FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE Academiejaar 2009 - 2010 Kinderen van de collaboratie. Ervaringen en getuigenissen van nakomelingen van collaborateurs in de Tweede Wereldoorlog. Suzanne Lambert Master in de geschiedenis Promotor: Prof. dr. Bruno De Wever Vakgroep Geschiedenis Decaan: Prof. dr. Freddy Mortier Rector: Prof. dr. Paul van Cauwenberghe Woord Vooraf Deze thesis vormt het sluitstuk van vier jaar geschiedenis aan de Universiteit Gent. Hierop terugkijkend is het bijna onmogelijk snel gegaan. Het was een goede tijd die ik voor een groot deel te danken heb aan mijn ouders, Eddy en Miriam. Zij hebben mij de mogelijkheid gegeven hier te studeren en me altijd in alles gesteund. Ook mijn zus Michelle was vanaf de eerste dagen op de banken van de Blandijn tot op het afprinten van deze thesis een onmisbare steun. Mijn warme dank gaat verder uit naar mijn vriend, Bas, die me in dit thesisonderzoek zowel praktisch als moreel heeft gesteund. Wanneer ik terugkijk op het project rond deze thesis denk ik aan een aantal mensen zonder wie ik het niet had kunnen volbrengen. Mijn eerste en heel grote dank gaat uit naar mijn 24 respondenten. Zij hebben mij allen zeer hartelijk in hun omgeving ontvangen om hun soms pijnlijke en intieme verhalen met mij te delen. Het was een ervaring die ik nooit had willen missen. Speciale dank gaat ook naar Martine van Asch van de Kunsthal van de Sint-Pietersabdij. Zij heeft mij op verschillende interessante sporen gezet. Dit geldt ook voor dr. Bram Enning, werkzaam aan het NIOD, en Lieve vanden Kerchove, een respondente die me vanuit haar psychologische expertise een schat aan inzichten gaf. Natuurlijk gaat ook dank uit naar Prof. dr. Bruno de Wever, die me als promotor de kans heeft gegeven dit onderzoek te ondernemen. Ten slotte wil ik Stijn Demuynck bedanken met wie in het kader van deze thesis een vlotte samenwerking en uitwisseling van ideeën heeft plaatsgevonden. II Lijst met afkortingen ADJV : Algemeen Diets Jeugdverbond ADVN : Archief, Documentatie en Onderzoekscentrum voor het Vlaams-nationalisme AES : Algemeen Enkelvoudig Stemrecht AKVS : Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond AVNJ : Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond BBJ : Bureau Bijzonder Jeugdzorg BJV : Blauwvoet Jeugdverbond B.S. : Belgisch Staatsblad BWP : Belgische Werklieden Partij CEGESOMA : Studie en Documentatie centrum voor Oorlog en Maatschappij COO : Commissie van Openbare Onderstand CPN : Communistische Partij Nederland DBV : Dietsche Blauwvoetvendels DMS : Dietsche Meisjesscharen DeVlag : Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap DMO : Dietse Militante Orde DWRV : Dienst voor wederopvoeding reclassering en voogdij EJON : Europese Jongeren op Nationale Grondslag GAG : Gerechtelijk arrondissement Gent GL : Germaans Landdienst HJ : Hitlerjeugd HJ.V : Hilterjeugd Vlaanderen KAJ : Katholieke Arbeidersjeugd KLV : Kinderlandverschickung KSA : Katholieke Studentenactie KP : Kommunistische Partij MO : Militaire Organisatie NEJO : Nationaal-Europese Jongeren Organisatie NESB : Nationaal Europese Sociale Beweging NEVB : Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging NIOD : Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie NJG : Nederlandse Jeugdgemeenschap NJV : Nationaal Jeugdverbond NSB : Nationaal-Socialistische Beweging NSJV : Nationaalsocialistische Jeugd (in) Vlaanderen NSKK : Nationalsozialistisches Kraftfarkorps N-VA : Nieuw-Vlaamse Alliantie ONI : Ontspanning na Inspanning Rex : Christus Rex SS : Schutsscharen of Schutz-Staffeln STPD : Stichting Politieke Delinquenten SWB : Strafwetboek VAVV : Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen Verdinaso : Verbond van Dietse Nationaal Solidaristen VJ : Vlaamse Jeugd VNV : Vlaams Nationaal Verbond VVKSO : Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs VU : Volksunie VUB : Vrije Universiteit Brussel VZW : Vereniging Zonder Winstoogmerk III Inhoudsopgave Inleiding ..................................................................................................................................... 7 Status Quaestiones en Methodologie ......................................................................................... 9 Status Quaestiones ............................................................................................................................... 9 Methodologie en verantwoording ..................................................................................................... 15 Deel 1: kinderen, collaboratie en repressie ............................................................................. 20 1.1 De periode voor de oorlog, langdurige evoluties in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog ..... 20 1.2. De ‘Nieuwe-Orde’ ...................................................................................................................... 