vr 29.01.2010 The Unforgettable Songs of Leonard Bernstein feat. Claron McFadden Concertzaal - 20.00 19.15 Inleiding door Lieven Van Ael The Unanswered Question Six Talks at Harvard muzikale diversiteit. Opvallend is de analo- gie met volgende uitspraak van Chomsky: ‘En er zijn algemene universele elementen, In 1973 gaf Leonard Bernstein zes lezingen condities voor de vorm en organisatie van (de Charles Eliot Norton Lectures) in Harvard elke menselijke taal, die het onderwerp vor- University (waar hijzelf ooit studeerde) die in men van de bestudering van de “universele 1976 werden gepubliceerd onder de titel van grammatica”.’ (Uit Taal en mens, taalkundige Charles Ives’ enigmatische compositie The bijdragen aan het onderzoek van de mense- unanswered question. Sterk beïnvloed door lijke geest.) het werk van de linguïst Noam Chomsky, onder meer Language and Mind, behandelt Bernsteins laatste lezing klinkt tevens als een Berstein achtereenvolgens de fonologische, hoopvolle boodschap in de lijn van de finale grammaticale en semantische aspecten van van Beethovens Negende. We laten hem tot muziek. Hij gelooft in het bestaan van een slot nog even zelf aan het woord. Hij is ervan universele muzikale syntaxis die gecodeerd overtuigd dat: ‘All particular languages bear en gestructureerd kan worden in termen van on one another, and combine into always symmetrie en herhaling en doorheen deze new idioms, perceptible to human beings. bijzonder boeiende lezingen klinkt de over- And that ultimately these idioms can all tuiging dat tonaliteit de grondslag is van alle merge into a speech universal enough to be muziek. Bernstein besluit deze lezingen, die accessible to all mankind.’ in de gedrukte versie maar liefst 425 pagina’s beslaan, met een al even enigmatisch state- Johan Huys ment als Ives ‘unanswered question’: ‘(…) And finally, I believe that because all these things are true, Ives’ Unanswered Question has an answer. I’m no longer quite sure what the question is, but I do know that the answer is “Yes”.’ Vooral de laatste lezing, getiteld The Poetry of Earth bevat, los van dit slotstatement, wel meer opmerkelijke uitspraken. De twaalf ma- gische noten van de dodecafonie, zo beweert Bernstein, zijn tenslotte dezelfde die de na- tuur ons in de eerste plaats gaf. Hoe serieel, stochastisch (bv. de muziek van Xenakis) of hoe intellectualistisch muziek ook moge zijn, ze kan altijd als poëzie beschouwd worden zolang ze maar wortelt in de aarde. Wortelen in de aarde betekent voor Bernstein worte- len in de tonaliteit. Hij ziet tonaliteit als een universeel basisgegeven en bepalend om een klankconstructie ‘muziek’ te noemen, én als voorwaarde voor de creatie van een enorme Claron McFadden: sopraan Roberta Alexander: mezzosopraan Marcel Reijans: tenor Tonnie Kievits: trompet Reinild Mees: piano en toelichting in samenwerking met de Stichting Het 20ste-eeuwse Lied — — — Leonard Bernstein (1918-1990) Uit Chichester Psalms (1965) La Bonne Cuisine - Four recipes (1948) - Psalm 23 - Plum pudding - Queues de boeuf (Ox-tails) Uit Mass (1971) - Tavouk Gueunksis - A simple song - Rabbit at top speed Uit 1600 Pennsylvania Avenue (1976) — Pauze — - Take care of this house Uit On the Town (1944) I Hate Music! A cycle of Five Kids Songs - Lucky to be me (1943) - Some other time - My mother says - I can cook too - Jupiter has seven moons - I hate music! Uit Trouble in Tahiti (1952) - A big Indian - What a movie - I’m a person too Uit Candide (1956 / revisie 1989) Two Love Songs (1949) - It must be so - Extinguish my eyes - Oh, happy we - When my soul touches yours - This world (Candide’s lament) - Glitter and be gay Uit Arias and Barcarolles (1988) - Greeting Uit West Side Story (1957) - Something’s coming Silhouette Galilee (1951) - Meeting scene Piccola Serenata (1979) - Maria - I feel pretty Uit Five Pieces for Brass (1948) - Balcony scene - Rondo for Lifey - Somewhere - America VOX FOCUS Dit concert wordt opgenomen door Klara BERNSTEIN en uitgezonden op 3 februari in In de loge. Cursus ‘Leonard Bernstein, een muzikale duizendpoot’ vanaf za 30.01.2010: www.amarant.be Onvergetelijke songs van Leonard Bernstein sitiestijlen en genres die toch, zoals ook bij Mahler en Ives het geval is, tot een persoon- lijk geheel worden versmolten. Zoals de titel van het concert The unfor- gettable Songs of Leonard Bernstein stelt, Aansluitend bij zijn carrière als dirigent was behoren de liederen van Bernstein tot de Bernstein een groot lesgever. Dit etaleerde meest memorabele muziekwerken die deze hij vooral bij de zogenaamde Young People’s componist heeft nagelaten. De titel had Concerts die live op televisie werden uitge- echter evengoed Songs of the unforgettable zonden. Tijdens deze thematische concerten Leonard Bernstein kunnen zijn: de persoon- vertelde