DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKE Van PARTIJEN artij­ Inzake partijleider Van t be­ : har­ Imet mde nali­ over Een van de beroemdste stukken uit Wirtschaft und Ie el­ Bart Tromp dcri­ Gesellschaft, het hoofdwerk van Max Weber, gaat Socioloog; lid van de over de vraag hoe unieke politieke of religieuze lei­ redactie van S en D rich­ ders erin slagen zich op te laten volgen zonder dat het Ie is uitzonderlijk karakter van hun leiderschap, hun cha­ nen­ risma, daarbij verloren gaat. Het antwoord van We­ alis­ ber is ingewikkeld, maar duidelijk: dat kan niet. Cha­ is of risma kan niet geroutiniseerd worden. De Kalief is Ib) niet de gelijke van Mohammed. Binnen afzienbare tijd ziet de PvdA zich met het pro­ bleem van de routinisering van het charisma gecon­ " in: fronteerd. Toen Joop den Uyl in 1982 opnieuw lijst­ trekker van de PvdA werd hield hij daarbij uitdruk­ uyn, kelijk de mogelijkheid open dat hij tussentijds terug .gen, zou treden. Het congres dat hem op 10 juli 1982 be­ nan, noemde, regelde ter plaatse het vraagstuk van de op­ 1. volging. Als Den Uyl terugtreedt, dan zal het partij­ : Se­ congres of de partijraad in de gelegenheid worden ge­ , De steld om uit te spreken wie hem te gelegenertijd moet Van opvolgen als lijsttrekker. Wat niet geregeld is , is wat eede 905, de beoogde lijsttrekker moet doen in afwachting van het verkiezingscongres dat hem (maar misschien toch iemand anders) tot lijsttrekker benoemt. Deze zonderlinge procedure berust op het misver­ stand dat Den Uyl moet worden opgevolgd. Den Uyl zal echter niet worden opgevolgd. Hij is, na Troelstra en Drees, één van de drie onbetwiste leiders die de Nederlandse sociaal-democratie heeft gekend. Maar hij ontleent die positie niet aan een specifieke politie­ ke functie als het lijsttrekkerschap. Hij heeft het zich persoonlijk verworven, en hij kan het dus ook niet overdragen. Als hij aftreedt, moet de Tweede-Ka­ merfractie een nieuwe voorzitter kiezen. Of die uit­ groeit tot iemand die een soortgelijke positie in de PvdA inneemt als Den Uyl sinds 1973, kan pas op den duur blijken. Gepraat over 'opvolging', en het voor­ stellen van een lijsttrekker als er geen verkiezingen zijn, passen daarom niet in een nuchtere, democrati­ sche partij. socialisme en democratie nummer 2, 45 februari 1984 socialisme en democratie nummer 2, socil februari 1984 46 num janu De weg linksaf leidt ook naar de markt Kenterend tij kei al deze onderwerpen te behandelen. Bovendien Rients de Boer Eind 1980 installeerde de Minister van Economische vergt de beoordeling van de aanbevelingen op een Werkzaam bij de Directie Zaken, Van Aardenne, de Adviescommissie inzake aantal deelterreinen specifieke deskundigheid. Een Coördinatie het Industriebeleid, in de wandeling naar de voorzit­ gedetailleerde behandeling ligt dan ook buiten mijn Werkgelegenheidsbeleid van het Ministerie van Sociale ter de 'commissie-Wagner' genoemd. De commissie bereik. Dat kan beter op onderdelen gebeuren. Een Zaken en Werkgelegenheid bestond uit dertien onafhankelijke deskundigen met goed voorbeeld daarvan is de bespreking van de aan­ ervaring in de verschillende geledingen van het be­ bevelingen op het terrein van onderwijs en arbeids­ drijfsleven. Zij was ingesteld op grond van een aan­ markt door Ritzen in ESB. 1 Ik wil in deze bespreking beveling uit het WRR-rapport Plaats en toekomst van volstaan met het geven van een algemeen oordeel en de Nederlandse industrie. Daarin wordt op klemmen­ mijn aandacht daarbij vooral richten op de samen­ de wijze aandacht gevraagd voor de zeer grote pro­ hang der dingen. blemen waarmee de Nederlandse industrie en daar­ De boodschap van het rapport Een nieuw industrieel door de gehele Nederlandse economie te kampen elan viel medio 1981 binnen de PvdA in het algemeen heeft. slecht. De meerderheid maakte zich er van af door De commissie-Wagner werd gevraagd om binnen een het te betitelen als 'werkgeverstaal' of als een poging half jaar een evaluatie te maken van het bestaande in­ tot 'veramerikanisering van het bedrijfsleven'. De dustriebeleid, suggesties te doen voor nieuwe accen­ nogal ideologisch bepaalde veroordeling van het rap­ ten binnen dit beleid en te adviseren over de organisa­ port heeft tot nu toe binnen de PvdA een zakelijke tie van het industriebeleid. Daarbij moest tevens in discussie over deze materie in de weg gestaan. Dat overweging worden genomen de wenselijkheid van valt in hoge mate te betreuren. Want de crisis is geen \ de instelling van een permanent college, dat de rege­ spookbeeld maar een mondiale realiteit van de eerste ring van advies kan dienen over de te voeren indus­ orde. Dit betekent dat er binnen de partij weer meer triepolitiek. Daarnaast werd de commissie gevraagd aandacht moet komen voor het vraagstuk van de om­ een verkenning te maken van al dan niet reeds in Ne­ vang en samenstelling van de produktiecapaciteit. derland bestaande industriële activiteiten met een De eerste tekenen voor deze hernieuwde aandacht veelbelovend toekomstperspectief. In juni 1981 pu­ zijn gelukkig al merkbaar. Het partijbestuur publi­ bliceerde de commissie haar