P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A 46 OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BIELSK PODLASKI (419) Warszawa, 2011 Autorzy: Paweł Ró Ŝański*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Jerzy Król** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN………….. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja ................................ 12 Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej, pŜ – piaski i Ŝwiry, p – piaski ................................................................................................. 12 Rubryka 4: Q −−− czwartorz ęd ....................................................................................... 12 Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych – C 1, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* ........................................ 12 Tabela 6........................................................................................................................... 42 Wykaz pomników przyrody............................................................................................ 42 51 I. Wst ęp Arkusz Bielsk Podlaski (419) Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 opracowany został w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego we Wrocławiu (plansza A) oraz we współpracy Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie z Przedsi ębiorstwem Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (plansza B) w latach 2010-2011. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Krogulec, Wierchowiec, 2007). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć 3 pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych, oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane były w Białymstoku w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Podlaskiego, Urz ędzie Wo- jewódzkim, w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych, w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, a tak Ŝe w starostwie powiatowym w Bielsku Podlaskim oraz w urz ędach gminnych w: Bielsku Podlaskim, Orli, Bo ćkach i Wyszkach, a tak Ŝe w Nadle śnictwie w Bielsku Podlaskim. Zostały one zweryfiko- wane w czasie wizji terenowej przeprowadzonej w pa ździerniku 2010 roku. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bielsk Podlaski poło Ŝony jest mi ędzy 52 °40’ a 52 °50’ szeroko ści geo- graficznej północnej i mi ędzy 23 °00’ a 23 °15’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie arkusz Bielsk Podlaski le Ŝy w województwie podlaskim, powiecie bielskim, gminach: Wyszki, Bielsk Podlaski, Orla, Bo ćki i Bra ńsk oraz obejmuje miasto Bielsk Podlaski. Obszar arkusza, zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2000) (fig. 1), jest poło Ŝony w obr ębie mezoregionu Równina Bielska w obr ębie makroregionu Nizina Północnopodlaska (podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie, prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko- Białoruski). Równina Bielska to lekko falisty obszar moreny dennej, zbudowany z glin zwałowych i utworów zastoiskowych, urozmaiconych niewielkimi wzgórzami kemów i moren. Równina jest obni Ŝona w stosunku do otaczaj ących ją mezoregionów i rozci ęta płytk ą dolin ą rzeki Bia- łej. Du Ŝy obszar wychodni osadów powstałych w wyniku wytopienia si ę płatów i brył mar- twego lodu znajduje si ę na północ od Bielska Podlaskiego oraz mi ędzy Niewinem a Nałoga- mi. Na południe od tej strefy wyst ępuje pas wzgórz czołomorenowych, zaznaczaj ący maksy- malny zasi ęg l ądolodu stadiału środkowego zlodowacenia warty. Wysoko ść tych wzgórz si ę- ga 155-163 m n.p.m. Ku południowi rozci ąga si ę rozległa wysoczyzna morenowa falista. Na jej powierzchni wyst ępuj ą liczne głazy narzutowe. Formami eolicznymi s ą rozległe równiny piasków przewianych oraz niewielkie wydmy wyst ępujące w okolicach: Tworek, Strykowa, Kolonii Rudołty, Kolonii Szastały i Kolonii Jakubowskie. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Bielsk Podlaski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granica mezoregionów, 2 – granica pa ństwa Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Makroregion Nizina Północnopodlaska Mezoregiony: 843.33 – Wysoczyzna Białostocka, .843.35 – Wysoczyzna Wysokomazowiecka 843.36 – Dolina Górnej Narwi, 846.37 – Równina Bielska, 843.38 – Wysoczyzna Drohiczy ńska Omawiany obszar pod wzgl ędem klimatycznym nale Ŝy do Regionu Podlasko-Poleskiego (Wo ś, 1999). Wyra źnie zaznaczaj ą si ę tu wpływy klimatu kontynentalnego, przy czym cz ęst- sze s ą napływy chłodnego powietrza z północy i wschodu. W regionie tym, w porównaniu z pozostałymi, notuje si ę najmniejsz ą liczb ę dni umiarkowanie ciepłych – w ci ągu roku jest ich tylko 119. Średnia temperatura roczna waha si ę w granicach 6,5-7oC. Najcieplejszym mie- si ącem jest lipiec ze średni ą temperatur ą 17,3 oC, a najzimniejszym stycze ń z temperatur ą – 4,3 oC. Dni mro źnych – z maksymaln ą temperatur ą dobow ą poni Ŝej 0 oC – jest 45. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 70-80 dni. Omawiany rejon cechuje si ę stosunkowo niskim opadem rocznym, wynosz ącym średnio 560 mm; maksimum opadów przypada na lipiec, minimum na 5 stycze ń-luty. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 200-210 dni. Zim ą przewa Ŝaj ą wiatry z kierunku wschodniego, latem wyst ępuj ą silne wiatry zwi ązane ze zjawiskami burzowymi w strefach frontów atmosferycznych. W ostatnich latach, wiosn ą i wczesnym latem, zwi ększa si ę napływ gor ącego powietrza zwrotnikowego, co sprzyja ekstremalnym zjawiskom pogo- dowym (burze, tr ąby powietrzne). Pomimo tych zjawisk klimat omawianego obszaru nale Ŝy uzna ć za korzystny dla rozwoju gospodarki rolnej – głównej funkcji całego regionu połu- dniowopodlaskiego. Arkusz Bielsk Podlaski obejmuje teren rolniczy. Dominuj ą tu gospodarstwa indywidu- alne i agroturystyczne. Lasy zajmuj ą około 15% powierzchni arkusza, niewielkie kompleksy le śne wyst ępuj ą na całym opisywanym obszarze. Najwi ększe tereny le śne s ą poło Ŝone na pół- noc od miejscowo ści Grabowiec, w rejonie miejscowo ści Stryki, w okolicach Mokrego, Ko- lonii Rajsk oraz Mi ędzylesia. Na opisywanym terenie grunty orne zajmuj ą ponad 40% powierzchni. Gleby chronione w postaci ró Ŝnej wielko ści kompleksów wyst ępuj ą na całym obszarze. Niewielki udział maj ą łąki wyst ępuj ące w w ąskich dnach dolin niewielkich rzek oraz w rejonach bagiennych obni- Ŝeń terenu. Głównym centrum gospodarczym regionu, maj ącym potencjał i perspektywy dalszego rozwoju, jest Bielsk Podlaski (ponad 20 tys. mieszka ńców). Licz ącą si ę dziedzin ę gospodarki stanowi budownictwo, reprezentowane m.in. przez takie przedsi ębiorstwa jak: „Unibud”, „Unibep” oraz „Polbud”, który znalazł si ę w pierwszej setce najwi ększych firm budowlanych w Polce. „Anatol-Polska” Sp. z o.o., firma z kapitałem zagranicznym, wytwarza linie produk- cyjne dla przemysłu samochodowego, elektrycznego, medycznego i komputerowego na rynek ameryka ński. Spółdzielnia Inwalidów „Przyszło ść ”, b ędąca zakładem pracy chronionej, na