WARMISKO – MAZURSKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO w OLSZTYNIE, FILIA w ELBLGU ul. Hetmaska 28, 82-300 Elblg [email protected] PRZYRODNICZO – PRZESTRZENNE ASPEKTY LOKALIZACJI ENERGETYKI WIATROWEJ W WOJEWÓDZTWIE WARMISKO – MAZURSKIM ELBLG, grudzie 2006 WARMISKO – MAZURSKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO w OLSZTYNIE, FILIA w ELBLGU ul. Hetmaska 28, 82-300 Elblg [email protected] PRZYRODNICZO – PRZESTRZENNE ASPEKTY LOKALIZACJI ENERGETYKI WIATROWEJ W WOJEWÓDZTWIE WARMISKO – MAZURSKIM Autorzy opracowania: Główny projektant: mgr Stanisław Olech Asystent: tech. bud. Urszula Juchnowska Zdjcie na okładce: Wiatrak wykorzystujcy tzw. efekt Magnusa, Pagórki w gminie Tolkmicko. Fot.: Zygmunt Gawron Elblg, grudzie 2006 Przyrodniczo – przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w województwie warmisko – mazurskim. Spis treci 1. Wprowadzenie 2 2. Problematyka rozwoju energetyki wiatrowej w dokumentach nadrzdnych 5 3. Ocena stanu rozwoju energetyki wiatrowej w województwie warmisko – mazur- skim 11 4. Uwarunkowania przyrodniczo - przestrzenne lokalizacji energetyki wiatrowej w re- gionie 16 4.1. Ocena wzgldna potencjału energii wiatru w regionie 17 4.2. Ograniczenia ekologiczne w lokalizacji energetyki wiatrowej 22 4.3. Uwarunkowania krajobrazowo – kulturowe 29 4.4. Dostpno do sieci elektroenergetycznej 35 4.5. Dostpno komunikacyjna terenów lokalizacji energetyki wiatrowej 40 4.6. Energetyka wiatrowa a ekologia człowieka 44 5. Identyfikacja obszarów, na których lokalizacja obiektów technicznych energetyki wiatrowej jest niewskazana lub wykluczona 46 6. Wskazania w zakresie warunków lokalizacji energetyki wiatrowej w regionie 48 7. Hipoteza potencjalnych konfliktów wynikajcych z rozwoju energetyki wiatrowej. 51 8. Identyfikacja mocnych i słabych stron rozwoju energetyki wiatrowej w wojewódz- twie warmisko – mazurskim 56 9. Rekomendacje do władz samorzdowych i administracji rzdowej 60 10. Podsumowanie i wnioski 63 11. Wykaz materiałów wykorzystanych i uzupełniajcych 68 1 1. Wprowadzenie. W dokumencie „Ocena Strategii Rozwoju Energetyki Odnawialnej oraz kierunki rozwoju energetyki wiatrowej wraz z propozycj działa” (22), na wstpie rozdziału III (str. 45) napisa- no: „Wyznaczenie potencjału rozwojowego wykorzystania energii wiatru do produkcji energii elektrycznej jest zadaniem złoonym i w zasadzie nigdy nie zostało w Polsce przeprowadzone w sposób kompleksowy. Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka. Do najwaniejszych nale brak wia- rygodnego atlasu wiatru, przygotowanego na potrzeby energetyki wiatrowej, brak publicznie do- stpnych opracowa na temat moliwoci przyłczenia nowych instalacji do krajowego systemu przesyłowego oraz szerzej, niedostosowanie za- plecza naukowo-badawczego i publicznej staty- styki do potrzeb energetyki wiatrowej. Aktyw- no administracji rzdowej w zakresie energe- tyki wiatrowej w duej mierze ogranicza si do wyznaczania celów i deklarowania ogólnego poparcia dla rozwoju sektora, brak jest nato- miast konkretnych działa /…/. Zmieniajce si prawo tworzy ramy przeprowadzania inwestycji, a take wpływa na dostpno powierzchni pod http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/zagorze/ realizacj