Kształtowanie się uprawnień prezydenta USA w polityce zagranicznej Łukasz Wordliczek Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Seria: Prace Amerykanistyezne Uniwersytetu Jagiellońskiego Redaktor naukowy serii: prof, dr hab. Andrzej Mania Książka finansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Katedrę Amerykanistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego RECENZENCI Prof, dr hab. Krzysztof Michałek Dr hab. Michał Chorośnicki PROJEKT OKŁADKI Maciej Kwiatkowski Zdjęcia na okładce: Bogusław Zapart OPRACOWANIE REDAKCYJNE Lucyna Lipowska KOREKTOR Dorota Janeczko © Copyright by Łukasz Wordliczek & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2003 All rights reserved ISBN 83-233-1697-Х www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Dystrybucja: ul. Bydgoska 19 C, 30-056 Kraków tel. (012) 638-77-83, (012) 636-80-00 w. 2022 fax (012) 430-19-95, (012) 636-80-00 w. 2023 tel. kom. 0604-414-568, e-mail: [email protected] Konto: BPH PBK SA IY/O Kraków nr 10601389-320000478769 SPIS TREŚCI Wstęp ........................................................................................................... 11 1. Wprowadzenie do tematyki ............................................................ 11 2. Stan badań ........................................................................................ 13 3. Uwagi ogólne.................................................................................... 16 Rozdział 1. Uwagi teoretyczne i metodologiczne ................................... 17 1.1. Definicje i uwagi teoretyczne ...................................................... 17 1.2. Uwagi metodologiczne dotyczące badań nad instytucją ame­ rykańskiej prezydentury................................................................ 22 Rozdział 2. Konstytucja Stanów Zjednoczonych a polityka zagraniczna ... 27 2.1. Konstytucja i jej zapisy dotyczące polityki zagranicznej ......... 27 2.2. Instytucja judicial review.............................................................. ЗО Rozdział 3. Polityka traktatowa i nominacyjna - art. II § 2 ust. 2 ....... 37 3.1. Wprowadzenie............................................................................... 37 3.2. Zawieranie traktatów .................................................................... 39 3.3. Wypowiadanie oraz ograniczanie mocy obowiązującej za­ wartych porozumień międzynarodowych ................................... 46 3.4. Porozumienia władzy wykonawczej (executive agreements) - ich historia, rodzaje i znaczenie................................................... 49 3.4.1. Porozumienia władzy wykonawczej zawierane na mocy ustaw (congressional executive agreements).................. 58 3.4.2. Porozumienia władzy wykonawczej oparte na upraw­ nieniach własnych prezydenta (presidential executive agreements) ........................................................................ 61 3.5. Jednostronne uzgodnienia polityczne (parallel unilateral poli­ cy declarations) ............................................................................. 62 3.6. Mianowanie ambasadorów, ministrów pełnomocnych i kon­ sulów ............................................................................................... 63 3.7. Uznawanie innych państw ........................................................... 67 6 Spis treści Rozdział 4. Prezydent jako głównodowodzący armią i flotą Stanów Zjednoczonych - art. II § 2 ust. 1 ........................................ 69 4.1. Wprowadzenie............................................................................... 69 4.2. Rozpoczynanie działań wojennych............................................. 72 4.3. Kończenie działań wojennych, zawieranie pokoju.................... 85 4.4. Zajmowanie obcych terytoriów ................................................... 87 4.5. Ogłaszanie neutralności ................................................................ 88 4.6. Pozostałe uprawnienia.................................................................. 91 Rozdział 5. Prezydent jako zwierzchnik władzy wykonawczej - art. II § 1 .. 95 5.1. Wprowadzenie............................................................................... 95 5.2. Uprawnienia związane z opracowywaniem i wykonywaniem budżetu............................................................................................ 96 5.3. Uprawnienia nominacyjne wobec członków gabinetu, urzęd­ ników aparatu federalnego (agencji i komisji federalnych oraz niezależnych) i odwoływanie ich ze stanowisk ......................... 102 5.4. Działalność administracyjna - zwierzchnictwo nad Departa­ mentami Stanu i Obrony oraz agencjami prowadzącymi dzia­ łalność w zakresie polityki zagranicznej..................................... 107 Rozdział 6. Przywództwo legislacyjne prezydenta - art I § 7 .............. 