Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzikoloji Anabilim Dalı TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNİN KLASİK BATI MÜZİĞİ BESTECİLERİNİN MESLEKİ YAŞAMLARINA ETKİLERİ Müge Deniz Erişkin Karabey Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2019 TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNİN KLASİK BATI MÜZİĞİ BESTECİLERİNİN MESLEKİ YAŞAMLARINA ETKİLERİ Müge Deniz ERİŞKİN KARABEY Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2019 i ii iii iv TEŞEKKÜR Yüksek Lisans yolculuğum, insan hayatında karşılaşılabilecek fırtınalı dönemler sebebiyle normalden oldukça uzun sürdü. Yüksek Lisansı bitirip bitiremeyeceğim konusunda emin bile olmadığım dönemler geçirdim. Bu dönemlerde benden desteklerini esirgemeyen hocalarım Burcu Tunakan, Günay Günaydın ve Prof. Dr. Ayten Kaplan'a teşekkür ederim. Genellikle karşılaştığım, engelleyen yönetici profilinin aksine ihtiyacım olan arşiv belgelerini sunarak bu tezin derinleşmesini sağlayan Prof. Dr. Türev Berki'ye teşekkür ederim. Hem nöbetçi teknik servis olarak her aradığımda yetişen, hem de tezin içeriğine ilişkin zihnimde zaman zaman oluşan boşlukları yaratıcı fikirlerle dolduran "Arda Babamız" Arda Erdem'e teşekkür ederim. Her şeyi bırakmama ramak kala benle uzun uzun dertleşen kötü gün dostu Dr. Ahu Köksal'a teşekkür ederim. Tezin yazım sürecinde haftalarca benimle birlikte sabahlayan ve endişelerimi gideren, gak dediğimde su, guk dediğimde çikolata desteği sağlayan annem Melda Özer'e ve eşim Mert Karabey'e teşekkür ederim. Şoför, aşçı, temizlikçi, editör ve terapist oldular; bu sayede yalnızca tezi düşünebildim... Ailemin İstanbul'daki bölümüne, telefonun ucunda bana destek veren Erişkinlerin tümüne teşekkür ederim. Tezle ilgili değerli yorumlarını ve mesleki bilgisini esirgemeyen, evinde ağırlayan, telefonun öbür ucunda bekleyen Necla Gündüz'e teşekkür ederim. Tez jürimde bulunan Prof. Dr. Güzin Yamaner'e, tezime yaptığı küçük bir dokunuşla kattığı büyük vizyondan dolayı teşekkür ederim. Son olarak, tez danışmanım Dr. Öğretim Üyesi Tunca Arıcan'a teşekkür ederim, o olmasa bu tez bitmezdi. Kendisinin Norveç kıyılarından buraya bu tezi bitirebilmem için gönderildiğine inanıyorum. Bu süreçte görüşemediğim tüm dostlara, derslerini arka arkaya iptal ettiğim tüm öğrencilerime sabırlarından ötürü teşekkür ederim. İyi ki hayatımdasınız! Tez sorularına değerli vakitlerini ayıran ve içtenlikle cevaplayan katılımcılara teşekkür ederim, bu içeriği ortaya çıkaran onların deneyimleridir. Son olarak, bu tez sürecinde harcadığım kağıtlar için kesilen ağaçlara ve egzersizlerime bir hayli ara verdiğim yetmiyormuş gibi yediğim abur cuburlara rağmen beni idare eden bedenime teşekkür ederim. Bu dünyanın ve güzel doğanın bir parçası olduğum için duyduğum minneti dile getirmesem bu teşekkür eksik kalırdı. v ÖZET ERİŞKİN KARABEY, Müge Deniz. Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Klasik Batı Müziği Bestecilerinin Mesleki Yaşamlarına Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019. Bu tezde kadın bestecilerin tarih boyunca yaşadıkları ayrımcılıklara değinilmiş ve günümüzde toplumsal cinsiyet rollerinin kadın ve erkek bestecilerin yaşamlarını nasıl etkilediği konusu tartışılmıştır. Batı’da ve Osmanlı tarihinde yaşanan ayrımcılıklarla bugünkü durum arasındaki ortak noktalar araştırılmıştır. 11 kadın ve 11 erkek besteci ile görüşülerek, toplumsal cinsiyet rollerinin hayatları üzerindeki etkileri saptanmaya çalışılmıştır. Kadınların ve erkeklerin, eğitim hayatında nasıl yönlendirildiklerinin mesleğe olan etkileri incelenmiştir. Toplanan veriler, tarihsel arka plana yerleştirilerek Türkiye’de kadınların durumu ve kadın kimliği, besteci kadınlarla ilgili yorumlarla beraber incelenmiştir. Toplumun gerek bestecilik mesleğinin kendisine, gerekse bu meslekle uğraşan kadın ve erkeklere olan bakış açısı bu bağlamda ele alınmıştır. Bunun yanında, cinsiyet rollerinin bestecilerin eğitim hayatlarındaki ve bestecilik kimliğini tanımlayış biçimleri üzerindeki etkileri, kadın ve erkek bestecilerin mesleklerinde kadınların mı yoksa erkeklerin mi daha çok desteklendiğine, tercih edildiğine veya kazanç farklarına ilişkin görüşlerine de yer verilmiştir. Bütün bu verilerin ışığında Cumhuriyet’in toplumsal cinsiyet eşitliği hedefine bestecilik özelinde ne ölçüde ulaştığı incelenmiştir. Anahtar Sözcükler Kadın Besteciler, Toplumsal Cinsiyet, Eşitlik, Kadın Hakları, Klasik Müzik, Kompozisyon, Orkestra Şefliği vi ABSTRACT ERİŞKİN KARABEY, Müge Deniz. Effects of The Social Gender Roles To The Careers of Classical Music Composers in Turkey, Master’s Thesis, Ankara, 2019. In this thesis, the discrimination experienced by female composers throughout history is discussed. Also, the effects of the gender roles to the lives of male and female composers are interrogated. The common points between the discrimination in the West and in the Ottoman history and the present situation are investigated. 