T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK ROMANINDA OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞ SÜRECİNE YAKLAŞIM Yüksek Lisans Tezi Cengiz Karataş Tez Danışmanı Doç. Dr. Nurullah Çetin Ankara – 2003 ÖNSÖZ Edebiyat, kültürden özellikle de tarihten bağımsız düşünülemez. Edebiyatı zenginleştiren öğelerin başında kültürel birikim yer almaktadır. Bir milletin kültürel geçmişi ne kadar zenginse edebiyatı da o ölçüde zenginleştirilebilir. Çünkü roman, şiir vb. bütün edebî türlerin temelinde kültürel birikim yatmaktadır. Tarihî roman, bu kültürel birikimin en belirgin şekilde ortaya çıktığı edebî türdür. Tarih ile edebiyatın buluşması olarak da nitelendirebileceğimiz bu tür, tüm dünyada kabul görmekte ve beğeni ile okunmaktadır. Tarihî roman türü, tarihî gerçeklere bağlı kalmak kaydıyla romancının kendi muhayyilesinde tarihi ete kemiğe büründürmesi, kuru tarihî olaylara hayat vermesi temeli üzerine oturmaktadır. Tarihî roman yazarının en çok dikkat etmesi gerektiği nokta, tarihten yararlanırken kendisinin bir tarih kitabı yazarı olmadığını unutmamasıdır. Nitekim zaman zaman bu teknik yanlışlıktan dolayı tarihî roman yerine tarih kitabıyla yüz yüze gelinmektedir. Yazar, bazen bilimsel eser yazıyormuşçasına bize kaynakça bile vermektedir! Bu gibi yanlışlara düşülmemesi açısından sanatsal eserlerle bilimsel eserlerin farklılığının bilincinde olunmalıdır. Türk Romanında Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Sürecine Yaklaşım adlı Yüksek Lisans çalışmam yukarıdaki ayırımın farkında olarak hazırlanmıştır. Söz konusu olan bu tezin edebî eserlerden yola çıkılarak hazırlandığı göz önüne alınarak tarihle ilgili eleştirlerin dışında tutulması gerekir; Çünkü bu çalışma hazırlanırken ilk kaynak olarak “Kaynakça” bölümünde verilmiş olan 15 roman esas alınmıştır. Bu edebî eserlerin tarih ile ne kadar bağdaşıp bağdaşmadığı farklı bir tartışma konusudur. Unutulmaması gereken bir şey daha vardır ki o da, tarihin üzerinde en çok oynamaya müsait bilim dallarından biri olduğudur. Biz bu çalışmamızda tüm bunları dikkate alarak mümkün olduğu kadar söz konusu romanlardan yaptığımız yorumları desteklemeye çalıştık. Çalışmamızın “GİRİŞ” bölümünde Osmanlı Devleti’nin kurulduğu sırada Anadolu ve çevresindeki gelişmelere değinilmiştir. Siyasî, ekonomik ve sosyal çerçeve ana hatlarıyla ele alınan romanların doğru anlaşılması açısından verilmiştir. “Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Zümreler” bölümünde Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda büyük hizmetlerde bulunmuş topluluklara yer verilmiştir. “Anadolu Ahileri”, “Anadolu Gazileri”, “Anadolu Abdalları”, “Anadolu Bacıları” olmak üzere ayrı ayrı incelemeye tabi tuttuğumuz bu zümrelerin incelenmesinin kuruluş meselesinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacağına inanmaktayız. “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Temel Faktörler” bölümünde söz konusu olan romanlarda Osmanlı’nın kuruluşu sırasında hangi düşüncelerin ve davranış biçimlerinin rolü olduğuna değinilmeye çalışılmaktadır. Bu bölüm, çalışmamızın esası olması bakımından önemlidir. Osmanlı’nın kuruluşunda etkin olan 34 değişik unsur ve bunların adı geçen romanlarda ele alınışı incelenmektedir. Bu unsurlar, abece sırasına göre sıralanmıştır. “Osmanlı Devleti’ni Kuran Beylere Yaklaşım Tarzı” adlı bölümde ise kuruluş dönemini anlatan romanlarda “Beylere” nasıl yaklaşıldığı hangi özelliklerinin ön plâna çıkarıldığı ve kuruluşta etkin rol oynadığı verilmeye çalışılmıştır. “Sonuç” bölümünde çalışmamız boyunca ulaştığımız sonuçları, elde ettiğimiz hükümleri derli toplu olarak ortaya koyduk. Ayrıca konuyla ilgili romanların genel olarak dil ve üslûp özelliklerine değinilmiştir. Çalışmalarımın başından itibaren her türlü yardımını esirgemeyen değerli hocalarım Prof. Dr. İsmail PARLATIR’a ve Doç. Dr. Nurullah ÇETİN’e, çalışmalarım sırasında bana her türlü imkânı sağlayan aileme ve çalışmalarım sırasında faydalandığım eserlerin sahiplerine teşekkürü borç bilirim. Cengiz KARATAŞ Mayıs 2003, Ankara İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .................................................................................................................................I- III İÇİNDEKİLER....................................................................................................................IV-VI KISALTMALAR LİSTESİ..................................................................................................VII GİRİŞ...................................................................................................................................1-19 1. Osmanlı Devletinin Kuruluşu Sırasında Anadolu, Bizans ve Balkanlar’ın Durumu.....1-6 2. