13 resteert het stalgedeelte behoorde. W.R. van Gulik wist in «¬5 gepleisterde woongedeelte en een iets ver- 1970 sloop van het pand te voorkomen en N «¬4 springend deel van de stal onder een steil met behoud van veel historische elementen is «¬3 «¬ «¬2 zadeldak.