Ochrona Beskidów Zachodnich 3: 55–78, 2010 Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Gorców Critical list of lichens and lichenicolous fungi of the Gorce Mts Paweł Czarnota Abstract: A critical list of lichenized and lichenicolous fungi collected anywhere in the Gorce Mts (Western Car- pathians) is presented based on the re-examination of available herbarial materials and new fi ndings made during last three years of fi eld explorations. 649 taxa is mentioned here including 603 species of lichenized fungi (lichens), and 46 species of lichenicolous fungi. Almost 23% from them have only historical importance. Lecidea leprarioides is reported here as a new species for Poland, and Arthonia muscigena, Bacidina neosquamulosa, B. sulphurella, Biatora veteranorum, Cladonia grayi, C. polydactyla, C. rei, Lecania cyrtellina, Lecanora compallens, L. subintricata, Lecidea ny- landeri, Lecidella subviridis, Mycobilimbia pilularis, Verrucaria macrostoma as new for the Gorce Mts. Bacidina arnol- diana s.str. is confi rmed here for the fi rst time in Poland. Detailed localities and remarks for some noteworthy species and related literature for all listed taxa are included. 46 taxa have been excluded from the previously published data referring to the Gorce Mts due to their misidentifi cations, unclear taxonomic status or nomenclatural innovations. Key words: Carpathians, Poland, checklist, fungi, biodiversity, distribution Pracownia Naukowo-Edukacyjna Gorczańskiego Parku Narodowego, Poręba Wielka 590, 34-735 Niedźwiedź, e-mail: [email protected] WSTĘP o wielkich rozmiarów plechach granicznika płucnika Lobaria pulmonaria, odnalezionych w rezerwacie im. Termin porosty jest określeniem fenomenu przy- W. Orkana pod Turbaczem (Motyka 1930). Z tego sa- rodniczego – życiowego, samowystarczalnego, sym- mego okresu pochodzą dane o występowaniu kilku biotycznego związku między wyspecjalizowanym nitkowatych brodaczek, w tym wymarłej współcześ- grzybem (mikobiontem) a fotosyntetyzującym glo- nie w całej Polsce brodaczki najdłuższej Usnea longis- nem lub sinicą (fotobiontem), w którym ten pierwszy sima (Motyka 1936-1938). Po wojnie, na przełomie lat przeważnie spełnia rolę zewnętrznego komponentu, 50. i 60., intensywne prace nad poznaniem różnorod- odpowiedzialnego za kształt, wielkość i kolor plechy ności gorczańskich porostów zainicjował dr K. Glanc, powstałej w drodze tej symbiozy. Mówienie o gatun- który zgromadził pokaźny zielnik, przechowywany kach porostów w takim kontekście jest nieprecyzyj- obecnie w herbarium Instytutu Botaniki Polskiej ne, lecz ze względu na tradycję i powszechny odbiór, Akademii Nauk w Krakowie. Jego zbiory stały się w dalszym ciągu kultywowane. Systematycznie rzecz po latach podstawą opracowania, liczącego 505 ga- ujmując, nazwa gatunkowa porostu odnosi się do tunków, stanowiącego znakomite, historyczne tło dla komponentu grzybowego, a więc mikobionta, zwa- dalszych prac lichenologicznych (Czarnota i in. 2005). nego w tym wypadku grzybem lichenizowanym. W międzyczasie autor niniejszego tekstu przedstawił kompleksowe opracowanie bioty porostów odnale- Poznawanie bioty porostów w Gorcach ma zionych w ostatnich latach ubiegłego wieku na terenie już swoją kilkudziesięcioletnią tradycję. Pierwsze Gorczańskiego Parku Narodowego (Czarnota 2000, wzmianki na ten temat pochodzą z początku lat 30. 