Aurelia Zduńczyk Krajobraz – wyznanie – pobożność: region Harzu i księstwo Anhaltu IX Polsko-Niemieckie Seminarium Wrocław–Halle–Siegen, Gernrode–Wernigerode, 28 V – 2 VI 2012 elem organizowanego od 9 lat polsko-nie- Z Anhaltem wiążą się postacie wybitnych kobiet, Cmieckiego seminarium jest nie tylko rozwój opatek kolegiaty w Gernrode: Hathui i Elżbiety współpracy między uczestniczącymi w projekcie z Weidy, a także uwiecznionej w przepięknym rzeź- ośrodkami naukowymi – zakłada ono krzewienie biarskim wizerunku fundatorki katedry w Naum- i pogłębianie wiedzy z zakresu dziedzictwa waż- burgu – Uty z Ballenstedt, oraz żyjącej w Zerbst nych regionów Europy Środkowej. W poprzednich tylko 2 lata Zofii Augusty Fryderyki von Anhalt- latach odbywało się na terenie Ziemi Wschowskiej, -Zerbst-Dornburg, bardziej znanej pod swoim przy- Śląska Cieszyńskiego, Górnych Łużyc, Gdańska, branym imieniem Katarzyny, carycy Rosji, zwanej Pomorza Przed- i Zaodrzańskiego oraz Turyn- Wielką. Książę Jerzy III z Anhaltu przyczynił się gii. Jego interdyscyplinarny charakter, oparty na do wdrożenia i utwierdzenia reformacji na terenie współpracy historyków, historyków sztuki, teolo- środkowych Niemiec, a Moses Mendelssohn, po- gów i specjalistów z dziedziny historii Kościoła, chodzący z Dessau niemiecko-żydowski filozof, był jest szczególnie korzystny tam, gdzie polityka, prekursorem oświecenia żydowskiego. Z Dessau także wyznaniowa, determinowała wiele dziedzin związany był także Wilhelm Müller, niemiecki życia społeczeństw, gdzie zachodziły istotne prze- poeta, którego wiersze (Piękna młynarka i Podróż obrażenia w tkance struktury społecznej i konfe- zimowa) zainspirowały Franza Schuberta do stwo- syjnej. Szczególnie ważne są pod tym względem rzenia dwóch wielkich cykli pieśniowych. ośrodki, które były miejscem narodzin wielkich IX Polsko-Niemieckie Seminarium Wroc- idei poruszających Starym Kontynentem na prze- ław–Halle–Siegen odbyło się w dniach 28 V – 2 VI strzeni ubiegłych stuleci. Poznawanie historii tych 2012 w Gernrode i Wernigerode. Zostało zorgani- ośrodków pozwala na zgłębianie dziejów ponadre- zowane przez Seminarium Teologii Ewangelickiej gionalnych, ogólnoeuropejskich. na Wydziale I Uniwersytetu w Siegen, przez Ka- W 2012 r. obchodzono 800-lecie założenia tedrę Nowożytnej Historii Kościoła na Wydziale księstwa Anhaltu, powstałego w wyniku podzia- Teologicznym Uniwersytetu im. Marcina Lutra łów średniowiecznej Marchii Brandenburskiej. w Halle i Wittenberdze oraz przez Zakład Historii Narodziły się w nim ruchy społeczno-religijne tej Sztuki Renesansu i Reformacji w Instytucie Histo- rangi, co reformacja, pietyzm i projekty zjedno- rii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego. Kierowni- czenia protestanckich konfesji, a także jednostki, ctwo naukowe objęli, podobnie jak w ubiegłych la- które odcisnęły piętno na historii regionu i Europy. tach, prof. dr hab. Jan Harasimowicz z Wrocławia, /117/ uart ↪Q Nr 1(27)/2013 Uczestnicy seminarium na placu przed kościołem św. Serwacego w Quedlinburgu. Fot. U. Bończuk-Dawidziuk prof. dr hab. Udo Sträter z Halle oraz prof. dr Vero- z zakresu historii Kościoła prezentują zazwyczaj nika Albrecht-Birkner z Siegen. Udział