6 KÜLTÜR BAKANLI(;IYAYINLARV1l93 ;i; Tırell,.Eli,., DlzJsU81 Dr. KONSTANTİN YOSİF İREÇEK BELGRAD-�TANBUL-ROMA ASKERiYOLU ir H.lt( j( li' ııphonesi �, - Mı.itlürü Bulgarcadan çeviren Ali Kemal BALKANLı Kapak Dliıeni: Nur OKAN ISBN 975 - 17 - 0768 - 4 © Kültür Bakanlı�ı, 1990 - Yayımlar Dairesi Başkanlı!ı'nın 4.1.1990tarih ve TERED 928-5 -1- 1715 sayılı makam onayı ile birinci defa olarak 5.000 adet bastınlmış­ br. Sistem Ofset - ANKARA (Dr. Konstantın Yosif) iREÇEK Çek asıllı Avusturyalıtarih ve coQrafyacl olup 1854 yılında Viyana'da doQmuştur; 1918 yılında yine Viyana'da ölen Ire­ çek, Balkan milletlerinin tarihleri ve Balkanların coQrafi özel­ likleri hakkında incelemeleriyle şÖhret kazanmıştır. Prag Üniversitesi'ni bitirmiş sonra aynı üniversitede Do­ çent olarak hizmet görmüştür. Eserleri 1876'da yazmış oldu­ Qu "Die Geschihte der Bulgaren (Bulgarlar'ın tarihi), bunu müteakip kaleme aldlQı "FGrstentum Bulgarien" (Bulgaristan PrensliQi), "Geschichte Serben" (Sırplar'ın tarihi) ve tercüme­ sini sunduQum VIA MILlTARIS (Roma askeri yolu) SINGIDUNUM - CONSTANlINOPOLlS (Belgrad- Istanbul) dur. 1879'da Bulgar hükümeti tarafından Sofya'ya davet edi­ len Ireçek, 5 yıl çalışarak, Bulgar milli eQitimini yeni bir düze­ ne koymuştur. V ONSOZ Tarihin en eski ve bugünkü insana henüz karanltk çabla­ rmdan beri, daha henüz az sayıda insanlardan oluşan toplu­ luklardan başlayarak �demobullart, bir birleriyle olan mal altşverişlerinde veya savaşlarda hep tabiatm geçişe elverişli kıldıbı yol ve geçit/erden gelip geçerek temasa gelmişlerdir. Özellikle, bütün uluslarm genel bir kaynaşmayla yurtlarmı bı­ rakarak batıya dobru akm ettikleri ortaçablarda, kalabaltk topluluklar halindeki dobu millet/eri geçiş ve akmlartna en uy­ gun bulduklart tabii yollart kullanmışlard". Bazııart Hazardenizi'yle Kara Deniz'i kuzeyden dolaşarak A vrupa'ya geçmiş, bir kısmı da Anadolu yartmadasma geçe­ rek kolay aşılabilen bobazlar yoluyla Avrupa'ya gelip yerleş­ mişler veya Ege adalarmdan basamak basamak sıçrayarak daha ötelere gitmişlerdir. Dobu ile batı, veya Asya ile Avrupa arasmda bağlantı oluşturması dolayısı ile en önemli cobrafi duruma sahip bulu­ nan Balkan Yartmadası, tarihin her devrinde aşiretlere, istil�­ cılara ve yüzgeri dönen mabluplara gidiş ve dönüş yolu ol­ muştur. Ilkel kabileIerin göçlerine aracıltk eden elverişli tabii yollar, insan emebi harcanmadan tozlart, çamurlart, batakla­ rt, kayalart ve uçurumlart ile tabiatm yarattıbı şekillerinde, ancak müsait mevsimlerde kullamlabilirlerken, ilk önce Ro­ malılar tarafmdan geçit vermeyen sulartna taşkmlardan y'k'I­ mayan taş köprüler yapılarak, güzerg�hlart boyunca blok taşlar döşenerek her mevsimde kullamlabilir hale getirilmiş­ /erdir. Tarihçe bilinmeyen devir/erde, ad/art ve çıkış yerleri be/ir- Vi i lenemeyen kabile ve aşiret/erden başlayarak tarihin en eski çağ/arında kaydettiği akmcı u/us/ara göç ve sefer tariki o/an ayni güzerg�h/ar, sonra/an sanat ve medeniyette i/er/emiş millet/er tarafından fenni tesis/er/e düzene konu/up donatıla­ rak fayda/am/If ha/e getirilmiş/erdir. Doğu-Batı u/aşımı bakımından, ticari ve strateji bakımm­ dan askeri önemi büyük o/an, Asya ile Avrupa arasında bir köprü vazifesi gören Ba/kan