ERMENI KÜLTÜR VARLIKLARIYLA DEVELİ DEVELI WITH ITS ARMENIAN CULTURAL HERITAGE Hrant Dink Vakfı, Hrant Dink’in, 19 Ocak 2007’de, Hrant Dink Foundation was established after the gazetesi Agos’un önünde öldürülmesinden sonra, benzer assasination of Hrant Dink in front of his newspaper Agos acıların yeniden yaşanmaması için; onun daha adil ve on January 19, 2007, in order to avoid similar pains and to özgür bir dünyaya yönelik hayallerini, dilini ve yüreğini continue Hrant Dink’s legacy, his language and heart and his yaşatmak amacıyla kuruldu. Etnik, dinî, kültürel ve cinsel dream of a world that is more free and just. Democracy and tüm farklılıklarıyla herkes için demokrasi ve insan hakları human rights for everyone regardless of their ethnic, religious talebi, vakfın temel ilkesidir. or cultural origin or gender is the Foundation’s main principle. Vakıf, ifade özgürlüğünün alabildiğine kullanıldığı, The Foundation works for a Turkey and a world where tüm farklılıkların teşvik edilip yaşandığı, yaşatıldığı ve freedom of expression is limitless and all differences are çoğaltıldığı, geçmişe ve günümüze bakışımızda vicdanın allowed, lived, appreciated, multiplied and conscience ağır bastığı bir Türkiye ve dünya için çalışır. Hrant Dink outweighs the way we look at today and the past. As the Vakfı olarak ‘uğruna yaşanası davamız’, diyalog, barış, Hrant Dink Foundation ‘our cause worth living’ is a future empati kültürünün hâkim olduğu bir gelecektir. where a culture of dialogue, peace and empathy prevails. ERMENİ KÜLTÜR VARLIKLARIYLA DEVELİ DEVELI WITH ITS ARMENIAN CULTURAL HERITAGE yayına hazırlayanlar kitap ve kapak tasarımı edited by book and cover design VAHAKN KESHISHIAN SERA DİNK KORAY LÖKER MEHMET POLATEL grafik uygulama graphics application çeviri ELİF RİFAT TÜRKAY translation ön kapak fotoğrafı: Gereme Harabeleri SEVAN DEĞİRMENCİOĞLU front cover photo: Gereme Ruins YAĞMUR ERTEKİN ön kulak fotoğrafı: Develi Ermenileri, 1940 BETÜL KADIOĞLU front flap photo: Develi Armenians, 1940 NAZİFE KOSUKOĞLU arka kulak fotoğrafı: Yalçın ailesi evi, 2017 ZEYNEP OĞUZ back flap photo: Yalçın family house, 2017 ingilizce düzelti renk ayrımı ve baskı english proofreading color separation and printing SARAH ATKINSON MAS MATBAACILIK A.Ş. JEFF HUGH TURNER Hamidiye Mahallesi Soğuksu Caddesi no: 3 proje koordinatörleri Kâğıthane-Istanbul project coordinators (90)212 294 10 00 ERMENİ LEBRİZ İSVAN sertifika no: 12055 NAGEHAN USKAN ISBN 978-605-81657-4-8 KÜLTÜR VARLIKLARIYLA DEVELİ DEVELI © Hrant Dink Vakfı Yayınları Anarad Hığutyun Binası Papa Roncalli Sok. No: 128 Harbiye 34373 Şişli / Istanbul WITH ITS ARMENIAN T: 0212 240 33 61-62 F: 0212 240 33 94 [email protected] CULTURAL HERITAGE www.hrantdink.org Istanbul, 2018 Istanbul,2018 Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle üretilmiştir. Bu yayının içeriğinden sadece Hrant Dink Vakfı sorumludur ve Avrupa Birliği’nin görüşlerini tamamıyla yansıtmayabilir. This publication was produced with the financial support of the European Union. Its contents are the sole responsibility of the Hrant Dink Foundation and do not necessarily reflect the views of the European Union. Seksen yıl önce, Sivaslı bir ailenin ilk çocuğu olarak Istanbul’da He was born in Istanbul eighty years ago, as the first child of a dünyaya geldi. Henüz iki yaşındayken öksüzlüğü tattı. Önce Do- family from Sivas. He tasted the bitterness of becoming an or- lapdere’deki Arti Gırtaran’da, sonra Esayan Okulu’nda, Muşlu phan at the early age of two. First at Arti Grtaran in Dolapdere, büyük aziz Mesrob Maşdots’un yarattığı alfabenin öğrencisi then at the Esayan School, he became a student of the alphabet oldu. Öksüzlüğü, liseye, üniversiteye devam edip güzel sanatlar created by Mesrob Mashdots, the great saint from Moush. As eğitimi almasına elvermedi. Iş hayatına atıldı. Soğutmacılık ala- an orphan, he could not go on to study at high school or univer- nında mütevazı bir çalışan oldu. sity, or study fine arts. He started working as a humble worker Sonuna kadar Aziz Mesrob’un takipçisi olarak kaldı. Doymak in the refrigeration industry. bilmeyen bir okurdu. Ermeni tarihçiliğinin babası olan Aziz Mo- He remained a disciple of Saint Mesrob till the end. He was Il il devam eden kültür varlıkları araştırmasının adımlarından biri olan bu çalışmayı, vses, ölümsüz romancı Raffi, en sevdiği dostları oldular. Onlar an insatiable reader. Saint Movses, the father of Armenian histo- aracılığıyla, atalarının topraklarına ömrü boyunca bağlı kaldı. riography, and the immortal novelist Raffi became his most be- Agos’un kurucuları arasında yer alan ve Ermenice sayfalarının editörlüğünü yapan, loved friends. It was through their mediation that he remained yıllardır Anadolu’yu karış karış gezip Ermeni yapılarının izlerini süren ve Askerlik