w semina- panoramę przemian politycznych i wyznaniowych rium wzięli studenci, doktoranci oraz pracownicy w danym regionie. Wystąpienia te oscylują od opra- naukowi wszystkich trzech uczelni. Patronat nad cowań ogólnych do bardzo szczegółowych, poświę- nim objęła prof. dr hab. Birgitta Wolff, Minister Na- conych jednemu wydarzeniu, kluczowemu dla epo- uki i Gospodarki Kraju Saksonia-Anhalt, a finan- ki, lub jednej wybitnej jednostce. Temat ćwiczeń sowego wsparcia udzieliła Fundacja Współpracy grupowych dotyczy zawsze jakiegoś wyjątkowego Polsko-Niemieckiej oraz Vereinigung der Freun- zjawiska związanego z regionem. Daje sposobność de und Förderer der Martin-Luther-Universität do wykorzystania zdobytej wiedzy w praktyce. Halle-Wittenberg e.V. Grupa uczestników z Wrocławia i z Halle Idea wspólnych działań w ramach seminarium spotkała się w Dessau, aby po wspólnym obiedzie polega na maksymalnym wykorzystaniu interdy- i pierwszych rozmowach od razu przystąpić do scyplinarnego charakteru grupy i przełożenia tego pracy. Rozpoczęło ją zwiedzanie kościoła św. Jana. potencjału na realizację jednego wspólnego zada- Ewelina Bożek-Leszczyk opisała historię tej bu- nia. Studenci historii sztuki opowiadają uczestni- dowli, wzniesionej w latach 1690–1702 za sprawą kom o zabytkach regionu, przybliżając w ten spo- księcia Jana Jerzego II, a następnie omówiła znaj- sób dzieje wybranych obiektów i osób związanych dujące się na jej wyposażeniu trzy obrazy tablico- z ich powstaniem – artystów, fundatorów, kolejnych we z warsztatu rodziny Cranachów: Ukrzyżowa- właścicieli. Przy okazji przedstawiana jest zawsze nie Chrystusa (1523), Modlitwę na Górze Oliwnej społeczno-polityczno-kulturalna sytuacja regionu (1553) oraz Ostatnią Wieczerzę (1565). Marta Mał- w konkretnym okresie historycznym oraz europej- kus podjęła się zadania przybliżenia uczestnikom ski kontekst, w którym konkretne dzieło powinno dwóch innych obiektów wzniesionych w Dessau. być rozpatrywane. Studenci teologii i specjaliści Pierwszym z nich był zrekonstruowany po znisz- /118/ Aurelia Zduńczyk / Seminarium : Krajobraz – wyznanie – pobożność: region Harzu i księstwo Anhaltu czeniach wojennych zamek zwany Johannbau, jed- gielskim gotykiem Tudorów. Marcin Luter, któ- na z pierwszych budowli renesansowych w środ- ry pierwszy raz głosił Słowo Boże w tym kościele kowych Niemczech, niegdyś rezydencja książąt w 1532 r., 4 lata później prowadził w nim nabożeń- Anhalt-Dessau. Referentka podkreśliła innowa- stwo przy udziale siedmiu chłopów i dwóch star- cyjny charakter zastosowanych w nim rozwiązań szych niewiast, co znajduje potwierdzenie w zacho- architektonicznych, istotnych dla późniejszego wanym do dziś dokumencie. budownictwa na tych terenach. Drugim obiek- W drodze do miejsca zakwaterowania – Domu tem omówionym przez mgr Małkus był późnogo- św. Cyriaka (Cyriakushaus) w Gernrode – uczest- tycki kościół Mariacki, wzniesiony z cegły – jedna nicy seminarium poznali za pośrednictwem refe- z najstarszych budowli w mieście. Zawierał on nie- ratu Małgorzaty Gniazdowskiej dzieje przebudo- gdyś cenne wyposażenie, które zostało zniszczone wanego w czasach gotyku romańskiego kościoła w wyniku alianckiego nalotu bombowego w