P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BOBROWNIKI (402) Warszawa 2007 Autorzy: Marek Gałka*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – M. Gałka .............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – M. Gałka ................................................. 3 III. Budowa geologiczna – M. Gałka ...................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – M. Gałka ................................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – M. Gałka ............................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – M. Gałka .......................................... 16 VII. Warunki wodne – M. Gałka ............................................................................................ 19 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 19 2. Wody podziemne.................................................................................................... 20 3. Wody lecznicze ...................................................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 24 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 26 3. Ryzyko radonowe – S. Wołkowicz ......................................................................... 27 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – M. Gałka .................................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – M. Gałka .................................................................... 37 XII. Zabytki kultury – M. Gałka ............................................................................................. 41 XIII. Podsumowanie – M. Gałka ............................................................................................. 42 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 43 I. Wstęp Arkusz Bobrowniki (402) Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 zo- stał wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (In- strukcja…, 2005). Przy opracowywaniu arkusza wykorzystano Map ę geologiczno-gos- podarcz ą Polski w skali 1:50 000 arkusz Bobrowniki (Król, 2002). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy sporz ądzaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z zaso- bów: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu oraz jego delegatury we Włocławku, Instytutu Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i Włocławku oraz urz ędów administracji lokalnej. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w maju 2007 roku. Mapa jest opracowana w wersji cyfrowej, a dane dotycz ące złó Ŝ zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie terenu arkusza Bobrowniki wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne zawarte mi ędzy 18°45 ’ i 19°00 ’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°40 ’ i 52°50 ’ szeroko ści geograficznej północnej. W układzie administracyjnym obszar arkusza poło Ŝony jest w połu- 3 dniowej cz ęś ci województwa kujawsko-pomorskiego. Obejmuje on tereny powiatów: alek- sandrowskiego (gminy B ądkowo, Koneck i Waganiec), włocławskiego (gminy Lubanie i Brze ść Kujawski), lipnowskiego (gminy Bobrowniki i Lipno), radziejowskiego (gmina Osi ęciny) i toru ńskiego (gmina Czernikowo). Południowo-wschodnia cz ęść arkusza le Ŝy w granicach Włocławka – miasta na prawach powiatu, jego północna cz ęść si ęga granic mia- sta Nieszawa. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Bobrowniki na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Prowincja Ni Ŝ Środkowoeuropejski: Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie; Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska, 315.36 – Kotlina Płocka; Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie. Zgodnie z podziałem regionalnym Polski (Kondracki, 2001) teren arkusza poło Ŝony jest na styku dwóch makroregionów: Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej, obejmuj ącej kotliny: Toru ńsk ą i Płock ą oraz Pojezierza Wielkopolskiego z mezoregionem Równiny Inowrocław- skiej (fig. 1). 4 W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza przepływa rzeka Wisła, która oddziela poło Ŝon ą po jej wschodniej stronie kotlin ę Kotlin ę Toru ńsk ą od Kotliny Płockiej poło Ŝonej po jej stro- nie zachodniej. Najwcze śniej powstał ą jednostk ą geomorfologiczn ą, zajmuj ącą centraln ą i zachodni ą cz ęść arkusza jest Równina Inowrocławska. Stanowi ona płask ą wysoczyzn ę morenow ą, któ- rej trzon zbudowany jest z iłów trzeciorz ędowych oraz glin zwałowych i piasków lodowco- wych fazy pozna ńskiej zlodowace ń północnopolskich. Lokalnie na jej powierzchni rozwin ęły si ę formy o charakterze akumulacyjnym – równiny wodnolodowcowe z licznymi zagł ębie- niami o ró Ŝnej genezie i niewielkimi osta ńcami kemowymi (rejon Krotoszyna) lub formami utworzonymi przez piaski eoliczne, osi ągaj ącymi wysoko ść 1–4 m. Ta cz ęść Równiny Ino- wrocławskiej poło Ŝona jest na wysoko ść od 80 do 100 m n.p.m. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza przecina j ą Kanał Bachorza. Kanał ten zajmuje dno rynny wytopiskowej po martwym lodzie o szeroko ści około 1 km i rz ędnej 81-82 m n.p.m., wypełnionej miejscami utworami akumulacji bagiennej Wyst ępuje tu taras zalewowy na wysoko ści 0,5–1,5 m powy- Ŝej zwierciadła wody. Stosunkowo gł ęboka dolina tego cieku ma charakter pradoliny, którą wody praWisły w młodszym plejstocenie odpływały ku zachodowi, w kierunku obecnej doli- ny Noteci. W strefach kraw ędzi i stoków wysoczyzny wyst ępuj ą erozyjne równiny wód roztopo- wych (rejon Lubani i Siutkówka) oraz rynny. Od rejonu Przywieczerzynka w kierunku południowo-wschodnim do okolic Rózinowa rozci ąga si ę stosunkowo w ąska rynna subglacjalna. Jest to forma o szeroko ści 300–600 m, długo ści około 5 km i gł ęboko ści dochodz ącej do 20 m, przy nachyleniu stoków 10–28°. Ryn- na była wypełniona bryłami martwego lodu, a w powstałych po ich wytopieniu obni Ŝeniach rozpocz ęła si ę akumulacja osadów organogenicznych. Podobna forma wyst ępuje w rejonie Bobrownik. W dolinie Wisły wyró Ŝniono 10 tarasów erozyjno-akumulacyjnych, których powstanie zwi ązane jest z faz ą pomorsk ą zlodowace ń północnopolskich. Zachowały si ę one fragmenta- rycznie na ró Ŝnych wysoko ściach, po obu stronach powierzchni stokowej doliny. Na ich po- wierzchni utworzyły si ę wydmy i torfowiska. Najstarszy z tarasów poło Ŝony jest na wysoko- ści 45–47 m w stosunku do poziomu wody w Wi śle. Kolejne dwa tarasy plejstoce ńskie (po obu stronach Wisły na północ od Bobrownik) oraz dwa holoce ńskie (zalewowe) zaliczono do form o genezie akumulacyjnej. Kraw ędzie tarasów plejstoce ńskich w dolinie Wisły rozcinaj ą gł ębokie (do 20–25 m) dolinki, parowy i młode rozci ęcia erozyjne, charakteryzuj ące si ę spadkiem dochodz ącym do 12°. 5 Omawiany obszar pod wzgl ędem klimatycznym znajduje si ę w regionie wielkopolsko- mazowieckim.