inwestycji budowy parków wiatro- wych poprzez wprowadzanie zakazów rozwoju technologii na okrelonych obszarach np. w wy- niku wprowadzenia nowych form ochrony przyrody czy wdroenia nowych wymogów rodowi- skowych dla realizacji inwestycji. /…/. Potencjał produkcyjny energetyki wiatrowej napotyka jednak na wiele ogranicze jego wykorzy- stania - fizycznych, technicznych i prawnych. Wród czynników tych znajduj si: niska rednia prdko wiatru na okrelonym obszarze, ale take wystpowanie prdkoci skrajnych, czyli bar- dzo niskich lub bardzo wysokich /…/; oddalenie od sieci elektroenergetycznej /…/; obecno rónych form ochrony przyrody; wystpowanie tras migracji ptaków; korytarzy powietrznych wykorzystywanych przez lotnictwo cywilne lub wojskowe; wystpowanie zabudowa mieszkalnych /…/; wystpowanie innych przeszkód zaburzajcych swobodny przepływ powietrza /…/ czy alternatywne wykorzystanie terenu, np. pod infrastruktur komunikacyjn czy przemysł”. 2 Cytat ten bardzo dobrze oddaje stan rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce, z cał jego złoonoci, barierami i utrudnieniami. Lecz jest to jeden punkt widzenia, charakterystyczny dla „lobby wiatrowego”. Troch inny punkt widzenia prezentuj zwolennicy „lobby ekologicz- nego”. Wydaje si jednak, e płaszczyzna po- rozumienia jest moliwa. I w duej mierze po- rozumienie moe by łatwiejsze, jeli admini- stracja rzdowa bdzie potrafiła wyj poza wspomnian w cytacie deklaratywno. Elektrownie wiatrowe s uwaane za bardziej przyjazne dla rodowiska w porówna- niu z konwencjonalnymi technologiami, jed- nak ich budowa i eksploatacja równie generu- j negatywne skutki dla człowieka i rodowi- ska. Na przykład s to emisje zwizane z wy- Fot. Tomasz Strojny, http://www.sknos.agh.edu.pl/pdf_files/1.pdf twarzaniem konstrukcji wieowych i innych elementów elektrowni wiatrowych. Produkcja infrastruktury wiatrowej wymaga energii i mate- riałów. Dla przykładu do uruchomienia wiatraka Nordex N90 (2,3 MW) o wysokoci 90-110 m. i długoci łopat wirnika 45m. potrzeba około: • 150 ton stali; • 10 ton miedzi; • 30 ton włókna szklanego; • 1000 ton betonu (produkcja betonu emituje do atmosfery co najmniej 7% gazów cieplar- nianych). Ponadto elektrownie wiatrowe mog by przyczyn pogorszenia właciwoci widoko- wych krajobrazu, mog powodowa uciliwy hałas, a take mog mie negatywny wpływ na populacje awifauny. Czynniki te mog generowa dodatkowe koszty, które naley uwzgldni przy rozwaaniu ekologiczno – ekonomicznych aspektów rozwoju energetyki wiatrowej. Koszty te to nie tylko wymiar finansowy, to moe by take wymiar ekologiczny i społeczny. Ujmujc wic zagadnienie rozwoju „czystej ekologicznie” energetyki wiatrowej całociowo, mona do- strzec pewien paradoks. Otó ta „czysta ekologicznie” energetyka moe by przyczyn konflik- tów ekologicznych i społecznych… Wiatr jest jednak prawdopodobnie nasz najlepsz alternatyw, z najmniejsz relatywnie iloci przeszkód: technicznych, ekologicznych i ekonomicznych. 