2002a), które po uzupełnieniu bieżącymi datami, ubiegłego wieku, kiedy prof. Józef Motyka donosił weryfi kacji taksonomicznej i nomenklaorycznej du- 55 Ochrona Beskidów Zachodnich 3: 55–78, 2010 żej części zbiorów przez autora i lichenologów z róż- Nazewnictwo taksonów przyjęto głównie za Lišką nych instytucji naukowych, pozwoliło skompletować i in. (2008), a w przypadku braku stosownego takso- listę 603 taksonów grzybów zlichenizowanych i 46 nu na liście przyjmowano nomenklaturę stosowaną gatunków grzybów naporostowych, odnalezionych w zbiorczym opracowaniu porostów Wielkiej Bryta- kiedykolwiek na terenie Gorców. Blisko 74% z nich, nii i Irlandii [Smith et al. (eds) 2009], za wyjątkiem tj. około 480 gatunków notowano na obszarze GPN. Arthonia digitatae (Hafellner 1999), Bacidina sul- Niestety prawie 23% ogólnej liczby gorczańskich po- phurella (Hauck, Wirth 2010), Biatora veteranorum rostów (138 gatunków), stanowią taksony znane tylko (Sérusiaux i in. 2010), Caloplaca oasis (Wilk 2011), z not historycznych. Zapewne większość z nich uznać Chaenothecopsis consociata (Wirth 1995), Lecanora można za wymarłe na tym terenie. Postęp badań tak- fi lamentosa (Perez-Ortega i in. 2010), Placopyrenium sonomicznych w ostatnich latach przyczynił się do canellum i P. fuscellum (Krzewicka 2009) oraz Porpi- dia nigrocruenta i odmian P. sp e irea (Jabłońska 2010); identyfi kacji wielu pomijanych podczas prac tereno- w nomenklaturze rodzaju Verrucaria uwzgledniono wych lub nieznanych dotychczas gatunków. W licz- prace Th üs’a (2002) i Breuss’a (2008). bie ponad 120 taksonów odnalezionych w Gorcach W nawiasach kwadratowych po nazwie niektó- w ostatnich dwóch dekadach znajdują się również rych gatunków umieszczono najczęściej używane dwa gatunki opisane dla nauki, które tutaj właśnie synonimy, stosowane w cytowanej literaturze. Na mają swoje locus typicus: Agonimia repleta Czarnota końcu wykazu wymieniono gatunki wcześniej & Coppins (Czarnota & Coppins 2000) i Micarea no- błędnie zidentyfi kowane, także te, których wystę- wakii Czarnota & Coppins (Czarnota 2007). W przed- powanie w Gorcach jest wątpliwe oraz gatunki stawionym wykazie dodano 15 kolejnych, niepoda- grzybów nielichenizujących, podawanych dotych- wanych dotychczas z Gorców gatunków grzybów czas na listach porostów. Koncepcje gatunków zlichenizowanych oraz Lecidea leprarioides – takson z rodzajów Bryoria i Usnea, przyjęto za pracą Czar- niewyróżniany dotąd w Polsce pod tą nazwą. Po raz noty i in. (2005), bez weryfi kacji taksonomicznej. pierwszy w kraju wykazano z Gorców także Bacidi- Do gatunków publikowanych po raz pierwszy na arnoldiana s.str., gatunek ostatnio reaktywowany z Gorców dołączono wykazy kolekcji, które są (Brand i in. 2009; Hauck, Wirth 2010). Z poprzednich przechowywane w herbarium GPN. Stanowiska danych literaturowych, charakteryzujących różnorod- podano w układzie sieci ATPOL przystosowanej ność bioty porostów w Gorcach wykluczono w toku dla porostów (Cieśliński, Fałtynowicz 1993). rewizji 46 błędnie zidentyfi kowanych taksonów, grzy- by