2017 TÜRKiye Avrupa EĞİTİM VE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR VAKFI Turkish European foundation for education and scientific studies TÜRKISCH-Europäische STiFTUNG FÜR BILDUNG UND WISSENSCHAFTLiCHE FORSCHUNG -DTS- Fıstıklı Yokuşu No:8 Kanlıca / İstanbul 0544 493 43 00; 0216 680 91 85; 0216 680 99 97 [email protected]; [email protected]; www.tavakvakfi.com Türkiye’de Kültür (Kreatif) Ekonomisinin Boyutları Prof. Dr. Faruk Şen Türkiye Avrupa Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı TAVAK Kültür (Kreatif) Sektör Araştırması OCAK 2017 1 Türkiye-Avrupa Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı Turkish European Foundation for Education and Scientific studies TÜRKiYE AVRUPA EĞİTİM VE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR VAKFI Fıstıklı Yokuşu No: 8 Kanlıca / İstanbul Tel: 0544 493 43 00 Turkish-European Foundation for Education and 0216 680 91 85 Scientific Studies 0216 680 99 97 [email protected] Türkisch-Europäische Stiftung für Bildung und Wissenschaftliche Forschung -DTS- [email protected] www.tavakvakfi.com Türkiye’de Kültür (Kreatif) Ekonomisinin Boyutları Prof. Dr. Faruk Şen Türkiye Avrupa Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı TAVAK Kültür (Kreatif) Ekonomisi Araştırması Ocak 2017 2 Bu araştırmada katkıları için Borusan Kocabıyık Vakfı’na ve Ahmet Kocabıyık’a Teşekkürlerimizi Sunarız 3 ALİ AHMET KOCABIYIK’IN ÖNSÖZÜ Günümüzde toplumlar dünya sahnesinde sadece ekonomik potansiyelleri ve askeri güçleriyle yer almıyorlar. Belki bunlardan daha fazla, ülkeler bugün artık “yumuşak güç” olarak tanımlanan, medeniyet oluşturma potansiyelini harekete geçiren kültürel enerjileri ile yer buluyorlar. Kültür ekonomisi başlığında da ülkemiz son yıllarda dikkate değer bir mesafe aldı. Ekonomimiz güçlendikçe ve toplum olarak ufkumuzu dünyaya çevirdikçe, genç ve dinamik nüfusumuzun enerjisinden güç alarak kültürel üretim alanında zaman zaman herkesi şaşırtan başarılara da imza atıyoruz. Bireysel veya anlık başarı çıkışlarının ötesinde, genç ağırlıklı 80 milyonluk nüfusu ile ülkemiz sadece ekonomi ve siyasette değil, kuşkusuz kültür ekonomisi alanında da hak ettiği yeri sürdürülebilir bir çizgide yakalama potansiyeline sahiptir. Ama bunun için öncelikle bugün nerede olduğumuzu bilmemiz, kıyaslamalı olarak eksiklerimizi tanımlamamız ve bunun üzerine uzun vadeli kurumsal kültür politikaları geliştirmemiz gerekiyor. Elinizdeki çalışma bu bakımdan bir ilk. Türkiye’de kültür ekonomisinin sınırları ve boyutları hakkında bugüne kadar bu boyutta ve kapsamda yapılmış bir çalışma bulunmuyor. Oysa bu alanda hamleler yapacaksak ve uzun vadeli politikalar oluşturarak sürdürülebilir bir çizgide ilerleyeceksek, çok daha kapsamlı ve derinlikli çalışmalar için bir yerden başlamak gerekiyor. Bu çalışma tam da bunu yapıyor. Biz Borusan Kocabıyık Vakfı olarak, Faruk Şen’in başkanlığında TAVAK’ın bu çalışmasını destekleme olanağı bulduğumuz için mutluyuz. Borusan Grubu, kültür ve sanatın gelişimini desteklemek için ciddi kaynaklar ayıran bir gruptur. Bu yaklaşımımızın temelinde de kültür ve sanatın ülkemizin insani ve toplumsal düzeydeki gelişiminde oynayacağı hayati rolün ve Türkiye’nin bu alandaki potansiyelinin bilincinde olmamız bulunuyor. Kültür alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarına, özel sektöre ve pek tabii ki öncelikle kamu kuruluşlarına bu alanda düşen en temel görev bilgi temelli, ortak ve kalıcı politikaları geliştirmektir. TAVAK adına Prof. Dr. Faruk Şen’in çalışması bu yönde altyapının oluşturulmasına katkıda bulunan çok önemli bir referans ve bilgi kaynağı oluşturuyor. Böyle önemli bir çalışmaya imza attığı için TAVAK’ı kutluyorum. Ali Ahmet Kocabıyık Borusan Kocabıyık Vakfı Mütevelli Heyeti Üyesi 4 İÇİNDEKİLER ALİ AHMET KOCABIYIK’IN ÖNSÖZÜ ................................................................................................... 4 YÖNETİCİ ÖZETİ ................................................................................................................................ 10 GİRİŞ ................................................................................................................................................. 17 Kültür Ürünlerinin Ülke Ekonomisi Açısından Önemi ................................................................... 17 Kültür Ekonomisinin Ölçülmesine İlişkin Zorluklar ....................................................................... 18 Araştırma Alanı: Türkiye’de Kültür (Kreatif) Sektörüne İlişkin Çalışmalar .................................... 19 Sistematik Çalışma Eksikliği .......................................................................................................... 19 Türkiye’de Kültür (Kreatif) Sektörü Alanında Çalışma Yapan Dernekler ...................................... 20 Türkiye-Avrupa Eğitim Ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı’nın (TAVAK) Ekonomik Ölçümlere Katkısı 21 Futbol Ekonomisi .............................................................................................................................. 