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Yıllarında Ekonomik Durum............................................7-16 3. Osmanlı Devleti’nin kuruluşuyla ilgili Görüşler............................................................17-19 I. BÖLÜM..........................................................................................................................20-72 Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Zümreler........................................20-72 1. Anadolu Ahîleri.................................................................................................20-36 2. Anadolu Gazileri................................................................................................36-42 3. Anadolu Abdalları..............................................................................................42-70 4. Anadolu Bacıları................................................................................................70-72 II. BÖLÜM......................................................................................................................73-290 Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Temel Faktörler..........................73-290 1. Adalet...............................................................................................................73-92 2. Akıncılık...........................................................................................................93-95 3. Alçak Gönüllülük..............................................................................................96-98 4. Azim, Sabır ve Kararlılık................................................................................98-106 5. Birlik ve Beraberliğe Verilen Önem..............................................................106-113 6. Devlet Fikri....................................................................................................113-117 7. Din Değiştirme...............................................................................................118-125 8. Dostluk...........................................................................................................125-127 9. Düşmanın Olumsuz Yönlerinin Sağladığı Kolaylıklar..................................127-131 10. Eğitim ve Kültüre Verilen Önem...................................................................131-138 11. Emir ve İtaatlara Önem Verme ve Saygı.......................................................139-140 12. Entrika............................................................................................................140-143 13. Eşitlik.............................................................................................................144-147 14. Fedakârlık......................................................................................................147-149 15. Fetih Ruhu, Genişleme Arzusu ve İdealizm..................................................150-165 16. Geçmişe Verilen Değer ve Sorumluluk Bilinci.............................................165-173 17. Güven.............................................................................................................173-176 18. Hoşgörü..........................................................................................................176-190 19. İhanet..............................................................................................................190-192 20. İnancın Güçlülüğü ve Cihad Fikri..................................................................192-224 21. İstihbaratın Güçlülüğü....................................................................................224-226 22. Kadına Verilen Değer....................................................................................226-230 23. Kız Alıp Vererek Genişleme..........................................................................230-232 24. Meşveret.........................................................................................................232-243 25. Ölüm ve Ahiret İnancı....................................................................................243-245 26. Rüyalar...........................................................................................................245-251 27. Sadakat...........................................................................................................251-253 28. Şeyh Edebalı’nın Rolü...................................................................................253-257 29. Tedbir.............................................................................................................257-262 30. Törelere Bağlılık............................................................................................262-270 31. Vefa................................................................................................................271-275 32. Yardımseverlik...............................................................................................275-283