Zespół autorski: Kierownik zespołu mgr in Ŝ. Leszek Jurys* upr. geol. VIII-0085 mgr Jerzy Frydel* mgr Dorota Kaulbarsz* mgr in Ŝ. Anna Małka* mgr Urszula P ączek* mgr Tomasz Szarafin* mgr Tomasz Wo źniak* upr. geol. VIII-0157 mgr Leszek Zaleszkiewicz* upr. geol. VIII-0124 Współpraca: dr Piotr Przezdziecki* mgr Marta Neuman* Analizy laboratoryjne: Władysława Rude ńska* Włodzimierz Wolski** Główny koordynator SOPO: Dariusz Grabowski** Główny koordynator MOTZ: Dariusz Grabowski** Koordynator regionalny: Jacek Rubinkiewicz** * Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Oddział Geologii Morza, ul. Ko ścierska 5, 80-328 Gda ńsk ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy w Warszawie, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa SPIS TRE ŚCI 1. WST ĘP................................................................................................................................... 2 1.1. Cel opracowania...................................................................................................... 2 1.2. Poło Ŝenie obszaru bada ń ......................................................................................... 3 2. BUDOWA GEOLOGICZNA ................................................................................................ 4 3. CHARAKTERYSTYKA OSUWISK I TERENÓW ZAGRO śONYCH RUCHAMI MASOWYMI............................................................................................................................. 8 3.1. Przegl ąd dotychczasowych bada ń........................................................................... 8 3.2. Wyniki prac w ramach Projektu SOPO................................................................. 10 4. MONITORING .................................................................................................................... 14 5. OCENA POTENCJALNEGO ROZWOJU RUCHÓW MASOWYCH.............................. 15 6. WNIOSKI............................................................................................................................. 17 7. SPIS LITERATURY............................................................................................................ 20 SPIS RYSUNKÓW I TABEL Fig. 1. Główne jednostki geomorfologiczne na terenie miasta Gda ńsk..................................... 6 Fig. 2. Powierzchnia osuwisk w Gda ńsku [ha]. ....................................................................... 11 Fig. 3. Wyst ępowanie osuwisk w Gda ńsku na tle ekspozycji stoków. .................................... 11 Fig. 4. Udział % osuwisk o ró Ŝnym stopniu aktywno ści w Gda ńsku ...................................... 13 Fig. 5. Poło Ŝenie miasta Gda ńsk na tle arkuszy mapy topograficznej w skali 1:10 000 w układzie 92 ....................................................................................................................... 22 Tab.1. Zestawienie osuwisk na terenie miasta Gda ńsk…………...…………………..……….27 Tab.2. Zestawienie terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi na terenie miasta Gda ńsk...........................................................................................................................31 1 1. WST ĘP Niniejsze opracowanie zostało wykonane w ramach umowy z dnia 14.01.2011r. zawartej pomi ędzy Gmin ą Miasta Gda ńsk z siedzib ą w Gda ńsku przy ul. Nowe Ogrody 8/12, a Pa ństwowym Instytutem Geologicznym – Pa ństwowym Instytutem Badawczym, Oddziałem Geologii Morza z siedzib ą w Gda ńsku przy ul. Ko ścierskiej 5. Wykonano rejestr osuwisk i terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi dla wskazanej cz ęś ci miasta Gda ńska (powiatu Miasto Gda ńsk), na który składaj ą si ę: Mapa osuwisk i terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi (w skrócie MOTZ) w skali 1:10 000 na podkładach topograficznych w układzie „1992” wraz z obja śnieniami, MOTZ w skali 1:1000 na podkładzie geodezyjnym w układzie lokalnym „Gda ńsk 70” (w wersji elektronicznej) oraz wypełnione karty rejestracyjne osuwisk (KRO) i terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi (KRTZ). Dane wprowadzone zostały do bazy danych Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO, a dodatkowo dla zleceniodawcy zasób danych pozyskano w formacie .dbf dla MS Access 2007. Prac ę wykonano zgodnie z warunkami zamówienia, m.in. z instrukcj ą opracowania MOTZ (Grabowski i in., 2008) oraz programem do opracowania MOTZ (Pikies i in., 2009), zaakceptowanym przez Zespół Koordynacyjny w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym. Prace terenowe przeprowadzono na obszarze około 125 km 2, wytypowanym podczas prac projektowych (Pikies i in., 2009) i uzgodnionym w umowie. 