SPRAWA DWUTYGODNIK POLSKIEGO INSTYTUTU: “MIECZ DUCHA” ADRES REDAKCJI: 27 GROSVENOR STREET, LONDON, W.i Telefon: MAY 2928 Rok II No. 22 NIEDZIELA 14 LISTOPADA 1943 Cena 3d. JAN REMBIELINSKI JAN RAJECKI Na Słowo JAN KAROL CHODKIEWICZ najmilsza, serdeczna Zosieńko gorąco do zburzenia ich powiedział. Panie rozkaż Puklowi,” a potem kończy: “O to Boże się pożal takiej ich sprawy; ale iż Cię proszę, moja najmilsza, serdeczna się już stało, ty sam Panie racz uśmierzyć Zosieńko, za co cię mile i wdzięcznie da już aby do czego gorszego nie doszło. Anglii Pan Bóg, przyjechawszy, pocałuję.” Chorągwie, działa nieprzyjacielskie (jeśli Zdrowie omawiane jest w listach ich tak niebożąt nazwać) pobrane; i tak często, bo Chodkiewicz cierpiał na masz, moja pociecho, tragedię tuteczną.” DZIŚ, GDY ŚWIAT CAŁY OMAWIA kamień, a szczególnie gwałtownemu wynik narad moskiewskich, gdy oczy Przyznać należy, że w wojnie domowej atakowi uległ w Grodnie, w czasie Wiel- trudno o ton większego umiaru i pojed­ wszystkich zwrócone są na boje o ujście kiejnocy. “ Kładą ” pisze, “ przyczynę Dniepru, może nieaktualne zdadzą się te nania, dlatego jest wymownym dokumen­ wstrzemięźliwości. Ale się Ty moja tem i opinii ówczesnej i narodowego uwagi na temat: czemu Polska stanęła pociecho będziesz z tej wstrzemięźliwości do walki z Niemcami? Zapewne, rzecz usposobienia. Osobiście Chodkiewicz za­ śmiała, a ja prawdziwie powiadam, że z chował długoletni uraz do “książęcia Słuc- ma raczej posmak historyczny, ale skoro tych przyczyn.” historia zawsze będzie “ magistra vitae,” kiego, albo Podczaszego," czyli Janusza taka dygresja od zagadnień bieżących da Dużo też miejsca zajmuje omawianie Radziwiłła, przekonany będąc iż nawet się wybaczyć, nawet usprawiedliwić... prowiantów i sprawunków. Chodkiewicz czyha na jego życie. Ale tymczasem żył posyła “ pomarańcz trochę com ich i wojował dalej, czy to ze Szwedami, czy dostał.” Po bitwie pod Guzowem — w przydługich kampaniach moskiewskich pamięta o poleconym mu kupnie jedwa­ zakończonych dopiero w 1618 r. Symbo­ Przed pięciu laty Polska nie dlatego biów prostych z Włoch, albo Turek, a licznym wyrazem takiego stanu rzeczy zdecydowała się walczyć z Niemcami, że innym razem donosi : “ dzieciom co się jest ostatni list bez daty: “ Mnie czasu do tak nakazał jej jakiś pęd samobójczy, lub kupiło według regestru waszego to Się już pisania nie masz, noc nadchodzi, zbroja że wołała gest śmierci pięknej, niż życie. posłało, więc dla was moja duszo suchych na grzbiet idzie, bo nieprzyjaciel jeno Takie nastroje w ogóle trudno spotkać, konfektów, jako cytryn i innych rzeczy w milę, a bić się niecnota nie chce. a już tym bardziej w narodzie młodym, posłałem dziesięć funtów.” Prochy dla Boga niech Hans Frydrych zdrowym, co w odzyskanym państwie tak Tymczasem w Polsce, koło roku 1606 wyprawuje, gwałt w tym wielki. Zatem niezwykłą żywotność przejawił w ciągu zaczynało się zanosić na zamieszki wew­ ci szczęśliwej nocy i wszystkiego pociesz­ ostatnich lat dwudziestu. nętrzne. W porównaniu do krwawych nego za życia uprzejmie życzę, oddając I nie dlatego przyięła Polska walkę że walk domowych rozdzierających w tej się wzajemnie miłości Twej.” nic innego nie mogła mieć do