3 Podstawowym kryterium podziału elektrowni wiatrowych jest połoenie osi obrotu wir- nika. Rozróniamy dwa rodzaje elektrowni: • o poziomej osi obrotu – HAWT (ang. Horizontal Axis Wind Turbines); nale do nich najbardziej znane konstrukcje ze migłami obracajcymi si prostopadle do kierunku wiatru, s najpopularniejsze – stosowane w ponad 95% rozwiza; • o pionowej osi obrotu – VAWT (ang. Vertical Axis Wind Turbines); s duo rzadziej spo- tykane i konstrukcyjnie bardziej zrónicowane; niektóre działaj prawie bezgłonie i mo- g produkowa prd ju przy wietrze 1.5 m/s (tzw. widerkowe); konstrukcje typu VAWT nie odniosły sukcesu komercyjnego. Innym kryterium podziału jest moc nominalna turbin wiatrowych. Według tego kryterium rozrónia si: • mikroelektrownie wiatrowe (poniej 100 W mocy), uywane najczciej do ładowania baterii akumulatorów stanowicych zasilanie obwodów wydzielonych, • małe elektrownie wiatrowe (o mocy od 100 W do 50 kW), mogce zapewnia energi elektryczn w pojedynczych gospodarstwach domowych, a nawet w małych firmach; w warunkach przydomowych najpopularniejsze s elektrownie 3-5 kW. • due elektrownie wiatrowe (w praktyce powyej 100 kW), oprócz tego, ze mog zasila dom, stosowane s przede wszystkim do wytwarzania prdu, który sprzedaje si sieci elektroenergetycznej. W opracowaniu zwracano szczególn uwag na zagadnienia lokalizacji obiektów energe- tyki wiatrowej o wikszych mocach nominalnych – jednostkowych (turbina) i sumarycznych (parki wiatrowe). Siłownie niewielkie (przydomowe) nie stanowi tak istotnego problemu w aspekcie uwarunkowa przyrodniczo – przestrzennych. S ponadto mniej konfliktowe. Nie była przedmiotem opracowania pełna analiza strony formalno – prawnej realizacji inwestycji w zakresie energetyki wiatrowej, zwizana z procedurami administracyjnymi wynika- jcymi z obowizujcych uregulowa prawnych. 4 Tre opracowania poszerzono o informacje natury ogólniejszej, zwizane z istot ener- getyki wiatrowej bezporednio lub porednio. Celem tego było pewne poszerzenie niepełnej nie- kiedy wiedzy w tym zakresie, ukazanie głbszego kontekstu problemowego. Opracowanie niniejsze podjto w ramach realizacji zapisów nastpujcych dokumentów wojewódzkich: • Strategia rozwoju społeczno gospodarczego województwa warmisko – mazur- skiego; • Program ochrony rodowiska województwa warmisko – mazurskiego na lata 2003 – 2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010; • Program ekoenergetyczny województwa warmisko – mazurskiego na lata 2005 – 2010. Opracowanie ma charakter studialny. Moe ono stanowi podstaw merytoryczn dla: • realizacji odpowiedniej polityki w tym zakresie przez Zarzd Województwa jak te przez Wojewod; • formułowania odpowiednich zapisów w dokumentach planistycznych, w tym w planie zagospodarowania przestrzennego województwa. 2. Problematyka rozwoju energetyki wiatrowej w dokumentach nadrzdnych. Problematyka wykorzystania energii pozyskiwanej ze ródeł odnawialnych znalazła swo- je miejsce w wielu opracowaniach eksperckich i naukowych. Jest take przedmiotem porozu- mie midzynarodowych. Zasadniczym dokumentem, bdcym niejako ródłem dalszych dzia- ła była Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 9 maja 1992 r.. Zwraca ona uwag na istot zagroenia dla planety, zwizanego z ocieplaniem si klimatu wskutek nadmiernej emisji do atmosfery zanieczyszcze. Konwencja zobowizuje pastwa do przeciwdziałania zagroeniu. Konwencja weszła w ycie dla Polski 24.10.1994r. Uzupełnieniem konwencji był Protokół z Kioto z 1997 roku, dotyczcy problemu glo-