L R Liberaal Reveil Liberaal Liberaal Reveil LR 4 In een democratie zijn “sommige ‘‘ waarden niet onderhandelbaar” ,, Halbe Zijlstra en Bastiaan Rijpkema 56 e december 2015 jaargang, december 2015 (4) jaargang, Het einde van de liberale democratie? Abortuswetgeving herzien De verdediging van Westerse waarden 56e jaargang, december 2015 (4) Liberaal Reveil is een uitgave van de Prof.mr. B.M. TeldersStichting LR INHOUDSOPGAVE COLOFON LR LR Liberaal Reveil is een uitgave van de Prof.mr. B.M. TeldersStichting Ten Geleide Reinout Woittiez 165 Redactie dr.ir. R.D. Woittiez (voorzitter) Liberaal Reveil mw.drs. F.D. de Beaufort Mr P.J. Oud 167 dr. C.F. van den Berg prof.dr. J.A. Bruijn Thema: Einde drs. H.H.J. Labohm mw. Charlotte Lockefeer-Maas MA (eindredacteur) Zijn het vrije woord en het zelfgekozen levenseinde als liberale agendapunten aan afronding toe? dr. P.G.C. van Schie Reinout Woittiez 170 prof.dr.ir. T. de Vries prof.dr. M.L.J. Wissenburg Einde van een liberale dwaling. Abortuswetgeving herzien Redactieadres Charlotte Lockefeer-Maas 175 Mauritskade 21 2500 GV Den Haag Uitstel klimaat. Apocalyps telefoon: 070-3631948 Hans Labohm 181 e-mail: [email protected] website: www.teldersstichting.nl De ondergang van de bedrijfslichamen. Een Liberale overwinning of symboolpolitiek? Auteursrechten Gerrit Dijkstra, Frits van der Meer en Caspar van den Berg 187 De auteursrechten liggen bij de uitgever. De vetgedrukte inleidingen bij de artikelen zijn opgesteld door de redactie, Het einde van de liberale democratie niet door de auteur(s). Schrijven in Liberaal Reveil geschiedt altijd op persoonlijke titel. Marcel Wissenburg 193 ISSN 0167-0883 Abonnementenadministratie Oneindigheid. Er komt voorlopig geen eind aan Mauritskade 21 Theo de Vries 198 2500 GV Den Haag telefoon: 070-3631948 [email protected] Globalisering, Global Governance, Leiderschap en Wereldburgerschap Abonnementen Ruud van Dijk 203 Een papieren abonnement op Liberaal Reveil (4 nummers) kost €34,- euro per jaar (buitenland: €44,-). Losse nummers kosten €9,50. Een abonnement op TeldersCommunity.nl (alle publicaties van de TeldersStichting digitaal beschikbaar, De nachtegaal. Religie van vrede, de Islam inclusief Liberaal Reveil) kost €35,-. Ahsan Mahmud namens Moslim Schrijvers Gilde 209 Druk & Vormgeving Van euthanasie via voltooid leven naar vrijwillig levenseinde. Liberaal-filosofisch perspectief G3M - Grafisch & MultiMedia Management, Zoetermeer Willem van Katwijk 215 Illustratie omslag Infinity o’clock Zelfsturende auto’s Bron: Gary Cummins Martijn Bolkestein 220 Advertentietarieven Weerbare of weerloze democratie? Advertentietarieven zijn op aanvraag beschikbaar. Halbe Zijlstra en Bastiaan Rijpkema 226 Auteursregister 2015 240 Inhoudsopgave Liberaal Reveil december 2015 (4) Colofon TEN GELEIDE LR – Reinout Woittiez – ‘Op 2 september 1955 werd ten kantore van genstanders de discussie over dergelijke notaris Andr. Van der Laan te Amsterdam vraagstukken ter hand te nemen. Anders ge- opgericht de Stichting Liberaal Reveil, die zegd: het is de hoogste tijd de geestelijke ach- zich blijkens artikel 2 van de stichtingsacte tergronden van het liberalisme, zoals wij die ten doel stelt de uitwerking en verbreiding op dit moment verstaan, in ruimer kring door van de liberale beginselen. De Stichting […] middel van een periodiek verschijnend orgaan ziet als eerste middel om haar doelstelling te te verdiepen en te verstevigen, waarbij het ac- verwezenlijken de uitgave, onafhankelijk van cent behoort te liggen op een vooruitstrevende enige partij, van een studieorgaan, gericht op aanpak, rekening houdend met de belangen de formulering van liberale beginselen en de van de Nederlandse bevolking als geheel […]. toepassing daarvan in dynamische zin op on- derwerpen van staatkundige, maatschappelij- Liberaal Reveil mag begrijpelijkerwijze geen ke, economische en culturele aard. Het eerste spreekbuis zijn en wordt daarom uitgegeven nummer van dit blad ligt thans voor U.’ door een onafhankelijke Stichting Liberaal Reveil, die teneinde een waarlijk kritische Met deze tekst ging Liberaal Reveil in maart 1956 bezinning op de liberale beginselen te waar- van start in het eerste nummer van de eerste jaar- borgen los staat van enige politieke partij of gang. De ten geleide vervolgt aldus: organisatie, al stelt de Stichting uit de aard van de zaak de samenwerking met andere li- ‘De initiatiefnemers zijn van oordeel, dat de berale initiatieven als één harer belangrijkste verbreiding van de liberale beginselen op een richtsnoeren in de Stichtingsacte voorop. Om zo breed front ter hand moet worden geno- dezelfde reden (de noodzaak dus de discussie men. De partij als zodanig kan uiteraard door over hangende vraagstukken te stimuleren) middel van zijn propaganda de goodwill met