wyboru. epoce Francję, a także Niemcy, przygoto­ Autorytetu na Litwie Chodkiewicz Hitler niejednokrotnie proponował nam wujący się ówczesny rokosz miał jeszcze zażywał tak wielkiego, że mówiono, iż sojusz i domagając się pewnych ustępstw łagodne oblicze. W konflikcie dużą partia hetmańska przewodzi na sejmach. na zachodzie, przedkładał bardzo po­ rolę odegrały osobistości i charaktery. Trudno też nie wspomnieć o tym kraju, nętne obietnice udziału w zdobyczach Ludzie broniący prawa, bez. sympatii dla któregu był ciągle obrońcą, kraj u rozległym wschodnich. A to przymierze z nami samego króla, brali jego stronę. Do i jak on raczej surowym, pokrytym lasami dałoby Niemcom wiele, gdyż Polska, obozu rokoszan ściągali burzliwi awan­ sosen, jodeł, dębów, gdzie po miastach i mogąc zmobilizować w pełni swe siły, turnicy, jak Stadnicki, przezwany Diab­ większych osiedlach strzelały w górę wystawiłaby armię trzymilionową z górą, łem, albo Łaszcz i trawieni ambicją dysy­ wieże kościołów i klasztorów, przeważnie pięć razv większą niż w okresie kampanii denci jak Podczaszy W. K. L. Janusz białe i wśród tego północnego otoczenia wrześniowej. ZA PANOWANIA ZYGMUNTA III, innych stronach: kilkuset do tego więź­ Radziwiłł. lasów i jezior, wzorowane na architek­ Jeżeli przeto Polska odrzuciła so’usz Karol Chodkiewicz był drugim wielkim Na Litwie Chodkiewiczowie opowie­ turze włoskiej, barokowej. Dziś jeszcze, niemiecki, biorąc na siebie wszystkie niów, chorągwi 60, a działek polowych 11 wodzem obok Stanisława Żółkiewskiego. jest wzięto. Ludzi W. Król. Mości do dzieli się za królem dlatego, że prze­ choć dużo się zmieniło, kościoły te następstwa tej decyzji, stało się to O kilkanaście lat młodszy od hetmana wodzili stronnictwu katolickiemu, w prze­ wznoszą się na tle czarnego horyzontu dlatego, że miała drugą możliwość: sta zginęło.” Wedle „amego Chodkie­ koronnego zaczął się zaprawiać do sztuki wicza miał on pod swoim dowództwem ciwieństwie do Radziwiłłów, głowy obozu lasów. Sam Chodkiewicz fundował i alians ofiarowany jej przez Wielką protestanckiego i to stanowisko hetman budował ich sporo w ciągu życia: klasz­ Brytanię. I niewątpliwie warto znalizo- wojennej pod jego dowództwem w dwu 4.000 wojska przeciwko 14.000 nieprzy­ kampaniach na południowych granicach jacielskich. Jan Karol poparł na zjeździć w Nowo­ tor bernardynów w Kretyndze nad wać choć pokrótce psychologię tego gródku 23 października 1606 r. Odpo­ Morzem Bałtyckim, w Lachowiczach wyboru, unrzytomnić podłoże tej wiary Rzeczypospolitej. Mniejszy statysta od W następnych latach, ponieważ walki Żółkiewskiego, mniej rozmiłowany ze Szwedami nie ustawały, Ryga była wiadało ono szerokim masom społeczeń­ obok zamku, kościół famy, w Krożach jednomyślnei. z jaką nasz naród zaufał stwa, dlatego, że było katolickie. “Ogół.” kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej, koś­ słowu angielskiemu. w przykładach rzymskich, Chodkiewicz jedną z głównych kwater hetmana. bvł przede wszystkim żołnierzem o nigdy Zwyczajem ówczesnym rok schodził mu pisze historyk Konopczyński, “ wołał ciół jezuicki św. Michała w Nieświeżu. Polska i Anglia bardzo niewielkie dźwigać ciężar obrony państwa i chodzić Chodkiewicz ostatni raz poprowadził