Bernstein enthousiast over de bete- lijkheid van deze veelzijdige man is immers kenis van muziek, allerhande muzikale tech- op zijn minst even ‘onvergetelijk’ als zijn nieken, verschillende genres en illustreerde muziek. hij dit met voorbeelden aan de piano en met de hele New York Philharmonic. Tussen Bernstein is in eerste instantie doorgebroken 1958 en 1972 presenteerde hij zo drieënvijf- als dirigent van de New York Philharmonic. tig concerten die verschillende generaties Volgens de anekdote verving hij in 1943 jonge Amerikanen enthousiast maakten voor zonder repetitie Bruno Walter op een con- klassieke muziek. In deze geest zal pianiste cert dat live werd uitgezonden. Het succes Reinild Mees ook tijdens dit concert toelich- van deze avond maakte hem onmiddellijk tingen verzorgen bij de muziek. bekend in de hele Verenigde Staten. In de vele jaren dat hij muziekdirecteur was van Communicatie lijkt wel Bernsteins grootste de New York Philharmonic wist hij steeds drijfveer geweest te zijn: als dirigent én als met zijn enthousiaste extraverte dirigeerstijl lesgever zette hij zich met heel zijn wezen in bijzonder geëngageerde vertolkingen aan om muziek bij het publiek over te brengen. het orkest te ontlokken. Voor dit alles wist hij zich meesterlijk te be- dienen van de opkomst van de massamedia. Voor twee componisten heeft Bernstein zich bijzonder ingezet: Gustav Mahler en De componist Bernstein bevindt zich op de Charles Ives. De karakteristieken van deze grens tussen symfonische concertmuziek en twee componisten zeggen heel veel over de populaire musicals. Ook hier ontdekken we compositorische visie van Bernstein. Gustav steeds de behoefte om ‘communicatieve’ Mahler wilde ‘de wereld in een symfonie muziek te schrijven die direct aanspreekt. De vatten’. Daartoe integreerde hij zeer diverse concertmuziek voorzag Bernstein daarom muzieksoorten in zijn werken, gaande van vaak van een verhalende toelichting, een verheven orkestpassages tot fanfaremuziek programma. De meer populaire werken en boerenwalsen. Ook Bernstein verenigt spreken rechtstreeks door de krachtige in zijn oeuvre hoogstaande symfonische songs die erin gebruikt worden. Rond deze orkestmuziek en populaire musicalnummers. songs en enkele cycli van kunstliederen is dit Charles Ives, een van de eerste experi- concert gebouwd. mentele Amerikaanse componisten, stelde verschillende stukken samen als een collage Bernstein verenigt als eclecticus zeer van verschillende stijlen. Ook bij Bernstein uiteenlopende genres en stijlen in zijn ontdekken we zeer uiteenlopende compo- eigen componeerstijl. Vaak worden jazz- en Latijns-Amerikaanse muziek genoemd als groove. De ongebruikelijke grote sprongen bijzondere inspiratiebronnen. Dit wil niet in de melodie zorgen echter voor de nodige zeggen dat Bernstein echt jazzmuziek of weerbarstigheid. Verder integreert Bernstein latin componeert, maar wel dat hij bepaalde ook blue notes, expressieve jazzy tonen in kenmerken uit deze genres abstraheert en de melodie, nog een mooie illustratie van de ze op een heel eigen manier in zijn typische stijlversmelting in deze muziek. songs verwerkt. Van de jazzmuziek, vooral de blanke bigbandswing, worden bijvoor- Ten slotte moeten we de humor vermelden beeld de stuwende drive en gesyncopeerde die uit vele liederen spreekt. De liedcyclus I ritmes overgenomen (Something’s coming hate music bundelt enkele grappige kinder- uit West Side Story). lijke gedachten; de tekst werd door Bern- stein zelf geschreven. Hun licht en satirisch Een ander ritmisch kenmerk dat Bernstein karakter komt extra uit de verf doordat de vaak gebruikt, is dan weer overgenomen melodie en de pianobegeleiding de pittige van modernistische componisten, namelijk teksten op de voet volgen. De ernst en vir- de onregelmatige maatsoorten. Hoewel tuositeit waarmee de 19e-eeuwse recepten sommige songs bij een oppervlakkige be- in La bonne cuisine worden voorgesteld, luistering kunnen overkomen als traditionele stimuleren eerder de lachspieren dan de musicalnummers, zorgt het wisselen tussen spijsvertering. twee- en drieledige maatsoorten voor een pittige onregelmatigheid die de songs een Om te besluiten, wens ik dat voor ons, luis- artistieke meerwaarde geven (Oh, happy we teraars, vooral de muziek zelf mag spreken. uit Candide). Zo had Bernstein het ook voor ogen. Naast een heel ritmische componist is Lieven Van Ael Bernstein ook een componist van onverge- telijke melodieën. Wie kent niet de melo- dieën van I feel pretty en Maria uit West Side Story die heel direct tot onze diepste emoties kunnen spreken. Toch is deze mu- ziek veel meer dan louter emotioneel effect. Door het gebruik van bijvoorbeeld eenheid- scheppende motieven (de stijgende sprong uit Maria) en kleine ongewone wendingen krijgen ook deze klassiekers