aanvaardt de redactieraad slechts een beperk- betrekking tot de liberale richting versterken. te verantwoordelijkheid ten aanzien van de af De leden van de kamerfracties doen stuk voor te drukken artikelen. Het opnemen daarvan stuk het hunne om als voortrekkers van de betekent derhalve slechts, dat de redactieraad liberale gedachtenwereld te treden. Wij zijn als geheel de beschouwingen waardevol acht daarvoor erkentelijk. In beide gevallen ligt in het kader van haar doelstelling, doch dat echter het accent op de rechtstreekse politie- de ondertekenaar voor zijn pennevrucht ten ke strijd, die tevens door allerlei nevenover- volle persoonlijk verantwoordelijk blijft. wegingen wordt bepaald. Waaraan de liberale richting intussen naar de mening van de initi- Liberaal Reveil zal voorlopig slechts viermaal atiefnemers tevens sterk de behoefte heeft is per jaar verschijnen. Het is van den begin- een forum, waar enigszins verwijderd van het ne af onze bedoeling geweest de boog niet te directe strijdgewoel in meer rustige omgeving overspannen.’ op verantwoord niveau allerlei theoretische en praktische vraagstukken met betrekking De uitgangspunten die de redactie van Liberaal Re- tot de plaats van het liberalisme in de mo- veil door de 59 jaren heen, van 1956 tot 2015, ge- derne tijd besproken kunnen worden. Voor- hanteerd heeft zijn onveranderd gebleven. Ook de zover het de wetenschappelijke bestudering doelstelling is onveranderd gebleven: Ontwikkeling, van de vrijzinnige beginselen betreft kwijt de verspreiding en actualisatie van de liberale begin- Prof. Mr B.M. TeldersStichting zich reeds op selen, door hun meer of minder aanwezige merites de uitnemende wijze van haar taak. Voor de in te brengen in discussies over hun toepassing op stimulering van de verdere ontwikkeling van grote politiek-maatschappelijke ontwikkelingen. het liberalisme is het niettemin noodzakelijk Natuurlijk is er sinds het verschijnen van de eerste zowel in eigen kring als ten aanzien van te- editie van Liberaal Reveil ook veel veranderd. Naast december 2015 (4) Ten Geleide 165 de traditionele schrijvende media hebben de digi- voren te brengen. En tenslotte wil ik in de dank- tale mogelijkheden gezorgd voor een verrijking van zegging wederom de Ten geleide uit 1956 aanhalen, discussievormen. Discussie verloopt in toenemende aldus: mate via de schermen in plaats van via papier. Iets waar de TeldersStichting de afgelopen jaren op heeft ‘In het bijzonder geldt deze dank de actieve in gespeeld met de TeldersCommunity. De komen- voorzitter van de VVD, Prof. Mr P.J. Oud, die de jaren zal hier verder aan worden gewerkt. niet slechts zijn volledige persoonlijke mede- werking en die van het hoofdbestuur van de Ons liberaal periodiek orgaan zal niet verdwijnen. Er VVD toezegde, maar van zijn enthousiasme wordt momenteel gewerkt aan een geheel vernieuwd over het genomen initiatief onmiddellijk blijk liberaal debatplatform, in nauw contact staande met gaf door het schrijven op ons desbetreffende de TeldersCommunity, dat zolang daar voldoende verzoek van een op de volgende pagina’s af- behoefte aan blijkt te zijn, ook in papieren vorm gedrukte beschouwing, waarmede wij het pas- zal blijven verschijnen. Een nieuwe redactie zet de send vinden dit eerste nummer te openen.’ veranderingen in, die vanaf 2017 vorm zullen krij- gen. ‘Frisser’ wat betreft vorm en inhoud. Ook voor Het toenmalige eerste artikel van Liberaal Reveil, 2016 wordt gezorgd dat u niet van een papieren fo- van Prof. Mr. P.J.Oud, gaat in op zijn wens tot meer rum verstoken blijft. parlementaire kracht en een minder dichtgemetseld regeerakkoord. Met de werkelijkheid van een grote Ik dank u als trouwe lezers voor uw betrokkenheid constructieve oppositie heden ten dage mag Oud bij het blad, ik dank alle auteurs van de afgelopen zich in zijn wens bediend weten. Het eerste artikel jaren voor hun bijdrage, ik dank de redactieleden – van Liberaal Reveil uit 1956 komt hier terug, ter en in het bijzonder de opeenvolgende eindredacteu- eerbetoon aan de toenmalige oprichters van Liberaal ren – voor de vele boeiende redactievergaderingen Reveil en ter afronding van 59 jaar Liberaal Reveil in en voor hun immer constructief-kritische en vitale de huidige vorm. opstelling. Als thematiek hebben we ervoor geko- zen in dit laatste nummer van het blad in oude stijl Hoogachtend, namens alle redactieleden, stil te staan bij het begrip Einde en Afronding. De redactieleden hebben ervoor gekozen ook zelf hun Reinout Woittiez, Hoofdredacteur Liberaal Reveil steentje bij te dragen door artikelen op dit vlak naar 166 Ten Geleide Liberaal Reveil LIBERAAL REVEIL LR – Mr P.J. Oud – De grondgedachte, waarop het vertegenwoordigend Dit laatste is op verschillende wijzen te bereiken. stelsel berust, is de beste waarborg