maja tradycie współżycia dziejowego. nie słabnącej energii, praktycznym, a na podróżach między Grodnem i Wil­ nawet twardym. Często napotykał na nem, z tym, że tylko na krótko zjeżdżał do na mszę św., niż przerzucić obronę na liczne szyki na wojnę, około 70.000, ażeby W długim okresie, gdv państwo Jagiel­ skonfiskowane dobra duchowne i słuchać odepchnąć najście tureckie na Polskę i lonów stanowiło wielką potęgę euro­ trudności z powodu braku żołdu i buntu­ żony, do Lachowicz. Rozstaniom tym jących się oddziałów, ale zawsze w końcu zawdzięczamy żywą i niekiedy w zwrotach predykantów.” pomścić śmierć Żółkiewskiego, z poprzed­ pejską, Anglia nie bvła nią jeszcze, i niego roku pod Cecorą. Był już schoro­ zrozumiałe jest zupełnie. że w tej wspa­ dał im radę. soczystą korespondencję. Śpieszyli ku obronie króla obaj het­ Należał on do wielkiej, możnowładczej Stałym tematem są naturalnie sprawy mani, Żółkiewski i Chodkiewicz i o to wany, a jednak jego energii i darowi niałej e^oce naszych dziejów, więcej nas kierowania wojskiem zawdzięczali Polacy obchodziły takie morskie potencje jak rodziny litewskiej i większość wypraw majątkowe, połączone z trudnością o jak o wypadkach w listach do żony wojennych odbył na północnych rubie­ grosz gotowy, bo wielkie dobra, prze­ donosi ten ostatni: “Wszelkich sposo­ zwycięstwo pod Chocimem. Sam wódz Wenecja. Genua czy Związek Hanzy. umarł w ciągu kampanii 24 września 1621 Gdy zaś z kolei Wielka Brytania żach W. Księstwa Litewskiego, nad brze­ ważnie leśne nie były źródłem obfitych bów król J. mość szukał dla uspokojenia na zamku chocimskim. zaczvnala grać role mocarstwową. gami Dźwiny, bijąc Szwedów, którzy w dochodów. Zdarzało się więc, że pie­ tych rzeczy, ale nie złości; radzić nie Polska coraz to słabła, aż wreszcie owym okresie współzawodniczyli z Polską niądze przeznaczone dla pani hetmano­ miło; zaczem już innej rady nie masz Na dowód niebezpieczeństwa jakie na lat setkę całkowicie zniknęła z o prawa nad Estonią oraz Kurlandią i wej szły dla zapłacenia zaległego żołdu. jeno szablą rozprawić.” Polsce zagrażało i ulgi po jego usunięciu map Europy. Zrozumiałe jest przeto, Inflantami, czyli dzisiejszą Łotwą. W Cóż za radość, gdy żyto w Królewcu Po rozbiciu zaś rokowań, pisze 5.VIII. posłuży fakt, że na mocy postanowienia że wiecha w Anglii o Polsce, i w Polsce 1601 zdobył Diament (Dünamunde) i zostało sprzedane dobrze, nim ceny 1607 r. “Już nas P. Bóg rozprawił przez papieży Grzegorza XV i Urbana VIII, o Anglii bvnaimniej nie zalecała się Rygę, w 1603 Dorpat, w 1604 pobił spadły. Nawet w czasie kampanii Chod­ szablę dnia 4 lipca, pod Guzowem dosz- księża polscy co roku 10 października pogłębieniem. Ale i tutaj nawet, w tej Szwedów pod Białym Kamieniem, ale kiewicz śledzi za gospodarstwem, bo oto lichmy ich, stawili nam pole jako ludzie przy mszy dziękczynnej o Trójcy Przenaj­ wzaiemnej ignorancji, wrarto jest wskazać największą okrył się chwałą 23 paź­ czytamy: “Pan Pukiel, który się odyma rycerscy ale przegrali. Na placu nie świętszej odmawiają następującą ko­ różnice nader istotną. dziernika 1605 r. bijąc znów Szwedów nic do mnie nie pisze o tych rzeczach, a wiele trupa, nie masz dwuset, ale rannych lektę: Anglik