P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz OTWOCK (561) Warszawa 2009 Autorzy: Halina Kapera*, Leszek Kruk*, Krystyna Wojciechowska**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN… Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – L. Kruk ...................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – L. Kruk ........................................................ 4 III. Budowa geologiczna – L. Kruk ............................................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................... 9 1. Piaski i Ŝwiry ...................................................................................................................... 9 2. Kopaliny ilaste .................................................................................................................. 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ................................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................... 16 VII. Warunki wodne – L. Kruk ................................................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe ..................................................................................................... 17 2. Wody podziemne .............................................................................................................. 18 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 20 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................................ 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ................................................... 23 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ...................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ........................................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk .......................................................................... 36 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ................................................................................................. 42 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, K. Wojciechowska................................................................. 42 XIV. Literatura......................................................................................................................... 43 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Otwock została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Otwock Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w ska- li 1:50 000, wykonanym w 1997 roku w firmie SEGI-PBG Sp. z o.o. w Warszawie (Strengel- Martinez i in., 1997). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w u- kładzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom teryto- rialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. 3 W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Mazowieckiego Urz ędu Wojewódzkie- go w Warszawie i Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Otwocku i Mi ńsku Ma- zowieckim oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Otwock okre ślaj ą współrz ędne od 21 °15’ do 21 °30’ długo ści geograficznej wschodniej i od 52°00’ do 52°10’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza nale Ŝy do województwa mazowieckiego, powiatów otwockiego (gminy: Celestynów, Józefów, Karczew, Kołbiel, Osieck, Otwock, Wi ązowna i So- bienie-Jeziory) i mi ńskiego (gminy: D ębe Wielkie, Halinów i Mi ńsk Mazowiecki). Północno- zachodni niewielki fragment terenu nale Ŝy do Warszawy – dzielnicy Wawer. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie dwóch mezoregionów Dolina Środkowej Wisły i Równina Garwoli ńskiej, wchodz ących w skład Niziny Środkowomazowieckiej (fig. 1). Dolina Środkowej Wisły zaj- muje niewielk ą zachodni ą cz ęść obszaru arkusza, pozostała cz ęść zaj ęta jest przez Równin ę Garwoli ńsk ą. Najwy Ŝej poło Ŝone s ą obszary na południowym wschodzie (około 140–150 m n.p.m.) i północnym wschodzie (około 130–135 m n.p.m.). Teren pochyla si ę ku północy i ku zacho- dowi do doliny Wisły. Najni Ŝej poło Ŝone s ą tereny w dolinie Świdra w pobli Ŝu odcinka uj- ściowego rzeki (90 m n.p.m.). Ogólne deniwelacje si ęgaj ą 60 m. W obr ębie arkusza Otwock wyst ępuj ą dwie główne jednostki geomorfologiczne – wy- soczyzna polodowcowa oraz dolina Wisły. Wysoczyzna polodowcowa wyst ępuje zwartymi obszarami w południowej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza i poło Ŝona jest na wysoko- ściach około 130–140 m n.p.m. Jest to stosunkowo wyrównana powierzchnia, rozci ęta doli- nami denudacyjnymi i erozyjnymi, opadaj ąca ku dolinie Wisły strom ą kraw ędzi ą. W cz ęś ci północno-zachodniej obszaru arkusza wysoczyzna jest silnie zdenudowana. W cz ęś ci środ- kowej i południowej przez obszar wysoczyzny przebiega płytka i stosunkowo szeroka dolina, 4 wypełniona piaskami akumulacji rzecznej. Na dolin ę Wisły składaj ą si ę równiny tarasów: otwockiego, karczewskiego, janowskiego, a tak Ŝe tarasy zalewowe Wisły, Świdra i Mieni. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Otwock na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.75 – Dolina Środ- kowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomi ńska, 318.79 – Równina Garwoli ńska Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.92 – Wysoczyzna Kałuszy ńska, 318.95 – Wysoczy- zna śelechowska Najwi ększ ą rzek ą obszaru arkusza jest Świder, prawobrze Ŝny dopływ Wisły. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego mazowiecko-podlaskiego. Śred- nia temperatura roczna wynosi 7,8–8,1°C, średnia temperatura półrocza zimowego waha si ę od 0,5 do 1,0°C, za ś półrocza letniego wynosi około 14,5°C. Średni opad roczny wynosi 550 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 60 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora za- chodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). 5 Mimo bezpo średniego