rapport Een nieuw in­ ceerde enige tijd terug een plan gericht op de bevor­ dustrieel elan. Een van de aanbevelingen van de dering van startende ondernemers. De fractie van de commissie Wagner was een Adviescommissie inzake PvdA publiceerde in 1983 zowel een internationaal de Voortgang van het Industriebeleid in het leven te als een nationaal georiënteerd stimuleringsprogram­ roepen. Eind 1981 honoreerde de toenmalige Minis­ ma. In deze plannen staat het herstel van de markt­ ter van Ecoomische Zaken, Terlouw, deze aanbeve­ sector via stimulering van de vraag in combinatie met ling door de installatie van zo'n commissie, weer on­ kostenmatiging centraal. Een aanpak gericht op ver­ der voorzitterschap van G. A. Wagner. Deze zoge­ betering van de aanbodkant van de economie ont­ naamde Voortgangscommissie-Wagner, die naast de breekt nog, met uitzondering dan van het plan voor voorzitter ook nog een aantal andere leden uit de ad­ startende ondernemingen. In mijn bespreking van de viescommissie telt, heeft sinds haar bestaan een vier­ aanbevelingen van de commissie-Wagner wil ik met tal halfjaarlijkse verslagen van de werkzaamheden name ingaan op de vraag hoe deze zich verhouden tot gepubliceerd; het laatste is in december 1983 versche­ een links beleid, gericht op verbetering van de aan­ nen. Ter wille van de eenvoud maak ik bij de bespre­ bodkant van onze economie. king van de verschillende aanbevelingen geen onder­ Daarbij ontkom ik er niet aan ook aandacht te beste­ scheid tussen wat de adviescommissie en wat de den aan het vraagstuk van de economische orde. voortgangscommissie voorstelt. De logische aanslui­ Want de wijze waarop de overheid invloed kan uit­ ting tussen de aanbevelingen van beide commissies oefenen op het reilen en zeilen van de economie laat toe dat ik deze als één geheel behandel. hangt in belangrijke mate af van de economische or­ Uit de verscheidenheid van beleidsterreinen die de de. Binnen de PvdA wordt daarover nogal opper­ commissie behandelt, blijkt dat zij haar taakopdracht vlakkig en schimmig gedaan. Geen planeconomie, terecht niet eng heeft geïnterpreteerd. Alle behan­ zeker niet; ook geen volledig genationaliseerd be­ delde onderwerpen en gedane aanbevelingen snijden drijfsleven, natuurlijk niet. Maar er bestaat binnen hout vanuit een oogpunt van bevordering van de in­ de partij nauwelijks twijfel over de zegeningen van dustrie en andere sectoren van de marktsector. Maar het bij wet reguleren van economische processen. dat stelt schrijver dezes tegelijkertijd voor een pro­ Want ook al zingen wij in ons 'Internationale' club­ bleem. Hoe binnen het bestek van een tijdschriftarti- lied braaf ' De staat verdrukt, de wet is logen', geen socialisme en democratie nummer 2, 47 februari 1984 probleem of wij verzinnen er wel een wet voor. Het is lend genoeg ontbreken in deze opsomming de nog van groot belang dat er binnen onze partij over dit immer aanwezige bodemschatten. vraagstuk meer klaarheid komt, juist in het licht van Maar er zijn ook bedreigingen. Dat betreft zaken als het te voeren herstelbeleid. Daarom mijnerzijds ook het te hoge kostenniveau, de slechte werking van de daarover enige opmerkingen. arbeidsmarkt, de afstand tussen techniek, technolo­ gische ontwikkelingen en onderwijs, de kleine thuis­ Wat Wagner wil markt, het qua spreiding en samenstelling ongustige De commissie-Wagner constateert dat de positie van exportpakket en het ten opzichte van het concurre­ ons land op industrieel gebied de afgelopen jaren da­ rende buitenland duurdere facettenbeleid, met name nig in de versukkeling is geraakt, ook al zijn er tot op op het terrein van het milieu. de dag van vandaag nog steeds goede mogelijkheden. Het door de commissie daarop gerichte beleid is op­ Dat dit potentieel niet tot ontplooiing is gekomen, gezet langs een tweetal sporen. Het eeste spoor is ge­ komt in de eerste plaats door het ontbreken van een richt op het scheppen van gunstige voorwaarden voor duidelijke eensgezinde doelstelling. En in de tweede het bedrijfsleven in het algemeen en voor de industrie plaats door de knellende randvoorwaarden waarbin­ in het bijzonder. Deze beleidslijn moet de aanpassing nen het bedrijfsleven moet opereren. Herstel van de en heroriëntatie van de bestaande industrie mogelijk eensgezindheid door veranderingen in het maat­ maken. Het tweede spoor is gericht op herindustriali­ schappelijk klimaat en bijstelling van de randvoor­ satie. waarden door verschuiving in beleidsprioriteiten zijn in de ogen van de commissie derhalve de essentiële Aanpassing en heroriëntatie uitgangspunten voor het economisch herstel. Over­ De commissie vindt bij het proces van aanpassing en heid en bedrijfsleven zullen gezamenlijk in construc­ heroriëntatie een viertal factoren van doorslagge­ tieve samenwerking de verantwoordelijkheid moeten vend belang, te weten het kostenniveau, de werking nemen voor een daarop gericht beleid. van de arbeidsmarkt, de verzwakte vermogenspositie De commissie signaleert terecht dat de achteruitgang en het qua spreiding en samenstelling ongunstige ex­ van onze industrie en grote delen van de commerciële portpakket.