1.1. Cel opracowania Głównym celem opracowania było rozpoznanie i udokumentowanie osuwisk oraz terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi na obszarze miasta Gdańsk (powiatu Miasto Gda ńsk), wraz z charakterystyk ą geomorfologiczn ą i geologiczn ą osuwisk, ustaleniem przyczyn ich powstania, ocen ą stopnia aktywno ści oraz mo Ŝliwo ści ich dalszego rozwoju. Konieczno ść rozpoznania i wskazania obszarów zagro Ŝonych osuwaniem si ę mas ziemnych wynika z Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717) oraz Ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jednolity Dz. U. 2004, Nr 121, poz. 1266). W Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 627, z pó źniejszymi zmianami) wskazano starostów jako odpowiedzialnych za prowadzenie tzw. rejestru terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których wyst ępuj ą 2 te ruchy (art. 101a). Sposób ustalania terenów zagro Ŝonych oraz metody, zakres i cz ęstotliwo ść prowadzenia obserwacji na tych terenach, a tak Ŝe, sposób prowadzenia, form ę i układ rejestru okre śla stosowne Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotycz ących ruchów masowych ziemi. Opracowanie MOTZ pozwoli lokalnym władzom w sposób bardziej świadomy podejmowa ć skuteczne decyzje zwi ązane z zagro Ŝeniami osuwiskowymi oraz przeciwdziałać ich negatywnym skutkom. Dostarczy tak Ŝe administracji lokalnej danych, niezb ędnych do skutecznego zarz ądzania ryzykiem oraz sporz ądzenia planu zagospodarowania przestrzennego poprzez rezygnacj ę z zabudowy lub jej znaczne ograniczenie w obszarze czynnych osuwisk. 1.2. Poło Ŝenie obszaru bada ń Miasto Gda ńsk jest stolic ą województwa pomorskiego, razem z miastami: Sopot i Gdynia tworzy tzw. Aglomeracj ę Trójmiejsk ą (Trójmiasto). Poło Ŝone jest w zachodniej cz ęś ci Zatoki Gda ńskiej, przy uj ściu Martwej Wisły i Wisły Śmiałej do Morza Bałtyckiego. Powierzchnia Gda ńska wynosi około 262 km 2, a liczba ludno ści to 456 967 mieszka ńców (źródło: Wojewódzki Urz ąd Statystyczny w Gda ńsku, wg stanu na 31.12.2010). Teren miasta podzielony jest na 34 dzielnice (wg stanu na 12.01.2011). Warunki przyrodnicze miasta s ą bardzo zró Ŝnicowane. Poło Ŝone jest ono w granicach czterech jednostek fizyczno – geograficznych wg podziału J. Kondrackiego (2002). Wschodnia cz ęść miasta (m.in. zdecydowana cz ęść dzielnicy Orunia – Św. Wojciech – Lipce oraz Śródmie ście, Rudniki, Olszynka) znajduje si ę w obr ębie śuław Wi ślanych (313.54), które s ą nisko poło Ŝon ą równin ą akumulacyjn ą delty Wisły. Północna i północno-wschodnia cz ęść miasta (dzielnice: Nowy Port, Letnica, Stogi z Przeróbk ą, Krakowiec – Górki Zachodnie i Wyspa Sobieszewska) nale Ŝą do Mierzei Wi ślanej (313.53). Jest to ko ńcowa cz ęść długiej mierzei, nadbudowanej wydmami ró Ŝnej generacji. W cz ęś ci zachodniej mierzeja łączy si ę z deltą Wisły. Stosunkowo mniejsza cz ęść Gda ńska w rejonie północno- zachodnim poło Ŝona jest w obr ębie Pobrze Ŝa Kaszubskiego (315.51), w granicach tzw. Tarasu Sopocko – Wrzeszcza ńskiego, obejmuj ącego m.in. dzielnice: śabianka – Wejhera – Jelitkowo – Tysi ąclecia, Przymorze, Zaspa oraz ni Ŝej poło Ŝone (wschodnie) cz ęś ci dzielnic: Oliwa i Wrzeszcz. Natomiast cała zachodnia cz ęść Gda ńska jest poło Ŝona w granicach najbardziej zró Ŝnicowanej morfogenetycznie jednostki – w peryferyjnej cz ęś ci Pojezierza Kaszubskiego 3 (315.51). To wła śnie ten obszar został poddany badaniom w ramach niniejszego opracowania. Pojezierze Kaszubskie to zró Ŝnicowana morfologicznie wysoczyzna polodowcowa, opadaj ącą w kierunku śuław stromym stokiem, którego wysoko ść miejscami dochodzi do 100 m. U schyłku plejstocenu i w starszym holocenie strefa kraw ędziowa wysoczyzny uległa silnemu erozyjnemu rozci ęciu, czego wynikiem było powstanie szeregu dolin rzecznych, o przebiegu zbli Ŝonym do równole Ŝnikowego. Dolinki te wyst ępuj ą m.in. w zachodnich cz ęś ciach dzielnic: Oliwa i VII Dwór (Dolina Rado ści, któr ą płynie Potok Oliwski, Dolina Ewy, Źródlana Dolina, Dolina Samborowo) w dzielnicach: Brętowo, Wrzeszcz Górny, Suchanino, Siedlce, Śródmie ście (dolina ul. Słowackiego i ul. Potokowej – dolina rzeczki Strzy Ŝy, Ja śkowa Dolina, dolina ul. Jana Sobieskiego i ul. Franciszka Schuberta – dolina Potoku Królewskiego, dolina ul. Kartuskiej) oraz w dzielnicach Uje ścisko – Łostowice, Chełm, Orunia – Św. Wojciech – Lipce (doliny rozcinaj ące wysoczyzn ę lodowcow ą od strony wschodniej). Wszystkie wymienione doliny posiadaj ą szereg dolin bocznych (drugorz ędnych), tworz ących zło Ŝony system dolinny w ich górnych, przykraw ędziowych cz ęś ciach. Obok opisanej sieci rozci ęć erozyjnych, na wysoczy źnie polodowcowej wyst ępuj ą równie Ŝ gł ębokie doliny o zało Ŝeniach rynnowych. Jedna taka dolina wyst ępuje w dzielnicy Osowa. W osi doliny poło Ŝone jest Jezioro Wysockie, którego wschodni brzeg le Ŝy w administracyjnych granicach Gda ńska.