119 6.1. Wprowadzenie............................................................................... 119 6.2. Inicjatywa ustawodawcza prezydenta......................................... 121 6.3. Stosowanie instytucji weta i uzupełnienie reguł konstytucyj­ nych ................................................................................................ 122 Rozdział 7. Prawo do informowania Kongresu - art. II § 3 .................. 129 7.1. Polityka informacyjna egzekutywy wobec Kongresu............... 129 7.2. Wykorzystywanie formuły executive privilege ......................... 134 Zakończenie ................................................................................................ 143 1. Wnioski ............................................................................................. 143 2. Prezydent i Kongres po uchwaleniu War Powers Resolution-. próba wyznaczenia uprawnień egzekutywy w dziedzinie poli­ tyki zagranicznej ............................................................................ 153 Wykaz ważniejszych orzeczeń sądowych................................................ 161 Aneks ........................................................................................................... 165 Bibliografia 185 10 Detente i polityka Stanów Zjednoczonych wobec Europy Wschodniej... Pragnę gorąco podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do po­ wstania niniejszej pracy. Szczególnie gorąco dziękuję Panu Profesorowi Andrzejowi Mani, z którego wszechstronnej pomocy w pracy naukowej korzystam od lat. Jego „rada i zgoda” wymiernie przyczyniły się do sprawnego zakończe­ nia badań. Pragnę także podziękować Panu Profesorowi Krzysztofowi Michał­ kowi oraz Panu dr. hab. Michałowi Chorośnickiemu za trud, jaki włożyli w zapoznanie się z niniejszą pracą, oraz za ich cenne uwagi. Wielce pomocne okazało się stypendium The Ryoichi Sasakawa Young Leaders’ Fellowship Fund (SYLFF). Umożliwiło mi ono prze­ prowadzenie kwerendy w Bibliotece Kongresu USA oraz konsultacji naukowych na George Washington University, Washington D.C. Pragnę także podziękować władzom Wydziału Studiów Międzynaro­ dowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownikom Ka­ tedry A mery kani styki UJ, Konsulatu Stanów Zjednoczonych w Krakowie oraz Instytutu Nauk Politycznych UJ, bez pomocy których praca nad tą książką byłaby znacznie trudniejsza. Na zakończenie - last but not k a st - dziękuję Rodzinie i bliskim. SKRÓTY I AKRONIMY CI A - Centralna Agencja Wywiadowcza (Central Intelligence Agency) CR - Congressional Record: Proceedings and Debates of the [...] Congress. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1873­ D - Partia Demokratyczna DoD - Departament Obrony (Department of Defense) DoS - Departament Stanu (Department of State) FBI - Federalne Biuro Śledcze (Federal Bureau of Investigation) F O I A - Ustawa o wolności informacji (Freedom of Information Act) HR - Izba Reprezentantów (House o f the Representatives); przy użyciu tego akronimu oznacza się ustawy (np. HR 100 to ustawa nr 100 danej kadencji Izby Reprezentantów) H. Con. Res. - rezolucja zbieżna Izby Reprezentantów (House Concurrent Resolution) H. J. Res. - rezolucja wspólna Izby Reprezentantów (House Joint Resolution) H. Res. - rezolucja zwykła Izby Reprezentantów (House Resolution) OM B - Biuro Zarządzania i Budżetu (Office of Management and Budget) NSC - Rada Bezpieczeństwa Narodowego (National Security Council) PL - Public Law, czyli ustawa lub rezolucja wspólna (cytowana za kompilacją United States Statues at Large, Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1937-) PUPD - jednostronne uzgodnienia polityczne (parallel unilateral policy decla­ rations) R - Partia Republikańska S. Con. Res. - rezolucja zbieżna Senatu (Senate Concurrent Resolution) S. J. Res. - rezolucja wspólna Senatu (Senate Joint Resolution) S. Res. - rezolucja zwykła Senatu (Senate Resolution) SN - Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych USIA - Agencja Informacyjna Stanów Zjednoczonych (United States Informa­ tion Agency) W PR - War Powers Resolution Rozdział 1 UWAGI TEORETYCZNE I METODOLOGICZNE 1.1. DEFINICJE I UWAGI TEORETYCZNE Nie wdając się w szczegóły, można stwierdzić, iż badaniem zostaną ob­ jęte te zjawiska w ramach polityki zagranicznej, które Zbigniew Brzeziń­ ski określił jako dyplomację (diplomacy), wywiad (intelligence) oraz obronę (d e fe m e f. W ten sposób można rozpatrywać w ramach jednej kategorii cały zakres spraw utożsamianych z polityką zagraniczną i związaną z nią polityką bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. W związku z tym, że w niniejszej pracy wielokrotnie pojawiają się pojęcia „władzy prezydenckiej” (presidential power) oraz „przywództwa prezydenckiego” (presidential leadership)', wydaje się celowe