22 Gastronomi Ekonomisi ..................................................................................................................... 24 Çalışma Kapsamı ............................................................................................................................... 25 Kültür (Creative) Ekonomisi.............................................................................................................. 25 Türkiye’de Kültür (Kreatif) Ekonomisi .......................................................................................... 26 Türkiye’nin AB Üyeliği İçin Önemli Bir Adım ................................................................................ 29 Kültür (Creative) Ekonomisi: Tanım ve Yaklaşımlar ...................................................................... 37 Türkiye’de Kültür (Kreatif) Sektörünün Boyutları ............................................................................ 40 Çalışmanın Amacı ve Önemi ......................................................................................................... 40 Metodoloji ve Yaklaşım ................................................................................................................ 44 Türkiye’de Kültür ve Yaratıcı Sektörün Öğeleri ............................................................................ 45 Türkiye’de Kültür (Kreatif) Sektörde İstihdam Verileri ................................................................. 47 Kültür Sektörünün Panoramik Görünümü ve Bileşenleri ................................................................. 56 Hanehalkının Eğlence-Kültür Harcamaları ................................................................................... 61 Kültür Harcamalarına Destek: Reklam Harcamaları ..................................................................... 67 Dijital Reklam Pazarı yükselişte .................................................................................................... 69 Sponsorlukla Kültürel Harcamalara Destek .................................................................................. 72 Hanehalkı Eğitim Harcamalarında Kültürel Eğitim Harcamaları ................................................... 73 Kamu Bütçelerinden Kültüre Harcama ......................................................................................... 73 Vakıfların Kültür Harcamaları ....................................................................................................... 78 Kamusal Eğitim Harcamalarında Kültürün Payı ............................................................................ 82 Kamunun Kültüre Yatırım Harcamaları ........................................................................................ 82 Özel Sektörün Kültür Yatırımları ................................................................................................... 86 Kültür Ürünleri Net İhracatı .......................................................................................................... 87 Kültür Hizmetleri Net İhracatı ...................................................................................................... 89 5 Spor Ekonomisi ................................................................................................................................. 91 Futbol ekonomisi .......................................................................................................................... 92 Basketbol Ekonomisi .................................................................................................................... 93 Gastronomi Ekonomisi ..................................................................................................................... 95 Turizmin Gastronomi Ekonomisindeki yeri .................................................................................. 96 Yeme-İçme (Gastronomi) Sektörünün Boyutları .......................................................................... 99 Ek: Özel Sektörde Kültür ve Sanat Sponsorluğu ............................................................................. 101 *İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı (İKSV) Aralık 2012 Etki Araştırması .......................................... 113 Hanehalkı Kültür Harcamalarının Bileşenleri ................................................................................. 118 Televizyon ................................................................................................................................... 118 Yazılı Medya ................................................................................................................................... 131 Sinema ...........................................................................................................................................