25 1.2.1. De ‘Nieuwe-Orde’ en de jeugd............................................................................................ 27 1.3 Collaboratie ................................................................................................................................. 30 1.3.1 Politieke collaboratie ............................................................................................................ 31 1.3.2 Verklikking ........................................................................................................................... 32 1.3.3 Militaire collaboratie ............................................................................................................ 33 1.3.4 Economische collaboratie ..................................................................................................... 34 1.3.5 Collaboratie in het meervoud ............................................................................................... 36 1.3.6 Combinatie van militaire en politieke collaboratie ............................................................... 36 1.3.7 Politieke collaboratie onder verzwarende omstandigheden ................................................. 37 1.3.8 Militaire collaboratie onder verzwarende omstandigheden .................................................. 37 1.3.9. Politieke en militaire collaboratie onder verzwarende omstandigheden ............................. 37 1.4 De collaborerende bewegingen tijdens de oorlog ....................................................................... 38 1.4.1 Vlaams Nationaal Verbond .................................................................................................. 38 1.4.2 Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen ............................................................... 41 1.4.3 Duits-Vlaamse Arbeidersgemeenschap ................................................................................ 43 1.4.4 Rex ....................................................................................................................................... 44 1.5. Collaborerende jeugd ................................................................................................................. 45 1.6 De jeugd in de oorlog .................................................................................................................. 47 1.6.1 Het Jong Dinaso ................................................................................................................... 48 1.6.2 Het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond .................................................................. 48 1.6.3 De Vlaams(ch)e Jeugd .......................................................................................................... 49 1.6.4 De Nationaalsocialistische Jeugd Vlaanderen ...................................................................... 50 1.6.5 Kinderlandverschickung ....................................................................................................... 52 1.6.6 Germaanse Landdienst (GL) ................................................................................................ 53 1.6.7 Hitlerjeugd Vlaanderen ........................................................................................................ 54 IV 1.7. September ‘44 ............................................................................................................................ 55 1.7.1. ‘Repressie in het zesvoud’ ................................................................................................... 57 Deel 2: Kinderen van de collaboratie getuigen over hun ervaringen ....................................... 72 2.1 Integratie van kinderen van collaborateurs in de burgerlijke samenleving ................................. 73 2.1.1 Het moment van de bevrijding ............................................................................................. 73 2.1.2 De eventuele vlucht .............................................................................................................. 80 2.1.3 De veranderende gezinssituatie ............................................................................................ 90 2.1.4 De noodzaak van verhuizen, problemen in de leefomgeving ............................................. 100 2.1.5 Materiële situatie ................................................................................................................ 105 2.1.6 Schoolervaringen ................................................................................................................ 115 2.1.7 Professionele hinder ........................................................................................................... 121 2.1.8 Steun van Kerk en/of overheid ..........................................................................................