Yanmadası'nm en iş/ek yolu hiç şüphesiz Istanbu/'la Be/grad arası u/aşım yoludur. Yol/ar, sa/dlfgan/arm akın ve istil�/arma olduğu kadar sa­ vunan/ann gereğinde düzen/e geri çekilme/erine de yararlı o/maktadlr/ar. Millet/erin tarih boyunca o/an ilişkilerinin başlı­ ca sağ/ayıcısı o/ma/an bakımmdan on/ann gelişme/erine en büyük etken yol/ar o/muş/ardır. Yolları gelişmemiş o/an kara­ /ar içi millet/erin uyanma/annln geç ka/ması sebep/erinin baş­ /ıcası budur. Nasıl ki, düşüş devrinde Bizans ordu/an Tuna ve Da/maç­ ya kıyı/arlndan Istanbul'a doğru bu yoldan çekilmiş/erse, Türk ordu/an da Rumeli fethinde Tuna boy/anna u/aşmakta ve sonra/an geri/ere doğru çekiliş/erinde Be/grad-Istanbu/ arasmdaki tabii yolu kul/anmış/ardır. I/er/eyiş ve geri/eyiş çağ/anmlZ/n hemen bütün o/ay/anna sahne o/ması bakımından, Istanbu/-Be/grad yolunun her ka­ nşı tarihimizin birer yaprağını, hatt� birer fasikülünü teşkil et­ mektedir. Rumeli toprak/an, Tuna boy/an, Macar ova/an, Da/maçya kıyı/an bu yoldan fethedilmiş, Viyana kapı/an bu yoldan zor/anmış, Istanbul'un fethini sağ/ayan dev cüsseli top/ar Edirne'den. bu yolla aşılmaz ka/e/er ön/erine getirilmiş­ /erdir. Ba/kan Yanmadası'nm dıştan ge/en ilk tnüstevlileri o/an Pe/aj (Pe/asges)/ar ve on/ann daha sonraki varisleri Trako­ IlIiryall/ar, Makedonya/ı/ar, Romalı/ar, Bizansll/ar ve Türk/er Viii hep bu yaflmadanm şimdi de kullamlan ve bazılafı 6nemini kaybeden tabii yol/a"m kullanmışlardır. Bu uluslar, yollar ve geçit/er üzerinde bazı tesisler vücuda getirmişlerse de, bun­ lardan ilk sun'i tesisleri kuran Romalılar olmuştur. Sonralan, ordularm gidiş-d6nüşleri için sık sık kullamlmaya başlayan Roma yollart, Osmanll/ar'm haşmet devri olan Kanuni Sultan Süleyman devrinde ve onu izleyen duraklama ve düşüş de­ virlerinde kısmen güzergah değiştirilerek fenni tesislerle do­ natllmıştır. Roma Askeri Yollart dolayısı ile, Balkan Yartmadasl'nm, geçmişteki tarihi, coğrafi ve arkeolojik simasım bütün ayrmtı­ lart ile belirten Konstantin Yosif Ireçek bu eser ile, asırlar bo­ yu vatammızm bir parçası olarak kalmış ve tarihimizin en mutlu ve en acı olayla"na sahne olmuş bulunan Rumeli'yi ta­ mtmaya çalışmıştır. Değişik zamanlarda, hayatımm çeşitli safhalarmı geçirdi­ ğim Rumeli'nin birçok köşe ve bucaklaflnda, şahsen yaptı­ ğım incelemelerle ekleyerek daha da zenginleştirip genişletti­ ğim bu eserin tarihimize ışık tutabilecek bir nitelik taşıdığma inamyorum. Tarih kü/liyatımızca tanmmamış bu/una n bu eseri di/imize çevirmiş olmakla bu bilim da/mm repertuvafina küçük bir kat­ kıda bu/unduğuma kanaat getirerek onu tarih kuruluşla"mıza ve tarihseverlerimize sunuyorum. All Kemal BALKANLı iX içiNDEKiLER i. Singidunum - Bizans Roma Yolu ...................................... II. Ortaçağlar'da Belgrad Istanbul Askeri Yolu 65 III. Türkler Zamanında Belgrad - Istanbul Askeri Yolu 108 Balkan Geçitieri 132 ıv. ................ ............ ... ............................ Notlar 156 Ilaveler 186 Yol Rehberi 195 Verantius 200 x ESERIN SUNULUŞU Balkan Yarımadası'nın en önemli ulaşım yolu, Belgrad'la Istanbul arasındaki ana yoldur. Sofya, Filibe, Edirne ve Niş gibi büyük şehirler bu ana yolun üzerinde bulunmaktadırlar. Bu ana ulaşım yoluna hakim olmak, Balkan Yarımadası'nın büyük bir bölümü üzerinde stratejik, ekonomik ve politik bir egemenlik sa�lar. Bu ana yolun anlam ve önemi, sadece Balkan Yarımada­ sı'na inhisar etmeyip onun sınırlarının çok ötesine taşıp yayıl­ maktadır. Bu yol uzun yüzyıllar boyu Batı'yla Do�u arasında tek ba�lantl yolunu teşkil etmiştir. Romalılar tarafından mey­ dana getirilen bu yoı, onların fütuhatında, Bizans'ın barış ve savaş girişmlerinde, Hunlar'ın, Avarlar'ın Avrupa'yı fetih hare­ ketlerinde Gotlar'ın, Slavyanlar'ın ve daha birçok ulusların gelip-geçişlerinde ve özellikle Haçlı Seferleri'nin hepsinde ci­ hana yaygın rol oynamıştır. Bu yol aynı zamanda Avrupa'da savaşçılı�ı yaygınlaştırmış, savaşlarda etken olmuştur. Türk­ ler Balkanlar'daki ve Avrupa içerilerindeki fütuhatlarında bu yol güzergAhından faydalanmışlar.Yol, zamanımızda bozul­ muş, hatırlardan silinmiş ve Istanbul ulaşımını deniz yoluna çevirmişse de, bu eski Roma yolundan geçirilecek bir demir­ yolu, onu yeniden canlılı�ına kavuşturacak ve Do�u ile Batıyı karadan tekrar birbirine ba�lamış olacaktır. Güney-Batı Avrupa'dan Tuna'ya giden bu sefer yolu isti­ kametine doOru uzanan birçok ikinci derecedeki yolun onun- Xi la ba�lantllı olması da küçümsenmeyecek kadar önemlidir. Bu ikinci derecedeki yol güzergAhlarının tarihleri, aynı za­ manda Balkan Geçitieri'nin (ve güzergAhının) de tarihidir. Bu araştirma, Istanbul karayoluna oldu�u kadar, Balkan geçitieri tarihine de ışık tutmak amacını güden bir denemedir. Eski ça�lar hakkında, Veseling, Marsili, Danvii, Manert ve Katançiç'in ve daha yenilerden Kipert'in, B. Tomaşek'in ve Kanitz'in araştırmaları bize esaslı temel oluşturmuştur. Aksi­ ne, Hemus (Koca Balkan) dolaylarındaki yerler için Ortaça�­ lardaki kaynaklar bir duraklama karakteri taşır. Şimdiye ka­ dar bu bölgeyi yalnızca, yaptıkları çalışmalarla Şafarik'le Tafel aydınlatmaktadırlar. Daha eski Türk hakimiyeti devirle­ rinin durumunu zengin bir kültür teşkil eden seyahatnameler aydınlatmakla kalmaktadır. Tabiatiyle, her yerde en yeni se­ yahatnamaler, özellikle Nemçelilerin, Sırplar'ın Bulgarlar'ın ve Yunanlılar'ın da bu kültürle ilgili eserleri dikkate alınmakta­ dır. Izlenen metoda gelince ben burada, çeşitli devirlerde ve de�işik milletlerin dillerinde yazılmış bulunan eserleri teker teker inceleyip kıyaslamakla yetinmedim ve her şeyden önce ça�ımızda var olan ve zamanımıza kadar korunarak kalmış bulunan anıtıarı esas alarak açıklamalar yapmaya çalıştım. Bunlardan başka, savaş ve kültür tarihlerinden de bazı bö­ lümleri ele alarak burada nakletmekten geri kalmayaca�ım. Bu maksatla da, arkeolojive etnogratya itibariyle, taş devrin­ den başlayarak yeni zamanlara gelinceye kadar, çalışmala­ rımla ilgili hususları incelemekten geri kalmadım. Yaptı�ım bazı incelemeler, meydana getirmeyi düşündü�üm "Bulg�r­ lar'ın Tarihi- adlı eserim için de faydalı olacaktır. Bu monografiye ayırmış bulundu�um zaman, pana kay­ nak malzeme itibariyle kat'i bir mükemmelli{Je varabilme ola­ na�ı vermeye elverişli olmadı�ından, gelecekte yapılacak etüdlere bir temel oluşturacak çalışmalar için, mümkün mer- XII tebe, doOru ve iyice eleştiriimiş bir levhanın genel çizgilerini vermekle yetinmeyeceOim. Aynı sebepten,