1 Novosadska alternativna rok scena XX veka Bogomir Mijatović Ljudi će doživeti šok kada shvate da su napredne misli današnjice nedovoljno napredne za sutra. Misliti misli sutrašnjice je oblik budućeg života. (Kristofer Morli, 1890–1957) Nepoznavanje, ili površno poznavanje, jedne epohe, jedne zemlje, jednog naroda i njegove kulture, umetnosti uopšte, često nas vodi u pogrešnom pravcu čiji su krajnji ishodi predrasude a jedini mogući zaključak, ukoliko smo skloni svemu navedenom, je, najblaže rečeno, da nismo svesni svog neznanja, odnosno da uživamo u samouverenom neznanju. S obzirom na to da smo o novostvorenoj slovenskoj državi po okončanju Prvog svetskog rata veoma malo učili u školama, čak i sami smo imali mnogobrojne predrasude o tom vremenu previđajući pritom nesporne činjenice da su u toj državi pokrenuti Radio Zagreb, Radio Ljubljana i Radio Beograd, da su se u njoj pojavile i prve prodavnice muzikalija (kako su ih zvali), u kojima su pored instrumenata mogle da se kupe originalne šelak ploče (krte bakelitne singl ploče formata kasnijeg LP-ja, koje su imale 78 obrtaja u minutu) poznatih svetskih diskografskih kuća His Master's Voice, Polydor, Columbia, RCA i drugih, ali i jedine domaće izdavačke kuće Edison Bell Penkala Ltd, koju je 1926. osnovala izdavačka kuća Edison Bell s naslednicima Eduarda Penkale, izumitelja nalivpera i vlasnika fabrike za izradu istih, note u to vreme popularnih svetskih, bolje rečeno američkih šlagera, note popularnih dela iz klasične muzike i prvih domaćih šlagera, udžbenici, publikacije... Otvorena su mnogobrojna pozorišta, izgrađene bioskopske sale, snimljeni prvi jugoslovenski filmovi... Mnoge građevine koje danas krase Beograd, Zagreb, Ljubljanu, Novi Sad, Suboticu i druge varoši, podignute su između dva svetska rata. Gostovanje velike svetske zvezde Džozefine Bejker u Beogradu, aprila 1929, najpre veličanstven doček na beogradskoj železničkoj stanici, uz prisustvo mnogih obožavalaca (Džozefina je mislila da su u toku nekakve demonstracije), a potom fantastična atmosfera na koncertu, potvrđuju da je novostvorena država držala korak sa 2 ostalim evropskim metropolama i kada je reč o kulturi, bez obzira što je maltene polovina zemlje bila nepismena. Kod izvesnog dela, uglavnom gradske, populacije postojale su kulturne potrebe kojima je tadašnja vlast udovoljavala shodno mogućnostima. Pošto je Vojvodina pre stvaranja zajedničke slovenske države bila deo austrougarske monarhije, u okviru koje je bilo velikih migracija, pre svega zahvaljujući doseljenicima iz Nemačke, Austrije i Mađarske, kuturne potrebe u severnoj srpskoj pokrajini razlikovale su se u odnosu na gradove južno od Save i Dunava. U vojvođanskoj ravnici klasična muzika slušala se u većoj meri nego u ostalim delovima Srbije. Između dva rata u srpskim gradovima, samim tim i vojvođanskim, slušao se i svirao džez, koji je na ovim prostorima, može se reći, bio prva alternativna muzika. Sticajem političkih okolnosti epitet alternativne muzike imao je u dva navrata – neposredno posle pomenutog Velikog rata, kao nova, do tada nepoznata muzika, i odmah po završetku Drugog svetskog rata, kada je od nove vlasti bio proglašen „dekadentnom zapadnjačkom muzikom“. Milovan Đilas, jedan od rukovodećih ljudi u novoj državi, godine 1947. izjavio je: Amerika je naš zakleti neprijatelj, a s njom i džez kao njen produkt. Zbog sviranja džeza, plesa uz džez, posebno troking (igrao se u parovima koji su se non-stop držali za ruke, i uz brzu muziku), čak i slušanja džeza, avangardna omladina imala je mnogo problema koji su kulminirali privođenjem u policiju, višesatnim noćnim ispitivanjima, da bi ih sutradan puštali iz pritvora s potpuno novim imidžom – svi su bili ošišani na tzv. nulericu. Uz književnost, muzika, kasnije i film, je bila prva meta nove vlasti koju je pokušavala na sve načine da kontroliše zbog navodnog lošeg uticaja na komunističku omladinu. Avangarda je bila protivteža populizmu, ali ne kao provokacija, mada je i toga bilo, nego kao rezultat novih ideja iniciranih s „trulog zapada“, kako su najčešće takve slučajeve definisali jugoslovenski političari i novinari koji su bili na liniji. Raskid veza i prijateljstva s tadašnjim SSSR-om donošenjem čuvene Rezolucije Informbiroa 28. juna 1948. relaksirao je naše odnose sa zapadom, pre svih s vodećom silom Sjedinjenim Američkim Državama, iz koje je na ove prostore ponovo stigla alternativna muzika - džez. Onog trenutka kada su Radio Novi Sad i Radio Ljubljana, a ubrzo i Radio Zagreb i Radio Beograd, počeli da uvode džez u svoje programe, on je postao mejnstrim, što je u suštini i bio, i izgubio je ekskluzivu alternativne muzike. Kultura se zasniva na hrabrom (i rezigniranom!) preduzimanju takvih pothvata koji nam se čine bezizglednim ali koji uvek, na jedan ili drugi način, posredno