nielichenizujące, a także takie, których obecność w tym paśmie górskim jest wątpliwa, jak również LISTA POROSTÓW te nazwy, które obecnie uznawane są za synonimy I GRZYBÓW NAPOROSTOWYCH wcześnej opisanych gatunków. Zapewne w postępie badań taksonomicznych Stosowane skróty: + – grzyb naporostowy; ! – kolejnych grup, do których włączone zostaną zbio- gatunek nowy dla Gorców; !! – gatunek nowy dla ry porostów z Gorców, dojdzie jeszcze do niejednej Polski; Dg-F – Dentario glandulosae-Fagetum; GPN korekty w przedstawionym tu wykazie, niemniej – Gorczański Park Narodowy; incl. – włączając; katalog ten stanowi pierwsze krytyczne podsumo- oddz. – oddział; P-P – Plagiothecio-Piceetum; p.p. wanie dotychczasowych danych lichenologicznych – pro parte, częściowo; Stan. – stanowisko. z tego terenu i może być jednocześnie punktem Absconditella delutula (Nyl.) Coppins & H. Kilias odniesienia do dalszych badań. (Czarnota, Kukwa 2008a) A. lignicola Vĕzda & Pišút (Czarnota 2002a; Czar- MATERIAŁ I METODY nota i in. 2005; Czarnota, Kukwa 2008a) +Abrothallus caerulescens C. Kotte (Kukwa, Czar- nota 2006) Wykaz gatunków sporządzono w oparciu o mate- Acarospora fuscata (Schrad.) Th . Fr. (Czarnota riały publikowane jak również niepublikowane zbiory 2000; Czarnota i in. 2005; Czarnota, Wojnaro- autora z ostatnich kliku lat nieustannych eksploracji. wicz 2008) 56 Paweł Czarnota Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Gorców A. glaucocarpa (Ach.) Körb. (Czarnota 2000; Czar- A. spadicea Leight. (Czarnota 2002a; Czarnota i in. nota i in. 2005) 2005; Czarnota, Wojnarowicz 2008) A. cf. insolata H. Magn. (Czarnota i in. 2005; Czar- A. vinosa Leight. (Czarnota 2002a) nota, Wojnarowicz 2008) +Arthrorhaphis aeruginosa R. Sant. & Tønsberg A. intermedia H. Magn. (Czarnota i in. 2005) (Czarnota i in. 2005; Kukwa, Czarnota 2006; A. macrospora (Hepp) A. Massal. ex Bagl. (Glanc Kukwa i in. 2010) 1960; Czarnota i in. 2005) A. citrinella (Ach.) Poelt (Czarnota i in. 2005) A. nitrophila H. Magn. (Czarnota i in. 2005) +A. grisea Th . Fr. (Czarnota 2002a; Kukwa i in. A. oligospora (Nyl.) Arnold (Czarnota i in. 2005) 2010) A. umbilicata Bagl. (Czarnota i in. 2005; Czarnota, Arthothelium ruanum (A. Massal.) Körb. (Czarno- Wojnarowicz 2008) ta 2000) A. veronensis A. Massal. (Glanc 1960; Czarnota 2000; Aspicilia caesiocinerea (Nyl. ex Malbr.) Arnold Czarnota i in. 2005; Czarnota, Wojnarowicz 2008) (Czarnota 2000; Czarnota i in. 2005; Czarnota, Acrocordia gemmata (Ach.) A. Massal. (Czarnota Wojnarowicz 2008) 1994, 2000; Czarnota i in. 2005) A. cinerea (L.) Körb. (Czarnota i in. 2005; Czarno- A. subglobosa (Vězda) Vězda & Poelt (Czarnota ta, Wojnarowicz 2008) 2003) A. contorta (Hoff m.) Kremp. (Czarnota i in. 2005; Agonimia cf. allobata (Stizenb.) P. James (Czarnota Czarnota, Wojnarowicz 2008) i in. 2005) A. insolata (H. Magn.) Hav. (Czarnota i in. 2005) A. gelatinosa (Ach.) M. Brand & Diederich [= A. moenium (Vain.) G. Th or & Timdal (Czarnota Polyblastia gelatinosa (Ach.) Th . Fr.] (Czarnota 1994, 2000; Czarnota i in. 2005) 1998, 2000) A. simoënsis Räsänen (Czarnota i in. 2005) A. repleta Czarnota & Coppins (Czarnota, Cop- +Athelia arachnoidea (Berk.) Jül. (Kukwa, Czar- pins 2000;