P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WĄBRZE ŹNO (283) Warszawa 2007 1 Autorzy: JADWIGA KOCHANOWSKA*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, ANNA BLI ŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, IZABELA BOJAKOWSKA***, STANISŁAW WOŁKOWICZ*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA*** we współpracy z KRZYSZTOFEM SEIFERTEM*** i MARKIEM CZERSKIM*** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA*** Redaktor tekstu: OLIMPIA KOZŁOWSKA*** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – Jadwiga Kochanowska ............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jadwiga Kochanowska ............................... 3 III. Budowa geologiczna – Jadwiga Kochanowska ................................................................... 5 IV. Zło Ŝa kopalin – Jadwiga Kochanowska ............................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jadwiga Kochanowska ............................................. 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jadwiga Kochanowska ....................... 11 VII. Warunki wodne – Jadwiga Kochanowska ........................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14 2. Wody podziemne...................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 17 1. Gleby – Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko .................................................................... 17 2. Osady – Izabela Bojakowska ................................................................................... 19 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz ............................................ 22 IX. Składowanie odpadów – Gra Ŝyna Hrybowicz ................................................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jadwiga Kochanowska .................................................. 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jadwiga Kochanowska ................................................. 32 XII. Zabytki kultury – Jadwiga Kochanowska ........................................................................ 38 XIII. Podsumowanie – Jadwiga Kochanowska ........................................................................ 39 XIV. Literatura......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz W ąbrze źno Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) opraco- wany został w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza W ąbrze źno Mapy geologiczno- gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000, wykonanej w Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym we Wrocławiu PROXIMA SA (Gruszecki, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny i górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpadów), warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim i Marszałkowskim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i Wojewódz- kim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Toruniu, a tak Ŝe Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Glebo- znawstwa w Puławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urz ędach gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza W ąbrze źno wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 18 o45’-19 o00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53 o10’-53 o20’ szeroko ści geograficznej północnej. 3 Obszar opracowanej mapy znajduje si ę w województwie kujawsko-pomorskim i obej- muje du Ŝą cz ęść powiatu w ąbrzeskiego z fragmentami gmin Płu Ŝnica, W ąbrze źno, Ksi ąŜ ki, Dębowa Ł ąka oraz miasta W ąbrze źno, a tak Ŝe mał ą cz ęść powiatu toru ńskiego z wycinkiem gminy Chełm Ŝa, golubsko-dobrzy ńskiego z gmin ą i miastem Kowalewo Pomorskie oraz gru- dzi ądzkiego z gmin ą Radzy ń Chełmi ński. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje się w mezoregionie Pojezierze Chełmi ńskie, nale Ŝą cym do makroregionu Pojezierze Cheł- mi ńsko-Dobrzy ńskie, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Wąbrze źno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 − granica mezoregionu, 3 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierze Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.71 – Bory Tucholskie, 314.73 – Wysoczyzna Świecka Makroregion Dolina Dolnej Wisły Mezoregion Doliny Dolnej Wisły: 314.82 – Kotlina Grudzi ądzka Makroregion: Pojezierze Iławskie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregiony: Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.12 – Pojezierze Brod- nickie, 315.13 – Dolina Drw ęcy, 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska 4 Ukształtowanie powierzchni obszaru arkusza W ąbrze źno jest zró Ŝnicowane. Teren zaj- muje słabo zalesiona wysoczyzna morenowa Pojezierza Chełmi ńskiego o cechach krajobrazu młodoglacjalnego. Średnie wysoko ści terenu kształtuj ą si ę w granicach 100-120 m n.p.m. Najwy Ŝsze wzniesienie znajduje si ę w okolicach Jarantowic i osi ąga warto ść 129,6 m n.p.m. W cz ęś ci północnej omawianego terenu wyst ępuj ą liczne wały moren czołowych (Pagórki Wąbrzeskie), a w cz ęś ci południowej, bardziej porozrzucane wzniesienia kemów i ozów. Po- wierzchni ę terenu urozmaicaj ą du Ŝe jeziora polodowcowe oraz liczne (małe) zagł ębienia i oczka wodne. Lasy zajmuj ą około 6% powierzchni, a gleby chronione (I-IVa klasy bonitacyjnej) oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego około 66% powierzchni arkusza. Teren arkusza W ąbrze źno pod wzgl ędem klimatycznym nale Ŝy do Regionu Chełmi ń- sko-Toru ńskiego (Wo ś, 1999). Klimat na omawianym terenie ma charakter umiarkowany (przejściowy) z zaznaczaj ącym si ę wpływem kontynentalnych mas powietrza. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 9,2ºC. Najcieplejszym miesi ącem jest sierpie ń (18- 19ºC), a najzimniejszym stycze ń (- 0,7ºC). Suma rocznych opadów atmosferycznych waha si ę w granicach 500-550 mm, z maksimum w lipcu. Okres wegetacyjny trwa około 218 dni. Gospodarka omawianego terenu nastawiona jest głównie na rolnictwo, turystyk ę i wy- poczynek ludno ści. Aktualnie nie jest prowadzona eksploatacja surowców mineralnych. Na obszarze arkusza W ąbrze źno dobrze rozwini ęta jest sie ć dróg. Głównym w ęzłem komunikacyjnym jest miasto W ąbrze źno, gdzie zaczynaj ą si ę drogi wojewódzkie do: Chełm- Ŝy (551), Grudzi ądza i Golubia-Dobrzynia (554) i Chełmna (548). Przebiega tu równie Ŝ linia kolejowa z Torunia i Bydgoszczy do Olsztyna. Dla W ąbrze źna poprowadzono obwodnic ę, któr ą odbywa si ę ruch tranzytowy. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem W ąbrze źno przedstawiono na podsta- wie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, arkusz W ąbrze źno z obja śnie- niami (Drozd, Trzepla, 2005). Omawiany teren znajduje si ę w obr ębie niecki pomorskiej (cz ęś ci niecki brze Ŝnej), w podło Ŝu której na krystalicznych skałach prekambryjskich zalegaj ą skały osadowe paleozo- iku i mezozoiku. Jednostka ta formowana była od permu do ko ńca kredy górnej. Paleozoik reprezentuj ą osady syluru, dewonu i permu, a mezozoik – triasu, jury i kredy. Osady syluru (łupki z przewarstwieniami