11 female and 11 male composers and conductors were interviewed to determine the effects of gender roles on their lives. The effects of gender roles in education are examined in terms of how women and men are guided to choose composition as a job. The data collected, placed in the historical background of women's identity and status in Turkey that have been examined together with both male composers’ comments on women composers and women composers’ comments on their own lives. In this context, the society's perspective on both composition as a profession and the women and men who are engaged in this profession are also discussed. In addition, the effects of gender roles on the composers' own definition of being a composer as an identity in their educational and daily lives are interrogated. The opinions of male and female composers on getting supported and being preferred are studied. Furthermore, the existence of financial differences caused by gender in their professions are questioned based on these composers’ own words. In the light of all these data, the Republic’s goal of obtaining gender equality and to what extent it achieved this goal in the field of composition has been examined. Keywords Female Composers, Gender Roles, Gender Equality, Classical Music, Composition, Conductin vii İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY .................................................................................................................. i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ....................................................... ii ETİK BEYAN ........................................................................................................................ iii TEŞEKKÜR .......................................................................................................................... iv ÖZET ..................................................................................................................................... v ABSTRACT .......................................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................... vii TABLOLAR DİZİNİ .............................................................................................................. ix ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................................. X GİRİŞ .................................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: MÜZİK ÇEVRELERİNDE KADIN ........................................................................ 8 1.1. OSMANLI’DA KADIN MÜZİSYENLER VE MÜZİSYENLİK KAVRAMINA GENEL BİR BAKIŞ ........................................................................................................... 8 1.2. OSMANLI’DA KADIN BESTECİLER ........................................................................ 16 1.3. KLASİK BATI MÜZİĞİ TARİHİNDE KADIN BESTECİLER VE MÜZİSYENLER ...... 27 1.4.KLASİK BATI MÜZİĞİ VE TÜRK MÜZİĞİ TARİHİNDE KADIN BESTECİLERİN ORTAK SORUNLARI ...................................................................................................... 37 BÖLÜM 2: TÜRKİYE’DE KADIN KİMLİĞİ VE İNŞASI ÜZERİNE ...................................... 43 2.1. TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E KADAR KADIN KİMLİĞİ .................................. 51 2.2. 1920-1950 DÖNEMİ .................................................................................................. 53 2.3 1950-1980 DÖNEMİ .................................................................................................. 66 2.4. 1980 SONRASI DÖNEM .......................................................................................... 76 BÖLÜM 3: EĞİTİMDE VE ÇALIŞMA HAYATINDA EŞİTLİK .............................................. 82 BÖLÜM 4: BULGULAR VE YORUMLAR ........................................................................... 88 4.1.DEMOGRAFİK YAPI ................................................................................................. 88 4.2.KOMPOZİSYON VE ORKESTRA ŞEFLİĞİ MEZUNLARI ARASINDA CİNSİYET AYRIMCILIĞINA İLİŞKİN İZLENİMLER .......................................................................... 89 4.3. BESTECİLERİN EĞİTİM VE ÇALIŞMA HAYATLARINDA TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNİN ETKİLERİ ................................................................................. 96 4.4. KOMPOZİSYON/ORKESTRA ŞEFLİĞİ ALANININ TERCİH EDİLMESİNDE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNİN ETKİLERİ ........................................................ 107 4.5 BİR