yıllarında, bu topraklara olan bağı daha da perçin- lendi. Ilahi bir tesadüfle, askerliğini, atalarının doğum yeri olan attached throughout his entire life to the lands of his ancestors. bu çalışmaların ilk tohumlarını, Agos’ta yazdığı yazılarla atan, Sivas’ta yaptı. His ties to these lands were consolidated during his military 28 Mart 2015’te kaybettiğimiz Sarkis Seropyan’a adıyoruz. Çok genç yaşta aile ‘reisi’ oldu. Hem anneannesine, hem de service. By divine coincidence he was assigned to Sivas, the annesine baktı. birthplace of his ancestors. Evlendi, iki çocuk, iki de torun sahibi oldu. He became the ‘head’ of his family at a very young age. He took care of both his grandmother and his mother. Atalarının toprağı onu her daim çağırdı. Dört-beş kişilik, küçük bir grupla çıktığı Anadolu gezilerinde Kayserili dostu He got married; he had two children, and two grandchildren. Haziran 2012, Kayseri, Ağırnas köyü Berç Kamparosyan’la yoldaşlık etti. Uzaktaki bir köy kilisesi- The lands of his ancestors always beckoned to him. He or- nin veya manastırın kalıntıları onun değişmez ziyaret yerle- ganized trips to Anatolia together with his fellow ‘Kayserian’ riydi. Muş’taki Surp Garabed Manastırı’na adak ziyaretine gi- Berç Kamparosyan for groups of four-five people. The remains derken, Ganaçyan’ın ölümsüz eserini mırıldanıyordu: “Çangli, of a faraway village church or monastery would be his primary muradımı ver bana...” destinations. On his pilgrimage to the Surp Garabed Monastery Yıllar boyu süren geziler ve okumalar ürününü vermeye in Moush, he would whisper words from Garaçyan’s eternal başladı; Istanbul Ermeni basınının sayfaları onun yeni çalış- work: “Çangli, make my wish come true…” ma alanına dönüştü. Jamanak’tan Marmara’ya, Kulis’ten Surp The trips he went on and the books he read over the years Pırgiç’e, her gazete ve dergide gezi notları, anıları ve araştırma eventually bore fruit; pages of the Armenian press in Istanbul yazıları yer aldı. Ermeniceden Türkçeye masallar ve kitaplar became his new field of work. He wrote travel notes, memoirs çevirdi. Ermeni yazınını, bu topraklardaki Türk, Kürt, Alevi ve and research pieces for every newspaper and magazine from diğer tüm toplulukların da tanıması gerektiğine inandı. Kalan Jamanak and Marmara to Kulis and Surp Pırgiç. He translated yıllarını bu inanca adadı. fairy tales and books from Armenian to Turkish. He believed Yıllar sonra kendini iş hayatından emekli etti. Ve ilahi tesa- that Turks, Kurds, Alevis, and all other communities living on düf, bu noktada bir kez daha devreye girdi. Yolu Hrant Dink’le these lands had to know Armenian literature. He dedicated his kesişti. Aralarındaki fikir alışverişinin ardından, başka arkadaş- remaining years to this belief. larının da desteğiyle haftalık Agos gazetesinin ilk sayısını orta- Years later, he declared himself retired. And then, divine co- ya çıkardılar. Böylece Agos’un iki ‘baron’u oldu: Baron Hrant ve incidence intervened once again. His path crossed with Hrant Baron Seropyan. Dink’s. Following an exchange of ideas, and with the support June 2012, Kayseri, Ağırnas village Gazetenin Ermenice sayfalarının editörlüğünü üstlendi. Ofis- of other friends, they produced the first issue of the Agos week- teki küçük masasının çevresi her daim ziyaretçilerle şenlenirdi. ly newspaper. Thus, Agos had two “barons”: Baron Hrant and Bu ziyaretçiler her seferinde, Anadolu’nun kim bilir hangi köyü- Baron Seropyan. ne, hangi şehrine, manastırına, aile köklerine ya da Ermeni gele- He became the editor of the Armenian pages of the news- neklerine ilişkin sorularıyla gelirdi. paper. Visitors that constantly surrounded it always livened up Sevgili arkadaşı Hrant Dink’i kaybetmesiyle hayatının en ağır his small desk at the office. These visitors would always come We dedicate this book, which is a part of an ongoing research on cultural heritage darbelerinden birini aldı. Son günlerine kadar, Agos ailesinin en with questions about who knows which village, city, monastery of several cities, to Sarkis Seropyan, who passed away on March 28, 2015. kıdemli üyesi oldu. of Anatolia, or about Armenian traditions, or their family roots. Editor of the Armenian section of Agos weekly newspaper, of which he was also among the founders, Ermeni Mimarlar ve Mühendisler Derneği HAYCAR’ın ‘gay- He received one of the heaviest blows of his life when he lost his beloved friend Hrant Dink. He remained the most senior he had laid the foundations of this work by sharing with us his pursuit of the traces of Armenian buildings riresmî başkanı’ olarak her yıl Anadolu gezilerine öncülük etti. member of the Agos family until his final days. in different corners of Anatolia in his columns in Agos. Ilerleyen yaşına karşın, bu ziyaretler ona her seferinde güç kattı.