ili neposredno, donose plodove samo ako nađemo snage i hrabrosti da ih preduzimamo i da u njihovom izvođenju istrajemo. – Ivo Andrić Novosadska kulturna scena u Jugoslaviji slovila je za bastion avangarde sve do sredine sedamdesetih, mada je i kasnije, praktično do raspada države, bila pri samom vrhu, a iz kojeg je proistekla i novosadska avangardna scena u mnogim kulturnim segmentima, konačno i u muzici. Kretanja u okvirima akademskih koordinata je sigurno polje delovanja, ali je bez značajnih tektonskih poremećaja, koji su neophodni da bi umetnost, znači i muzika, napravila neophodne iskorake, da bi se menjala, razvijala, dosegnula viši nivo neophodan za njeno stalno napredovanje, to nemoguće. Svet nisu menjali mediokriteti, sledbenici glavnog toka, umetnici koji su svoj izraz tražili u okviru poznatih i priznatih akademskih 3 okvira, nego mladi, slobodoumni i hrabri umetnici s novim idejama, s nepokolebljivom verom u njih, istrajni u njihovoj realizaciji bez obzira na cenu. Za umetnost je dragocen njihov pogled u stranu. Naravno, to ni u kom slučaju ne znači negiranje proverenih tradicionalnih vrednosti, nego pokušaj stvaranja nove. Ključni momenat u kulturnom životu Novog Sada dogodio se 1954. godine osnivanjem Tribine mladih, odnosno Omladinske katedre pri narodnom univerzitetu, kako joj je glasio zvanični naziv. 1. januara 1978. došlo je do integrisanja Tribine mladih i Kulturnog centra omladine „Sonja Marinković“ u Kulturni centar mladih „Sonja Marinković“, koji od 1984. radi pod nazivom Kulturni centar Novog Sada. Od samog osnivanja Tribina mladih je opravdavala razloge svog ustoličenja – brinula se o kulturnim potrebama mladih i postala centar okupljanja umetnika, književnika, muzičara, novinara i, što je najvažnije, mladih konzumenata koje je sve to interesovalo. Sadržina programa obuhvatala je sve ono što ih je zanimalo: književno-poetske večeri, razgovori o poetici, filmske projekcije i diksusije po završetku filmova, pozorišne predstave, sa istim epilogom, likovne izložbe, mnogobrojna predavanja i razgovori na razne teme: muzika, sport, omladina, politička situacija u mnogim zemljama itd. Tribina mladih je bila prva državna institucija u okviru koje su delovali alternativni umetnici - književnici, pesnici, filmski radnici, slikari, muzičari… Kada govorimo o književnosti, gosti na Tribini mladih bili su najveći pisci i pesnici toga vremena: Dušan Matić, Stanislav Vinaver, Oskar Davičo, Branko Miljković, Pero Zubac, Duško Trifunović, Izet Sarajlić, Stevan Raičković, Slobodan Marković, Miodrag Bulatović, Mika Antić, Vasko Popa, Milovan Danojlić, Dobrica Ćosić, Mira Alečković, Vesna Parun, Branko V. Radičević, Boško Petrović, Jure Kaštelan, Ljubomir Simović, Matija Bećković, Vito Nikolić, Petar Pajić, Slobodan Rakitić, Slobodan Selenić, Gojko Đogo, Milovan Vitezović, Vladimir Bulatović Vib, Stevan Tontić, Danilo Kiš, Meša Selimović i drugi. Stihove pomenutih i inih književnika i pesnika čitali su glumci: Mira Banjac, Slobodan Aligrudić, Branka Petrić, Boris Dvornik, tada učenik Srednje glumačke škole u Novom Sadu, Marija Crnobori, Ljuba Tadić, Miša Janketić, Rade Šerbedžija, Enes Kišević, Ivan Bekjarev, Rale Damjanović... Česti gosti ove institucije bili su najbolji jugoslovenski novinari: Miroslav Radojčić, Zuko Džumhur, Jovan Šćekić, Đuka Julijus, Igor Mandić, Slobodan Novaković, Bogdan Tirnanić i drugi, kao i reditelji: Ljubiša Ristić, Mira Trailović, Živojin Pavlović, Jovan Ćirilov, Dušan Kovačević... Ljubitelji sporta takođe su imali prilike da slušaju velika imena kao što su Svetozar Gligorić, Tadija Kačar, Slavko Obadov... O muzici su govorili Ilija Vrsajkov, Josip Slovenski, Miroslav Čangalović, Dragutin Gostuški i mnogi drugi. Ako smo što se džeza tiče, iz već pomenutih razloga, bili u zakašnjenju u odnosu na zapadni svet, s rokenrolom je bila neuporedivo bolja situacija. Država, da li iz neznanja, nepažnje ili nezainteresovanosti, nije se odnosila prema rokenrolu kao prema džezu, kao nečemu opasnom za našu omladinu, tako da je Jugoton nepune dve godine po objavljivanju svetskog hita grupe Bill Haley & His Comets Shake, Rattle And Roll, 1956. objavio verziju Ive Robića pevanu na engleskom! Rokenrol je bio prisutan i na radiju, a kompozitor Angelo Vlatković, tek ustoličeni urednik za zabavnu muziku u Radio Novom Sadu, aprila 1957. na Tribini mladih govorio je na temu Šta je rokenrol? Iste godine na programu Tribine mladih bila je u to vreme intrigantna tema Seksualna priroda čoveka, a nešto kasnije govorilo se na teme Poetika seksa i Razgovor o erotici, posle čega je priređena izložba erotskih fotografija. Ništa manje zanimljive i škakljive teme nisu bile 4 Menja li se ljubav u svetu, O cenzuri, Filmska cenzura - šta je to?, O smislu kulture, Razgovor o konceptualnoj umetnosti, O demokratizmu