roku św. Jakuba w Köthen, pełniącego od czasu refor- 1945. Ocalały tylko wspomniane obrazy z warszta- macji funkcję ewangelickiego kościoła miejskiego. tu Cranachów. Po przybyciu do Gernrode przyszedł czas uroczy- Po dołączeniu uczestników z Uniwersytetu stego otwarcia seminarium. Głos zabrali kolejno w Siegen, którzy mieli za sobą długą podróż po- kierownicy naukowi, którzy przywitali i przedsta- ciągiem, cała grupa wyruszyła do Wörlitz. Założe- wili przybyłych gości: panią minister Birgittę Wolff nie parkowe w tym mieście powstało na życzenie oraz pana Joachima Liebiga, prezydenta Ewangeli- księcia Leopolda III Fryderyka Franciszka von ckiego Kościoła Krajowego Anhaltu. Serdecznemu Anhalt-Dessau. Leżący w granicach parku Domek powitaniu uczestników przez gospodarzy regionu Gotycki, powstały w latach 1773–1813 i nawiązują- towarzyszyło wręczenie materiałów promujących cy swoją formą do angielskiego budownictwa neo- Saksonię-Anhalt, jej historię i kulturę. gotyckiego i architektury weneckiej, był tematem Drugiego dnia rozpoczął się cykl wykładów na referatu Urszuli Bończuk-Dawidziuk. Wnętrza temat historii i historii sztuki regionu. Zarys dzie- tego obiektu służą do ekspozycji bogatych zbiorów jów księstwa Anhaltu przedstawił Justus Vesting z dziedziny malarstwa i rzemiosła artystycznego, oraz dwaj studenci Uniwersytetu w Halle: Sascha w tym ponad 200 przykładów malarstwa na szkle. Wentrock i Pierre Motylewicz. Dr Marcin Wisłoc- Jeśli przepych i okazałość zwiedzanych wnętrz nie ki z Uniwersytetu Wrocławskiego wygłosił referat przekonały uczestników o dumie dawnych właści- pt: „Budowle kościelne Anhaltu – wprowadzenie cieli, dobitnie unaoczniły ją pawie, przechadzają- historyczno-artystyczne”. Odczyt dyplomowanej ce się dostojnie w pobliżu Domku. Główny pałac teolog Claudii Drese z Uniwersytetu w Halle do- książęcy w Wörlitz, o którym opowiadała Anna tyczył rozwoju pietyzmu: jednego z najważniej- Michalska, stanowi pierwszy przykład recepcji an- szych nurtów religijnych w protestantyzmie wieku gielskiego palladianizmu na terenie Niemiec. Wraz XVII i XVIII, który dążył do rozbudzenia silnych z otaczającym go założeniem parkowym i liczny- uczuć religijnych przez intensywną modlitwę i me- mi pawilonami (Nymphaeum, Świątynią Wenus, dytację, lekturę Pisma Świętego oraz działalność Synagogą/Świątynią Westy, Panteonem) został dobroczynną. w listopadzie 2000 wpisany na listę światowego Po wspólnym posiłku kontynuowano pozna- dziedzictwa kulturalnego UNESCO. Decyzja ta wanie najważniejszych zabytków regionu. Histo- zyskała pełną aprobatę uczestników seminarium, rię kolegiaty św. Cyriaka w Gernrode, najlepiej którzy spacerowali – pełni podziwu – po założeniu, zachowanego przykładu ottońskiego budownictwa chłonąc niesłychany spokój i urodę tego miejsca, z X w., przybliżyła studentka Aurelia Zduńczyk gdzie czas jakby się zatrzymał. oraz miejscowy pastor, ks. Andreas Müller. Uczest- Beata Łańcuchowska przedstawiła semi- nicy seminarium mogli we wnętrzu kolegiaty po- narzystom historię kościoła św. Piotra w Wörlitz, dziwiać Święty Grób, uznawany za najstarszą na powstałego na życzenie margrabiego Albrechta terenie Niemiec imitację jerozolimskiego grobu Niedźwiedzia.