ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ژاﻧﺮ « ﻣﻨﺎﻓﺮات» در ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ و اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در ﺑﻼﻏﺖ اﺳﻼﻣﻲ داوود ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﻣﻘﺪم* داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ، داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ، ﻣﺸﻬﺪ، اﻳﺮان درﻳﺎﻓﺖ : 29/3/ 91 ﭘﺬﻳﺮش : 7/15/ 91 دور ة 2 دو ﭼﻜﻴﺪه ، ﺷﻤﺎر ة 1 ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ( اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم را در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺑﺎرة ژاﻧﺮ « ﻣﻨﺎﻓﺮات » ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻠﻤﻲ - ﺷﺪه، ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ . ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات و دو ژاﻧﺮ دﻳﮕﺮ ﺧﻄﺎﺑﻲ، ﻳﻌﻨﻲ « ﻣﺸﺎورات» و « ﻣﺸﺎﺟﺮات» ، ﺳﻪ ژاﻧﺮ اﺻﻠﻲ ﻓﻦ ﭘﻴﺎﭘﻲ 3 ) ، ﺧﻄﺎﺑﻪ را در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ . ﻣﻨﺎﻓﺮات در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪح و ذم ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘ ﻪ اﺳﺖ . دو روﻳﻜﺮد ﻛﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ژاﻧﺮ در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن وﺟﻮد دارد ؛ ﻧﺨﺴﺖ روﻳﻜﺮد آﻣﻮزﮔﺎران « رﺳﻤﻲ » ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮن آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ، ارﺳﻄﻮ، ﺳﻴﺴﺮون، ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻛﻮﻳﻴﻦ ﺗﻴﻠﻴﺎن و ... و دوم روﻳﻜﺮد ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات داﺷﺘﻪ اﻧﺪ . در ﺑﺨﺶ اول 1393 و دوم ﻣﻘﺎﻟﻪ، اﻳﻦ دو روﻳﻜﺮد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪه و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي آن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ . در ، ﺻﺺ ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل از دو دﺳﺘﻪ 49 - ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ 87 ﻣﻨﺒﻊ، ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻮن ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻼﻏﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﺪاﻟﺸﻌﺮ از ، ﻓﻲ ﻣﺤﺎﺳﻦ اﻟﺸ ﻌﺮ و آداﺑﻪ ا ﺛﺮ اﺑﻦ رﺷﻴﻖ و ... و دﺳﺘﺔ دوم ﻣﺘﻮﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﺑﻼﻏﻲ ﻧﺪارﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﻣﺪح و ذم ﺗﺄ ﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ . ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از : اﻟﻈﺮاﺋﻒ و اﻟﻠﻄﺎﺋﻒ و اﻟﻴﻮاﻗﻴﺖ ﻓﻲ ﺑﻌﺾ اﻟﻤﻮاﻗﻴﺖ؛ ﺗﺤﺴﻴﻦ اﻟﻘﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻟﺤﺴﻦ؛ ﺗﺤﺴﻴﻦ و ﺗﻘﺒﻴﺢ، ﻫ ﺮ ﺳﻪ از ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ؛ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﺣﻆ ( اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ ) و ﺑﺮﺧﻲ آﺛﺎر ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﺤﺎﺳﻦ و اﻻﺿﺪاد، اﻵﻣﻞ و اﻟﻤﺄ ﻣﻮل و از اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻛﺘﺎب اﻟﻤﺤﺎﺳﻦ و اﻟﻤﺴﺎوي . ﻫﺪف اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺪح و ذم در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﻲ (ﺧ ﻄﺎﺑﻪ ) و در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻲ ( ﺷﻌﺮ ) اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ، وﻟﻲ ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻣﻴﺎن اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در اﻳﻦ دو ﻧﻈﺎم ﺑﻼﻏﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎرة ﻣﺪح و ذم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه، وﺟﻮه ﻣﺘﻔﺎوت ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات را در ﻏﺮب ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌ ﻮل ﻣﻘﺎﻟﻪ : E-mail: [email protected] داوود ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﻣﻘﺪم ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ژاﻧﺮ « ﻣﻨﺎﻓﺮات ...» واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي: ﻣﻨﺎﻓﺮات، ﻣﺪح و ذم، ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن، ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ . 1 . ﻣﻘﺪﻣﻪ 3 2 1 ژاﻧﺮ « ﻣﻨﺎﻓﺮات » در ﻛﻨﺎر « ﻣﺸﺎﺟﺮات » «و ﻣﺸﺎورات » ، ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ژاﻧﺮ اﺻﻠﻲ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﺔ ﻳﻮﻧﺎن و روم ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ . اﻳﻦ ژاﻧﺮ از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف و ﻣﻮﺿﻮع آن، در ﻣﻴﺎن ژاﻧﺮﻫﺎي ﺧﻄﺎﺑﻲ، وﺿﻌﻴﺖ وﻳﮋه اي دارد . ﻫﺪف، ﻣﻮﺿﻮع و ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن دو ژاﻧﺮ دﻳﮕﺮ، ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺎﺟﺮات و ﻣﺸﺎورات ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺎﺟﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ دﻋﺎوي ﺣﻘﻮﻗﻲ و دادرﺳﻲ ﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﺪف آن ﻣﺘﻬﻢ ﻳﺎ دﻓﺎع ﻛﺮدن اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﻦ ژاﻧﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﻀﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﻣﺸﺎورات ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ را در ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد؛ ﻫﺪف آن ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻋﻤﻮم از اﻧﺠﺎم ﻛﺎري اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﻧﻴﺰ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرة ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻄﻴﺐ، ﻗﻀﺎوﺗﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ، ذﻳﻞ ﻗﻀﺎت ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ . اﻣﺎ ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات، ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارد و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف آن، ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺪح و ذم ﺑﺮآورده ﺷﻮد، ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻃﺮح در اﻳﻦ ژاﻧﺮ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ . ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ آن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ( ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ ) ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري را از اﻳﻦ ژاﻧﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ . 4 ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از اﻳﻦ ژاﻧﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﮔﺮﮔ ﻴﺎس ﻟﺌﻮﻧﺘﻴﻨﻲ ( ﻗﺮن 6 5 ﭼﻬﺎرم ق م. .) اﺳﺖ . دﻳﮕﺮ آﻣﻮزﮔﺎران ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺳﻄﻮ ، آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ اﻫﻞ ﻻﻣﭙﺴﺎﻛﻮس ، 8 7 ﺳﻴﺴﺮون ، ﻛﻮﻳﻴﻦ ﺗﻴﻠﻴﺎن و ... ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ، ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ در درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﺔ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮﻓ ﺴﻄﺎﻳﻴﺎن از اﻳﻦ ژاﻧﺮ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ . اﻣﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺔ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ ﻛﻪ در درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي « رﺳﻤﻲ » ﺧﻄﻴﺒﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن از ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﺑﻪ دﺳﺖ داده ﺷﺪه، ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﺐ را درﺑﺎرة اﻳﻦ ژاﻧﺮ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨﻮع ادا ﻧﻤﻲ ﻨﻛﻨ (ﺪ Sheard, 1996: 769) . ﮔﺴﺘﺮة ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻳﻦ ژاﻧﺮ و ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي آن ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺘﻨﻮع و وﺳﻴﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ، ﻣﺮز ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﻌﺮ و ﻣﻨﺎﻓﺮات وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ را ﻧﻴﺰ ذﻳﻞ ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ( ,Kennedy, 1994: 4; Sheard . (1996: 769; Sullivan, 1993: 116 1. 1 Epideictic Genre 2. 2 Forensic Genre 3. 3 Deliberative Genre 4 Gorgias of Leontini 5 Aristotle 6 Anaximenes of Lampsacus 7 Cicero 8 Quintilian 50 ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ دورة 2 ، ﺷﻤﺎرة (1 ﭘﻴﺎﭘﻲ )3 ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1393 وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﺮات و اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم را از ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺒﻊ درﺑﺎرة ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد؛ ﻧﺨﺴﺖ، درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي « رﺳﻤﻲ » ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آن در دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن، درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﺑﻪ را ﻧﻪ ﻋﺮﺻﻪ اي ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺳﺨﻨﻮر، ﺑﻠﻜﻪ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﻤﻮد روﺷﻦ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪة واﻗﻌﻴﺎت، در ﻫﺮ ﺳﻪ ژاﻧﺮ ﺧﻄﺎﺑﻲ، ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ . اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ، اﻣﺎ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﺔ آن ﻫﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ واﺣﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل آن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ . ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﺔ ارﺳﻄﻮ، روﻳﻜﺮدي ﻛﺎﻣﻼً ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎ رﻫﺎي ﺧﻄﺎﺑﻲ دارﻧﺪ و 9 ﺧﻄﺎﺑﻪ را ﻫﻤﺰاد ﺟﺪل ﻣﻲ داﻧﻨﺪ، و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﻴﺒﺎن روم ﺑﺎﺳﺘﺎن 10 ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺳﻨﺎﻣﺔ ﻣﺠﻬﻮل اﻟﻤﺆﻟﻒ رﺗﻮرﻳﻜﺎ اد ﻫﺮﻧﻴﻮم ، آﺛﺎر ﺳﻴﺴﺮون و ﻛﻮﻳﻴﻦ ﺗﻴﻠﻴﺎن ﻛﻪ روﻳﻜﺮدي ﻋﻤﻞ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دارﻧﺪ و از ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺪﻧ ﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺳﻮد ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ . دوم، رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ « progymnasmata » «ﻳﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ» ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن ﺑﺮاي ﻧﻮآﻣﻮزان ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ . ﺳﻮم رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص درﺑﺎرة ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ژاﻧﺮ ﺧﻄﺎﺑﻲ 11 دﻳ ﮕﺮي ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻧﻈﻴﺮ رﺳﺎﻟﺔ ﻣﻨﺎﻧﺪر ﺧﻄﻴﺐ ( ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﻴﻼدي ) ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﻓﺮات ، 12 12 و رﺳﺎﻟﺔ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ دﻳﻮﻧﻴﺰﻳﻮس ﻫﺎﻟﻴﻜﺎرﻧﺎﺳﻮس ( ﻗﺮن اول ﻣﻴﻼدي ) ﺑﺎ ﻋﻨﻮان در ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻓﺮات. از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ روﻳﻜﺮدي ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ، دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎرة ﻣﻨﺎﻓﺮا ت، در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن، را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد : دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن و دﻳﺪﮔﺎه آﻣﻮزﮔﺎران رﺳﻤﻲ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻴﺮي از روﻳﻜﺮد ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ . ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد؟ ﻓﺮض اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺪح و ذم در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﻲ ( ﺧﻄﺎﺑﻪ ) و در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻲ ( ﺷﻌﺮ ) اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ، وﻟﻲ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در اﻳﻦ دو ﻧﻈﺎم ﺑﻼﻏﻲ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻴﺴﺖ . 9 Dialectic 9 10 Rhetorica ad Herennium 11 Menander the Rhetor 4. 12 Dionysius of Halicarnassus 5. 51 داوود ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﻣﻘﺪم ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ژاﻧﺮ « ﻣﻨﺎﻓﺮات ...» در ﻣ ﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻓﺮض، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪم ﻧﻈﺎم ﺑﻼﻏﻲ ﻏﺮب ﺑﺮ ﺑﻼﻏﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺠﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﻪ در درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزﮔﺎران ﺧﻄﺎﺑﻪ در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد، اﺻﻮل ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات را ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار داده، در ﻫﺮ ﻣﻮرد دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﻼﻏﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن درﺑﺎرة ﻣﺪح و ذم را ﺑﺎ آن ﺳﻨﺠﻴﺪه اﻳﻢ . در اداﻣﻪ ، اﺑﺘﺪا روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﺔ ﻣﺪح و ذم در ﻏﺮب ﺑﺎﺳﺘﺎن ( روﻳﻜﺮد رﺳﻤﻲ و روﻳﻜﺮد ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ) ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻣﺪح و ذم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ( در ﻣﺘﻮن ﺑﻼﻏﻲ و ﺟﺰ آن ) ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ . .2 ﻣﻨﺎﻓﺮات در درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ : ﻳﻮﻧﺎن و روم ﺑﺎﺳﺘﺎن دو رﺳﺎﻟﺔ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺎﻣﻊ درﺑﺎرة ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ از ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ : رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ از ارﺳﻄﻮ ( ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ق م. .) و رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺑﺮاي اﺳﻜﻨﺪر از آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ اﻫﻞ ﻻﻣﭙﺴﺎﻛﻮس ( ﺣﺪود ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ق م. .) ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ي ﭘﻴﺶ رﺳﺎﻟﺔ دوم ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ارﺳﻄﻮ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ؛ﺷﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﺮ ﺑﻮدن ﻣﺒﺎﺣﺚ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﺔ ارﺳﻄﻮ، زﻣﺎن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪن آن را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از ارﺳﻄﻮ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ و آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ را ﻣﺆﻟﻒ آن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ، اﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻗﻄ ﻌﻴﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ( Chiron, 2007: 101- 104 ). آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ در ﻓﺼﻞ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب، ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﺔ ﻣﺸﺎورات، ﻣﺸﺎﺟﺮات و ﻣﻨﺎﻓﺮات ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ( Anaximenes, 1957: 275) ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ، ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ اي از ﮔﻔﺘﺎر ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد . ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ، آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ژاﻧﺮ، ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﻫﺪف ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ : ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ، ﺑﺎزداﺷﺘﻦ، ﺳﺘﺎﻳﺶ، ﻧﻜﻮﻫﺶ، اﺗﻬﺎم، دﻓﺎع و اﺳﺘﻔﺴﺎر ( Ibid ) . ) او در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اﺛﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه ، ژاﻧﺮ ﻣﻨﺎﻓﺮات ﻳﺎ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑ ﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ را 13 ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ «: ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ، ﻧﻮع ﻣﺪﺣﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳﻲ اﻫﺪاف، اﻋﻤﺎل و ﺳﺨﻨﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻧﺴﺒﺖ دادن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد[ ﺑﻪ ﻣﻤﺪوح] ، درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ذم، ﻋﻜﺲ اﻳﻦ روﻳﻪ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﺎﻳﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ (» Ibid: 305 ). از دﻳﺪ آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﻨﺲ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻋﺒﺎرت ا ﻧﺪ از اﻋﻤﺎل 13 Amplification 52 ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ دورة 2 ، ﺷﻤﺎرة (1 ﭘﻴﺎﭘﻲ )3 ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1393 14 « ﻋﺎدﻻﻧﻪ، ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ، ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ، اﻓﺘﺨﺎرآﻣﻴﺰ، ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و ﺳﻬﻞ اﻻﺟﺮاء (» Ibid: 305) .